بیست‌و‌سه سال قبل در چنین روزی، کنفرانس در بن آلمان برگزار شد تا ترتیبات جدید سیاسی و اداری افغانستان پساطالبان پی‌ریزی گردد. در مورد محتوا و بحث‌های این کنفرانس، بحث‌ها و صحبت‌های زیادی صورت گرفته، اما هنوز هم به گوشه‌های پنهان آن پرداخته نشده و دست‌اندرکاران اصلی پروسهٔ بن، حاشیه‌گرایی کرده به متن و بطن کنفرانس نپرداختند.
عمر داوودزی؛ یکی از مقام‌ها و کنش‌گران برجستهٔ سیاست و حکومت دورهٔ جمهوریت در کتاب خاطراتش «بی‌سانسور»، روایتی از کنفرانس بن دارد.
گردهمایی رهبران و شخصیت‌های افغانستان به‌خاطر تعیین یک رهبر جدید و موافقت روی شکل‌گیری یک ادارهٔ فراگیر پساطالبان ضرورت جدی احساس می‌شد. کوفی عنان؛ سرمنشی ملل متحد، لخدر براهیمی را به‌حیث فرستادهٔ خاص تعیین کرد. ایالات متحد آمریکا، سفیر جیمز دابینز را به‌حیث فرستاد و در نشست بن معرفی نمود و سفیر زلمی خلیل‌زاد نیز به‌حیث همراه و همکار دابینز معرفی شد.
در همین حال اشرف غنی به‌عنوان مشاور لخدر براهیمی تقرر یافت. فرستاده‌های ملل متحد و آمریکا پس از مذاکرات و گفتگوهای فشرده در پاکستان و کشورهای منطقه به بن رفتند. در جانب افغانستان دو جناح بزرگ سیاسی و دو جناح کوچک در این کنفرانس شرکت کردند. جبهه متحد اسلامی و گروه روم هوادارمحمدظاهر شاه، دو جناح مسلط و بزرگ در کنفرانس بن بودند.
جبهه متحد اسلامی، جریان نظامی ضد طالبان و گروه روم، از حمایت وسیع قومی برخوردار بودند. دو گروه کوچک گروه مورد حمایت پاکستان به رهبری پیر سید احمد گیلانی بودند و گروه قبرس تحت اثر و نفوذ ایران که از سوی همایون جریر؛ داماد گلبدین حکمتیار رهبری می‌شد.
طالبان از این پروسه کنار گذاشته شدند و این کار، اولین فرصت‌سوزی در راستای جلوگیری از شروع مجدد جنگ دانسته می‌شد. هدف از نشست بن، تعیین رییس دولتی پساطالبان بود که توسط تهاجم نظامی آمریکا ساقط شدند.
ادارهٔ موقت به رهبری شاه سابق، یکی از گزینه‌های غالب بود. اکثریت اعضای ایتلاف شمال، طرفدار حفظ استاد ربانی به‌حیث رییس‌جمهور موقت تا برگزاری انتخابات بودند. نماینده‌های شورای نظار، طرفدار نامزد مورد نظر ظاهرشاه و ترجیحا حامد کرزی بودند.
اکثریت نماینده‌های گروه روم از ستار سیرت حمایت می‌کردند. ستار سیرت، وزیر عدلیه در زمان حکومت ظاهرشاه بود. داکتر زلمی رسول باری به من گفت که با وجود تشویق‌های فامیلش، محمد ظاهرشاه، شاه سابق از پذیرش ریاست دولت خودداری کرد و از هیات خواست یکی از نامزدان خود را انتخاب نمایند.
زلمی رسول قصه کرد که بسیاری از اعضای هیات، ستار سیرت را نامزد ساختند. امین ارسلا به‌عنوان نامزد خودخوانده مطرح شد و من از نامزدی حامد کرزی پشتیبانی کردم. در پروسهٔ رای‌گیری، سیرت بیشترین رای را به‌دست آورد. امین ارسلا سه رای گرفت و کرزی یک رای که رای من بود و ما نتایج رای‌گیری را با شاه سابق شریک ساختیم و با اینکه سیرت، بالاترین رای را کمایی کرده بود خوشحال شد.
شاه سابق از هیات خواست که نتایج و انتخاب‌های‌شان را با فرستاده‌های ملل متحد و آمریکا در میان بگذارند. لخدر براهیمی در جا، نامزدی ستار سیرت را رد کرده گفت که رییس‌جمهور باید پشتون و از حوزهٔ کندهار باشد. براهیمی به هیات روم گفته بود که ایتلاف شمال از نامزدی حامد کرزی حمایت می‌کنند.
به گفته براهیمی، عبدالله عبدالله یکی از حامیان قدرتمند حامد کرزی برای احراز ریاست جمهوری بود. زلمی رسول گفت که ما گپ‌ها و نظریات براهیمی را به شاه سابق رساندیم و شاه گفت که بیک‌های‌تان را ببندید و کنفرانس را ترک کنید.
من ساعت‌ها با شاه در مورد صحبت کردم تا او را متقاعد سازم و مشاور نزدیک او سلطان محمود غازی نیز تلاش کرد که کرزی را به شاه بقبولاند که شاه با بی‌میلی پذیرفت. همه مسایل ذکرشده در سطح عمومی و در مذاکرات دیپلوماتیک صورت گرفت؛ اما در زیر مسایل متفاوتی در جریان بود.
برگشت نظام شاهی و یا سیستم ریاستی شبیه سیستم ریاستی آمریکا محور بحث بود. اروپایی‌ها از برگشت نظام شاهی و انتخاب ستار سیرت به‌حیث رییس ادارهٔ موقت حمایت می‌کردند و در عین حال مصر بودند که محمد ظاهرشاه در لویه جرگه به‌حیث شاه تایید گردد.
ایران طرفدار اعادهٔ نظم و نظام شاهی در همسایگی‌اش نبود و آمریکایی‌ها نیز علاقه به نظام شاهی نداشتند. ایران برای تامین منافعش شورای نظار را تحت فشار قرار داد تا از نظریهٔ ایجاد نظام ریاستی و حامد کرزی حمایت کنند. روسای ماموریت ملل متحد و آمریکا در کنفرانس تایید کردند که پاکستان پیش از شروع کنفرانس، حامد کرزی را به‌حیث رییس ادارهٔ موقت نامزد ساخته بود.
در سال۲۰۰۵ با احسان‌الحق، رییس کمیته‌های ستاد ارتش پاکستان در ضیافتی که به افتخار حامد کرزی برگزار کرده بود ملاقات کردم. احسان‌الحق به من گفت که او در جریان کنفرانس بن، رییس استخبارات پاکستان بود و حامد کرزی اولین کسی بود که از طرف پاکستان به تیم ملل متحد و آمریکا به‌حیث رییس ادارهٔ موقت معرفی شد.
از جنرال احسان‌الحق پرسیدم چرا از حامد کرزی حمایت کردید؟ دلایلش چه بود؟ گفت که توصیه سازمان ما بود و شاید استخبارات پاکستان می‌خواست استخبارات آمریکا را خوشحال سازد.
با استفاده از فرصت پرسیدم در صورت دعوت به کنفرانس، آیا طالبان شرکت می‌کردند؟ بدون تامل پاسخ داد: بلی، ما آنجا بودیم و طالبان را تشویق به شرکت در کنفرانس می‌کردیم. جنرال افزود که اولین فرصت پایان جنگ در این کشور بود. اما این فرصت به‌خاطر طرز برخورد تیم دیپلوماتیک آمریکایی به حوادث آن زمان، هدر رفت.
مترجم: سید اکرم بارز
