ورود بیش از 70 افسر روسی و سربازان روسیه به پاکستان برای اجرای مانور «دوستی 2016» نشان از نزدیکی بیشتر دو کشوری دارد که دشمنان سرسخت هم در زمان جنگ سرد بودند. بهرغم سابقۀ تقابل اسلام‌آباد و مسکو طی دوران جنگ سرد، این نخستین مانور نظامی مشترک در تاریخ مدرن دو کشور به شمار میرود. نام این مانور دو هفته‌یی که روز گذشته آغاز شد، اشاره‌یی نمادین به تنشهای دوران جنگ سرد میان مسکو و اسلام‌آباد است؛ تنشی که دو کشور درصدد چیرگی بر آن هستند.
این مانور مشترک در حالی برگزار خواهد شد که تنش‌ها بین هند و پاکستان به‌ویژه در مورد منطقۀ کشمیر افزایش یافته است. دو روز پیش روزنامۀ اکسپرس نوشته بود که جنگنده‌های هندی در مرزهای مشترک با پاکستان به حالت آماده‌باش درآمده‌اند. پروازهای مسافری پاکستان به هند نیز لغو شده است.
افزایش تنشهای اخیر هند و پاکستان و گسترش روابط مسکو با اسلام‌آباد نگرانیهای جدی را برای مقامات دهلی‌نو بهوجود آورده است؛ زیرا پاکستان و روسیه که از سال‌های زیادی در دوران جنگ سرد با یکدیگر مخالف بودند اکنون علاوه بر همکاری در مسایل منطقه‌یی، دور جدیدی از همکاری‌ها را برای تقویت روابط نظامی و اقتصادی آغاز کرده‌اند. از سوی دیگر، هند در تحولات اخیر جنوب آسیا خود را به امریکا نزدیک کرده و پاکستان همزمان با گسترش همکاری با روسیه، برای افزایش همکاری با چین نیز تلاش می‌کند.
این در حالی است که روسیه به دلیل تنش با امریکا و اروپا در مورد بحران «اوکراین» برای همکاری‌های بیشتر با پاکستان و چین تلاش می‌کند. روابط پاکستان با شوروى از ابتدا تحت تأثير روابط امريکا و پاکستان بوده است. عضويت پاکستان در سنتو و سيتو که حصار دفاعى امريکا در اطراف شوروى را تکميل مى‌نمود اين روابط را بيش از پيش تحت تأثير قرار داد. شوروى در مقابل از مواضع هند به‌خصوص در مسالۀ کشمير حمايت مى‌کرد و روابط حسنه‌یى را با اين کشور برقرار نمود.
روابط مسکو- اسلام‌آباد از سال‌های دور بدینسو همواره دچار فراز و فرودهای زیادی بوده است. از اواخر دهه پنجاه میلادی روابط دو کشور تا اندازهیی خوب بوده و مسکو از اعطای قرضه 30 میلیون دالری، پاکستان را بهرمند کرد. اما به‌دنبال کودتاى مارکسيستى در افغانستان و اشغال اين کشور توسط شوروى روابط پاکستان و شوروى دوباره تيره شد.
شوروى مدعى بود که پاکستان اردوگاه‌هاى آموزشى و سلاح و مهمات غربى در اختيار مخالفان دولت افغانستان مى‌گذارد. همچنين شوروى تلاش داشت که طرح‌هاى مشترک امريکا و چين در مورد پاکستان و کمک اين کشورها را خنثا نمايد. روابط دو کشور از آن زمان تا تغییر نظام شوروی در مسکو به سردی گراییده و با بی‌میلی به پیش میرفت.
پس از فروپاشى اتحاد جماهير شوروى پاکستان با فدراسيون روسيه ادامه يافت و روسيه براى اولين بار در نوامبر ۱۹۹۴ با فروش هواپيماهاى جنگنده به پاکستان موافقت کرد. مقام‌های پاکستانى قصد داشتند به جاى هواپيماى اف-۱۶ از هواپيماهاى شکارى ميگ-۲۹ در نيروى هوایى خود استفاده کنند.
در اواخر سال ۱۹۹۵ اسلام‌آباد يک قرارداد ۳۲ ميليون دالری، با يک شرکت روسى براى خريدارى ۱۲ چرخبال ام.اي.۱۷ امضا کرد که به‌موجب اين قرارداد، تمامى چرخبال‌ها تا پايان سال ۱۹۹۶ به پاکستان تحويل داده شد. در طول این مدت اما موضوع حمایت پاکستان از تروریزم و رشد این پدیده در اطراف روسیه از جمله افراطگرایی در کشورهای خاورمیانه و چچن، مانع اعتماد کامل مسکو بر اسلام‌آباد شده است. اما آیا اکنون این اعتماد دوجانبه که از روی ناگزیری آغاز شده است قایم و مستحکم خواهد شد؟
این سوالی است که پاسخ آن را باید در آینده جستجو کرد. اما دست‌کم این نتیجه برای جهانیان کافی است که دیگر فصل انزوای پاکستان فرا رسیده و این کشور ناگزیر گردیده تا برای نجات به هر دری دقالباب نماید. شکی نیست که گشودن دروازههای دیپلماتیک به روی کشوری که به حمایت از تروریزم مشهور است نیز مطلوب هر کشوری نخواهد بود.
محمد رضا
