آزادی در قانون اساسی کشور به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین حقوق شهروندان پذیرفته شده و طبق قانون، حکومت موظف و مکلف به حمایت، تقویت و نهادینه‌ساختن آن می‌باشد. آزادی بیان در رشد، توسعه و ترقی جوامع بشری نقش حیاتی دارد؛ زیرا این اصل موجب شکل‌گیری، ارتقا و توسعۀ دانش می‌شود که پایۀ اصلی تمدن‌های بشری را شکل می‌دهد. در افغانستان با وجود تداوم خشونت‌های تحمیلی گسترده، در یک‌ونیم دهۀ پسین، «آزادی بیان» رشد قابل ملاحظه‌یی داشته و یکی از دست‌آوردهای کلیدی افغانستان پسا 2001 به حساب می‌آید.
حکومت وحدت ملی نیز در نخستین روزهای کاریش، حمایت، توسعه و تقویت آزادی بیان را از اولویت‌های کاری خویش بیان کرده و با امضای قانون حق دسترسی به اطلاعات، تعهد خویش در حمایت از اطلاع‌رسانی را به نمایش گذاشت که تنها از طریق آزادی بیان ممکن می‌شود.
اکنون که سال 1395 را پشت سر گذراندیم، این سوال مطرح است که کارنامۀ حکومت کنونی افغانستان در حفاظت، تقویت و نهادینه‌کردن آزادی بیان در کل و مخصوص این سال چه بوده است؟ آیا افغانستان در این زمینه دست‌آوردهایی داشته است یا خیر؟ و این‌که اقدام‌ها و فعالیت‌های حکومت در تحقق این مسوولیت اساسی شامل چه مواردی هستند؟ اما نخست لازم است به نوع نگرش رهبران حکومت وحدت ملی به اصل آزادی بیان کوتاه اشاره و سپس به پاسخ سوال‌ها پرداخته شود.
نگرش حکومت وحدت ملی به آزادی بیان
از نگاه حکومت وحدت ملی، آزادی بیان که آزادی مطبوعات و رسانه‌ها از بارزترین مصادق آن به‌حساب می‌رود، یکی از اساسی‌ترین ارزش‌های دمکراسی، حقوق بشری و قانون اساسی کشور به حساب می‌رود و به همین روی، حکومت خود را مکلف به حفاظت و تقویت هرچه بیشتر آن می‌داند (1). از آن‌جایی که آزادی بیان، در تقویت دمکراسی، تحقق حاکمیت مردم و تحکیم حاکمیت قانون، نقش برجسته دارد، دولت جمهوری اسلامی افغانستان در تقویت هرچه بیشتر فضای مساعد برای رشد آزادی بیان تلاش کرده و به رسانه‌ها که ممثل این ارزش کلیدی به حساب می‌روند، به‌عنوان چشم‌وگوش جامعه نگریسته و حفاظت از رسانه‌ها، کارکنان و خبرنگاران را از وظایف اصلی خویش می‌داند (2)
رییس‌جمهور برای حمایت از آزادی بیان و رشد و ترویج فرهنگ آن، طی دوونیم سال گذشته فرامین و احکام متعدد و جداگانه‌یی صادر کرده است و همواره بر امر اطلاع‌رسانی درست، دقیق و به‌موقع تاکید و اصرار دارد. در همین راستا و به منظور حمایت از آزادی بیان و مطبوعات، فرمانی صادر کرده است که طبق مادۀ اول آن، شخص رییس‌جمهور و بانوی اول کشور حامی آزادی بیان معرفی شده‌اند.
همچنین، نگرش حکومت به آزادی بیان را می‌شود در مقدمه این بیانیه مطبوعاتی ریاست‌جمهوری که به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات، صادر شده است، بهتر درک کرد:
ما با درک اهمیت فعالیت آزاد رسانه‌ها و آزادی بیان، از این ارزش بزرگ پاسداری و در چارچوب قانون از آن حمایت می‌کنیم (3).
همچنین رییس‌جمهور در دیدار با مدیران ارشد رسانه‌ها صریحن اعلان کرده است که حکومت در راستای حمایت از آزادی بیان متعهد است و از فعالیت آزاد رسانه‌ها تحت هر شرایط، حمایت و پشتیبانی می‌کند (4).
رییس‌جمهور به مناسبت تجلیل از روز مطبوعات آشکارا بیان کرد که به هیچ نهادی اجازه نمی‌دهد که سبب اعمال سانسور بر رسانه‌ها شود؛ زیرا «بدترین سواستفاده از آزادی بیان سانسور است، بنابرین کود اخلاقی که حدود آزادی مثبت و منفی را واضح بیان می‌کند را تنها خبرنگاران تعیین می‌کنند. حکومت وظیفه‌اش سانسور نیست، اگر در این راه رفتیم پایان این راه از دست‌دادن آزادی بیان است.»( 5)
اقدام‌ها و دست‌آوردها
حکومت طی دوونیم سال گذشته به شمول سال جاری، کارهای متعددی در حمایت از آزادی بیان انجام داده است که به صورت فهرست‌وار اشاره می‌شود:
توشیح قانون دسترسی به اطلاعات، تعیین سفیر آزادی بیان، ایجاد مدال آزادی بیان به منظور تقدیر و تجلیل از فعالان این عرصه، تشکیل کمیتۀ مصونیت خبرنگاران، پیگیری دوسیه خشونت علیه خبرنگاران تحت نظر معاونت دوم ریاست‌جمهوری، دیدار و تبادل نظر مستمر با اصحاب رسانه، صدور دو حکم و یک فرمان در حمایت و نهادینه‌سازی آزادی بیان و تسهیل‌وتسریع اطلاع‌رسانی توسط نهادهای دولتی به رسانه‌ها و مردم، درخواست گنجانیده‌شدن روش رفتار باخبرنگاران در متون آموزشی نیروهای امنیتی و… بخشی از فعالیت‌های حکومت در حمایت از آزادی بیان، تقویت و توسعۀ آن به حساب می‌رود.
براساس همین فعالیت‌ها، افغانستان در سال‌های گذشته و سال جاری دست‌آوردهای امیدوارکننده‌یی نیز داشته است.
به اساس گزارش سازمان گزارش‌گران بدون مرز، در سال 1395 حکومت افغانستان در سطح جهان، یکی از پاسخ‌گوترین حکومت‌ها به «رسانه‌ها» بوده است. (6)
در سال 2016 افغانستان در رده‌بندی آزادی مطبوعات در میان سیزده‌بهترین کشورهای آسیای جنوبی و مرکزی، جایگاه چهارم را از آن خود کرد که نشان‌گر چهار پله صعود در مقایسه با سال گذشته و هشت پله صعود از سال 1393 یعنی دوره حکومت وحدت ملی باشد.
در پایان …
بی‌تردید حکومت در حمایت از آزادی بیان، رسانه‌ها و مطبوعات، مسوولیت سنگنین و نقش اساسی را بر عهده دارد، چنان که بارها به پذیرش و انجام این نقش توسط رییس‌جمهور و دیگر مقام‌های مرتبط کشور تاکید و تصریح شده است؛ اما نباید فراموش کرد که حکومت در تحقق مسوولیت‌های خویش، نیاز به یاری و همکاری جامعه دارد و در این بخش، حمایت جامعه و همکاری لازم مسوولان رسانه‌ها و فعالان عرصۀ رسانه و آزادی بیان ضروری و اساسی است و بدون مشارکت این سه ضلع مهم، به نظر نمی‌رسد که افغانستان بتواند در حفظ، تقویت و تحکیم آزادی بیان توفیق چندانی داشته باشد.
ضیا دانش؛ نویسنده و استاد دانشگاه
منابع:
دستاورد های اخیر حکومت وحدت ملی قابل تحسین است، مخصوصا در عرصه ی آزادی بیان، رسانه ها و مطبوعات.