نانسی دوپری به عمر ۹۰ سالگی سحرگاه یکشنبه ۱۹ سنبله در حالی در کابل درگذشت که تا آخرین روزهای حیات‌اش دست از هیچ تلاشی برای احیای تاریخ افغانستان برنداشت.
او بیش از نیم قرن برای افغانستان کار کرد و مرکز مجهز افغانستان‌شناسی در دانشگاه کابل نتیجۀ تلاش‌های خستگی‌ناپذیر اوست.
مرکز افغانستان‌شناسی یا «مرکز منبع معلومات افغانستان» در سال۱۳۶۷ خورشیدی در پیشاور به صورت بخش نیمه‌مستقل از نهاد هماهنگی کمک‌ها برای افغانان (ACBAR) تاسیس شد. تاسیس این مرکز بخشی از رویای آقای لویس دوپری؛ شوهر نانسی دوپری بود که بعدها این رویا توسط این خانم سخت‌کوش به یک واقعیت انکارناپذیر مبدل شد.
کار این مرکز از جمع‌آوری گزارش‌ها، پژوهش‌ها و معلوماتی‌که توسط انجوها، سازمان‌های بشردوستانه و نمایندگی‌های سازمان ملل دربارۀ افغانستان انجام می‌گردید، به منظور هماهنگی مساعدت‌های بشردوستانه برای پناهنده‌های افغانستان در پاکستان، آغاز شد.
در سال ۱۳۸۳ خورشیدی، مرکز منبع معلومات افغانستان (ACKU) در دانشگاه کابل منتقل شد و سنگ تهداب این مرکز در سال ۱۳۸۴در کنار آرامگاه سید جمال‌الدین افغانی توسط خانم دوپری در محوطه دانشگاه کابل گذاشته شد که از بودجه انکشافی حکومت افغانستان اعمار گردید.
ساختمان مرکز افغانستان‌شناسی در حمل سال ۱۳۹۲ به‌طور رسمی افتتاح گردید و هم‌اکنون در این مرکز بیش از یکصدهزار سند و مدرک افغانستان‌شناسی به زبان‌های فارسی، پشتو و انگلیسی وجود دارد.
اسناد و مدارک مربوط به ۳۰ سال اخیر افغانستان در این مرکز جمع‌آوری شده و برای این‌که مشتریان بیشتری بتوانند از این مرکز استفاده کنند، در حدود ۲۵هزار سند توسط این مرکز عکس‌برداری شده و به‌صورت اینترنتی اکنون در سراسر جهان قابل دسترس می‌باشند.
علاوه بر روزنامه‌های آزاد و نیز روزنامه‌های مربوط به احزاب سیاسی در این مرکز، تمام معاهده‌نامه‌های افغانستان با سایر کشورها، گزارش‌های ملی و بین‌المللی، آمار و ارقام منتشرشده دربارۀ افغانستان را نیز در این مرکز می‌توان پیدا کرد.
ساختمان کنونی شامل بخش اداری، آرشیف اسناد، سالون مطالعه، سالون تحقیقات علمی و تالار همایش‌ها می‌باشد. علاوه بر آن، یک سالون برای کسانی اختصاص داده شده که طرح‌های تحقیقاتی بیشتر از ۶ ماه دربارۀ افغانستان دارند.
به گفته نویسندگان و تاریخ‌دانان، اولین کتابی‌که در مورد افغانستان به‌منظور جمع‌آوری معلومات برای افغانستان به‌دست آورده بود، کتاب شوهرش لویی دوپری بود.
مرکز افغانستان‌شناسی در دانشگاه کابل که اکنون بزرگ‌ترین و عصری‌ترین مرکز تحقیقی برای افغانستان است، نتیجۀ بیش از نیم قرن تلاش‌های پی‌گیر خانم نانسی دوپری می‌باشد که در نوع خودش کم‌مانند و بی‌نظیر است.
هنوز نهادهای علمی و دانشگاه‌های افغانستان از نبود چنین مراکزی رنج میبرد و موجودیت مرکز افغانستان‌شناسی خانم دوپری غنیمت بس بزرگی است که مردم افغانستان، به‌ویژه دانشجویان و اهل پژوهش و تحقیق در کشور ما مرهون خدمت تاریخی این خانم خواهند بود.
هرچند پروژههای تحقیقی در دانشگاه‌های افغانستان، به‌خصوص در حوزۀ علوم انسانی چندان رایج نیست و دانشجویان و اکثر استادان دانشگاه‌های ما با روش آسان «کاپی‌پیست» از صفحات انترنتی کارشان را خوب بلدند، ولی واقعیت امر این است که چنین مراکزی برای هر یک از دانشگاه‌های افغانستان ضروری است و باید در آینده شعبه‌های این مرکز در تمام دانشگاه‌های افغانستان ایجاد گردند.
عشق خانم دوپری به تاریخ افغانستان و خدمت به هم‌نوعانش موجب این شده بود که مرکز افغانستان‌شناسی با هرنوع مشکل مبارزه کند و روز به روز بر غنای این مرکز افزوده شود.
ولی ایجاب می‌کند که دولت افغانستان، به‌خصوص وزارت تحصیلات عالی اجازه ندهد که روند پژوهش و تحقیق خانم دوپری با مرگ‌اش خاتمه یابد و بعد از مدتی مرکز افغانستان‌شناسی نیز قفل گردد. باید کار ارزشمند این خانم هم‌چنان ادامه یابد و این مرکز بیش از پیش تقویت گردد تا دست‌کم دانشگاه‌هایی که در کابل موقعیت دارند، با مشکل نبود منابع معلوماتی برای تحقیق و پژوهش مواجه نگردند.
اگر بگوییم مرکز افغانستان‌شناسی خانم دوپری، عصری‌ترین و بزرگ‌ترین مرکز و منبع تحقیق در افغانستان است، شاید گزافه نباشد. اسنادی که در این مرکز هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی وجود دارند، شاید حتا در کتاب‌خانۀ عامه که بزرگ‌ترین کتاب‌خانۀ افغانستان قلمداد می‌گردد، وجود نداشته باشد.
این‌جاست که ارزش کار این خانم را می‌شود به درستی درک کرد. کاری که خانم دوپری در مدت ۶۰ سال برای ما انجام داده است، ما خود در پنج‌هزار سال تاریخ این کشور برای خود انجام نداده‌ایم.
از این روی، روزنامه راه مدنیت به اتفاق پیشنهاد برخی از نهادهای دیگر به وزارت تحصیلات عالی افغانستان پیشنهاد می‌کند که علاوه بر ادامۀ کار خانم دوپری، نام این مرکز به «مرکز افغانستان‌شناسی نانسی دوپری» مبدل گردد و مدالی به نام وی ضرب گردد.
سید امین بهراد/ روزنامه‌نگار
