پنجم ماه فبروری هرسال به نام «روز کشمیر» نامگذاری شده است. این نامگذاری در پنجم جنوری ۱۹۹۰میلادی که با چهل و یکمین سالگرد صدور قطعنامۀ سازمان ملل مصادف بود، از سوی مردم کشمیر پیشنهاد و رسمی شد. مردم کشمیر در این روز به تظاهرات پرداختند که با سرکوب خونین پولیس هند مواجه شد.
این سرزمین از آغاز تقسیم هند به دو کشور پاکستان و هند، دچار آشوب و تنش بوده و هیچگاهی روی ثبات و آرامش را به خود ندیده است. اما این کشمکشهای مرگ‌بار و بحران‌آفرین، کمتر مورد توجه جامعۀ جهانی قرار گرفته و مردم این سرزمین کماکان در میان منازعات سیاسی اسلام‌آباد و دهلی قربانی میشوند.
اما به راستی کشمیر کجاست و چگونه دچار چنین بحران و آشوب شد؟
کشمیر ناحیه‌ای است کوهستانی، که در شمال غربی شبه قارۀ هند و در دامنۀ کوههای هیمالیا واقع شده است. ناحیه شمال شرقی شامل کوههای پربرف و سر به فلک کشیدۀ قرهقوم است. کشمیر از شمال و شرق به چین، از جنوب به هند، از غرب به پاکستان و از شمال غربی به افغانستان محدود است.
آب و هوای آن به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط کوهستانی‌اش، معتدل و بسیار مطبوع است. کوههای صعبالعبور این منطقه، بسان سد نفوذناپذیری در برابر هند و چین ایستاده است. از سوی دیگر، سرچشمۀ سه رودخانۀ بزرگ سند (ایندوس) پنجاب و جهلم در ایالت مزبور قرار دارد و این موضوع در حکم رگ حیاتی در اقتصاد کشاورزی پاکستان به شمار می‌رود. موقعیت خوب، آب و هوای مناسب و ذخایر فراوان، کشمیر را به تاج هند موسوم کرده است .
در حال حاضر، کشمیر ۲۲۲۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد که ۷۵% آن یعنی ۱۳۸۹۹۲ کیلومتر مربع که موسوم به جامو و کشمیر است در اختیار هند است. ۷۹۷۷۸ کیلومتر مربع از آن تحت عنوان کشمیر آزاد در کنترل پاکستان است و مقدار کمی برابر ۴۱۵۰۰ کیلومتر مربع به کشور چین تعلق دارد که در جنگ ۱۹۶۲میلادی که بین چین و هند در گرفت، چین آن را متصرف کرد.
کل کشمیر، حدود ده میلیون نفر سکنه دارد که ۶ میلیون در جامو و کشمیر ( ۶۰% ) ۵/۲ میلیون نفر در کشمیر آزاد و بقیه در کشمیر چین هستند. ایالت جامو و کشمیر خود شامل ۳ منطقه کشمیر، جامو و لاداخ است. اکثر مسلمانان در جامو و کشمیر (دره کشمیر) هندوها و سیکها در جامو و اقلیت بودایی با ریشه تبتی در فلات شرق لاداخ هستند.
هند و پاکستان تاکنون درگیر سه جنگ خانمان‌سوز بر سر کشمیر شده‌اند. در اولین جنگی که رخ داد، موضوع کشمیر را به سازمان ملل ارجاع دادند و چندین قطعنامه، در این زمینه تصویب شد که تاکنون هیچ نتیجه‌ای نداشته است. بعد از توافق آتشبس میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد در سال ۲۰۰۳ میلادی، روند صلح میان دو همسایه آغاز شد؛ از آن پس، منطقۀ کشمیر در حالی‌که همچنان صحنۀ نقض آشکار حقوق بشر و سرکوب مردم این منطقه بود، ولی هریک از طرف‌ها، دیگری را به نقض آتش بس متهم می‌کردند.
در قطعنامۀ ۱۳ اکتوبر ۱۹۴۸ و جنوری ۱۹۴۹ سازمان ملل، مقرر شد مناطق مسلمان‌نشین کشمیر جزو پاکستان و نواحی هندونشین جزو هندوستان درآید و جهت مشخص شدن میزان تمایل مردم برای پیوستن به هند یا پاکستان به آرای عمومی در یک جو آرام و محیط بی‌طرفانه مراجعه شود و تا وقتی این کار صورت نگرفته، سرزمین کشمیر نه جزو هندوستان است و نه از آن پاکستان، ولی این قطعنامه اجرا نگردید و کشمیر همچنان در آتش این اختلافات میسوزد.
این منطقه که به لحاظ طبیعت زیبای خود، بهشت روی زمین نام گرفته، سال‌های زیادی است که نه سرنوشت مشخصی دارد و نه هم اقلیم و اقتدار متعلق به خودش را به صورت رسمی بازیافته است. مناقشه‌های جاری میان ساکنان کشمیر و پولیس هند در سال گذشتۀ میلادی و پس از کشته شدن برهان وانی، رهبر حزب‌المجاهدین بار دیگر افزایش یافت و تاکنون نیز درگیری‌های موجود در این منطقه قربانی میگیرد.
نکتۀ حایز اهمیت این است که کشمیر علیرغم بحران موجود، که جریان زندگی را به کام مردم آن ناگوار ساخته، در افکارعمومی دنیا به فراموشی سپرده شده و جزیی از گفت‌وگوهای جاری در میان ملتها، نهادها و سازمانهای بینالمللی نیست. لذا میطلبد تا در سال‌روز کشمیر، شرایط مناسبی جهت طرح مجدد این موضوع مهیا شده و جامعۀ جهانی برای تامین ثبات و تعیین سرنوشت مردم کشمیر تلاش نماید.
اما مهمترین موضوع درخصوص کشمیر این است که حقوق انسانی مردم این منطقه رعایت شده و پایمال نشود. زیرا علیرغم آتشبس ایجاد شده از سال ۲۰۰۳ در این منطقه، مردم آن شاهد درگیری‌ها، نقض حقوق، برخورد قهر‌آمیز و سرکوب‌گرانه، زندانی شدن و شکنجه هستند. از سوی دیگر، هنوز هم روشن نشده که این منطقه دارای چگونه اقتداری خواهد شد و تحت کدام رژیم حقوقی باید جزیی از جهانی شود که به سوی «دهکده شدن» به پیش می‌رود.
لذا آنچه که باید از سوی جامعه جهانی در خصوص کشمیر مورد توجه قرار گرفته و روشن شود این است که باید به مردم کشمیر حق تعیین سرنوشت داده شود تا خود برای تعیین تقدیر سیاسی و اجتماعی‌شان تصمیم بگیرند. زیرا موضوع اصلی، حمایت از یک جریان خاص در کشمیر نیست، بل، حمایت از حقوق تمام مردم کشمیر است.
نویسنده: نعیمی‌زاده
