در امتداد سیاست خارجی افغانستان با کشورهای شمال، ترکمنستان به عنوان غنی‌ترین کشور از لحاظ منابع طبیعی در این حوزه قرار دارد. میان افغانستان و ترکمنستان فرصت فراوان اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی فراوانی وجود دارد. از لحاظ اجتماعی و فرهنگی، وجود اقلیت ترکمن‌تبار در افغانستان و وجود اشتراکات تاریخی و فرهنگی فراوان مانند نوروز و دیگر جشن‌های مشترک هم‌بستگی و پیوستگی در سطوح اجتماعی و فرهنگی به‌وجود آورده که موجب بهبودی روابط سیاسی و اقتصادی گردیده است.
ترکمنستان در سال 1991 استقلال خود را گرفت و در سال 1995 به عنوان کشور بی‌طرف در مجمع عمومی سازمان ملل متحد شناخته شد. در حوزه همکاری‌های سیاسی، افغانستان از جمله اولین کشورهایی که بود که از سیاست خارجی بی‌طرفی ترکمنستان حمایت نمود.
سیاست خارجی بی‌طرفی ترکمنستان و یا سیاست اقتصادمحور ترکمنستان، این کشور را در مسایل سیاسی داخلی دیگر کشورهای منطقه بی‌طرف ساخته است.
بر اساس این سیاست، ترکمنستان در زمان طالبان هم‌زمان رژیم طالبان و حکومت مرحوم برهان‌الدین ربانی را به رسمیت شناخت. پس از سقوط رژیم طالبان، حکومت ترکمنستان در سال 2002 توافق‌نامه‌های متعددی را در عرصه مختلف برق، صحت، اعطای بورس‌های تحصیلی و موافقت‌نامه سه‌جانبه ترکمنستان، افغانستان و پاکستان (تاپی) در مورد احداث خط لوله گاز از طریق افغانستان به پاکستان و سپس به هند و بازارهای کشورهای جنوب آسیا و جنوب شرق آسیا امضا نمود.
خط لوله تاپی، به عنوان خط لوله صلح در میان افغانستان و پاکستان پنداشته می‌شود. این خط لوله میان چهارمین دارنده گاز جهان یعنی ترکمنستان با کشورهای جنوب آسیا که ضرورت جدی به گاز دارند، ساخته می‌شود.
تفاهم‌نامه تاپی به صورت رسمی در دسامبر 2015 توسط رهبران چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند به امضا رسید و این پروژه به صورت عملی از این زمان آغاز شد. افغانستان نیروی نظامی خاصی را برای تامین امنیت پروژه تاپی در افغانستان اختصاص داد. بر اساس پیشنهاد کنفرانس رکا، لازم است تا چهار کشور عضو این پروژه، ارزیابی‌های موثر و بیشتری را در مورد فرصت‌های عملیاتی و امنیتی این پروژه انجام دهند.
یکی دیگر از فرصت‌های همکاری میان دو کشور برق 500 کیلووات از ترکمنستان به پاکستان از طریق افغانستان است. این پروژه نیز در دسامبر 2015 پس از امضای تفاهم‌نامه میان سه سران سه کشور افغانستان، ترکمنستان و پاکستان، به صورت عملی آغاز شد. بر اساس پیشنهاد کنفرانس رکا برای عملیاتی شدن این پروژه لازم است تا مطالعات تخنیکی، تایید مالی و هماهنگی‌های لازم با سکتور خصوصی، ارزیابی‌های محیطی و اجتماعی صورت بپذیرد.
راه و یا کریدور لاجورد یکی دیگر از فرصت‌های همکاری میان افغانستان و ترکمنستان به شمار می‌رود. این پروژه همکاری‌های اقتصادی از طریق تسهیل زیربناهای ترانسپورتی میان افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و کشورهای اروپایی را تسهیل می‌بخشد. در امتداد تحقق این پروژه سه نشست تخنیکی صورت گرفته است.
بر اساس پیشنهاد کنفرانس رکا، لازم است تا اقدام ذیل را انجام دهد: 1. مطالعات اولیه در مورد چگونگی تطبیق این پروژه؛ 2. توسعه راه‌های ترانزیتی، 3. توسعه راه آهن میان افغانستان و ترکیه و فراتر از آن؛ 4. توسعه بنادر زمینی در هر یکی از کشورهای عضو راه لاجورد 5. تحلیل و ارزیابی بر اساس عرضه و تقاضا بین مرزهای اقتصادی.
راه آهن پنج‌جانبه میان کشورهای افغانستان، ترکمنستان، چین، ایران و تاجیکستان، یکی دیگر از فرصت‌های ترانزیتی و ترانسپورتی است که می‌تواند همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی میان کشورها را افزایش دهد.
به نظر می‌رسد که اقدامات جدی‌تر در مورد شمولیت تاجیکستان در این برنامه باید روی دست گرفته شود. بررسی و ارزیابی مسیر این پروژه بین 6-12 ماه و تطبیق این پروژه بین 1-3 سال وقت میبرد.
در عین حال، اتصال ترکمنستان به بندر چابهار یکی از فرصت‌هایی است که می‌توان از طریق راه آهن پنج‌جانبه دست یافت. بندر چابهار یکی از راه‌هایی است که می‌تواند ترکمنستان را به خلیج فارس و دریای هند متصل کند.
طرح اتصال بندر چابهار با ترکمنستان از طریق ریل در خاک افغانستان به جای ایران، یکی از برنامه‌هایی است که در امتداد منافع هند و برنامه راه ابریشم امریکا نیز قرار می‌گیرد. از این رو، تقویت این موضوع در میز مذاکرات دو و چندجانبه، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
فراتر از فرصت‌های دوجانبه؛ افغانستان و ترکمنستان فرصت چندجانبه در چارچوب سازمان ایکو وجود دارد. سازمان اکو به عنوان برنامه منطقه‌یی اقتصادی می‌تواند همکاری میان، افغانستان، ترکمنستان، ترکیه، ایران و پاکستان را تقویت نماید. اگرچه کارآمدی دیپلماسی چندجانبه در منطقه ما زیاد نیست، اما عملن به عنوان یک پلاتفورم نرم موثر می‌تواند فرصت همکاری در عرصه‌های مختلف را به وجود آورد.
با توجه به وجود فرصت‌های اقتصادی همکاری‌های اقتصادی به خصوص تاپی و برق 500 کیلووات میان دو کشور؛ به نظر می‌رسد که ضرورت همکاری‌های امنیتی برای تامین امنیت برنامه‌های اقتصادی از جمله موضوع‌هایی است که باید دو کشور در مورد آن بحث و تبادل نظر کنند. همکاری ترکمنستان در مذکرات صلح و تعامل با پاکستان برای تامین امنیت می‌تواند نقش ایجابی و موثری در این رابطه داشته باشد.
نیازمندی پاکستان به گاز و برق ترکمنستان، می‌تواند به مثابه اهرم فشار بر پاکستان برای مبارزه واقعی با تروریسم استفاده شود. حضور ترکمنستان، افغانستان و پاکستان به صورت مشترک در تامین امنیت برق 500 کیلووات و خط لوله گاز تاپی؛ می‌تواند گفتمان غالب امنیتی را در میان کشورهای منطقه به گفتمان امنیت اقتصادی تبدیل کند. تبدیل شدن طرح مبارزه و مصالحه با تروریسم و جریان‌های مخالف برای یک مساله ایجابی مانند برنامه‌های اقتصادی می‌تواند دیپلماسی فعال تازه‌یی را در منطقه ایجاد نماید.
سید مهدی منادی؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل و سیاست خارجی
