نویسنده: دکتور معروفی
از یک‌سال به این طرف خانواده بر سر اقتدار سعودی در سطوح داخلی، منطقهیی و بین‌المللی بازی‌هایی را روی دست گرفته که در تمام دوره اقتدار این خانواده سابقه نداشته است.
اولین اقدام این خانواده قرار دادن یک شهزاده کم سن‌وسال (شهزاده محمد ۳۰ ساله بن سلمان) در جایگاه ولیعهدی پادشاه ملک سلمان بود؛ شهزاده‌یی که خلاف سایر شهزادگان سعودی و رسم شهزادگی، اهل برنامه، پلان، کار و تلاش تعریف می‌شود.
طرح راهبردی ۲۰۳۰ یکی از برنامه‌های مشهور همین شهزاده جوان است. بر اساس این طرح تا سال ۲۰۳۰ تنوع‌بخشی بر درآمدهای عربستان سعودی یک اصل است و این کشور دیگر به صنعت نفت وابستگی کمی خواهد داشت. چیزی‌که اقتصاد فعلی عربستان بر آن استوار می‌باشد و مایه اقتدار آن کشور در منطقه و جهان شده است، ولی با این همه، ذخیره‌های نفت عربستان روزی تمام خواهد شد.
در هفته‌های اخیر، کشوری با باورهای تند سلفیزم به زنان اجازه داد که در تماشاگاه‌های مسابقات ورزشی حضور پر رنگ داشته باشند، آهنگ خوانندۀ معروف متوفای عربی «ام کلثوم» از تلویزیون دولتی این کشور پخش شد و زنان اجازه رانندگی دریافت کردند.
همه این حرکت‌ها در بعد داخلی عربستان وهابی قابل تامل است و کارت‌های برنده در برابر رقیب مدعی فرهنگ و مدنی یعنی ایران.
و اما این کشور منزوی که تمام روابط و مناسباتش را منحصر به واشنگتن مبتنی بر صنعت نفت و خرید اسلحه نگه داشته بود، حالا ملک سلمان پادشاه عربستان در یک سفر کم‌سابقه وارد مسکو می‌شود. مسکو که بیش از پنج سال است در برابر منافع عربستان و هم‌پیمانان غربی‌اش دست در دست تهران در سوریه می‌جنگد و در تعارض با منافع این کشور در عراق و یمن نیز تهران را یاری می‌رساند. هرچند نتیجه بازی در سوریه و عراق تقریبا به قطعیت رسیده، ولی عربستان نمی‌خواهد بازی در یمن نیز به‌دست تهران کلید بخورد.
ملک سلمان در حالی در تلاش گسترش روابط سیاسی با یگانه پیروز میدان خاورمیانه است که همین دوماه پیش قرارداد چند میلیارد دالری خرید اسلحه با دونالد ترمپ؛ رییس‌جمهور امریکا امضا کرد و اکنون تحلیل‌گران باورمندند که ملک سلمان در پی S400 روسی نیز راه افتاده است.چیزی که تعادل قدرت نظامی در خاورمیانه را تغییر داده و ایران را به قدرت متمایز در منطقه مبدل ساخته است.
ایران، عربستان و ترکیه سه کشوری هستند که ادعای رهبری جهان اسلام را هم دارند و هریک خود را شایسته مدیریت خاورمیانه می‌دانند، ولی از جانب دیگر هرسه کشور در حد وسیعی به لحاظ فناوری نظامی و چرخش‌های اقتصادی به قدرت‌های بیرون از این حوزه وابسته‌اند.
وقتی امریکا، تقریبا بازی را در خاورمیانه می‌بازد، به نفع قدرت‌های منطقهیی و مدعیان رهبری جهان اسلام نیست که باز هم بر دهل دوستی بی‌حاصل بکوبند؛ دوستی‌یی که محور آن را نفت و پول آن شکل می‌دهد.
ترکیه با یک فشار اندکی از سوی روسیه و درک جدی از شرایط خاورمیانه، کنار ایالات متحده را خالی کرد و اکنون در مرحله قرارداد S400 با روسیه رسیده است. بی‌مورد نیست که عربستان هم نخواهد از رقبای منطقهییاش با ثروت عظیم نفت عقب بماند.
ترافیک دیپلومات‌های خاورمیانه در دروازه کرملین به عربستان یاد داد که اگر دیر بجنبد فرصت را از دست داده است؛ زیرا چشم‌ها از تهران تا انکارا و تل ابیب با همه تعارض‌ها، برای رفع مناسب بحران خاورمیانه در کاخ کرملین به اتاق پوتین دوخته شده است. در این اتاق سرنوشت‌ساز ریاض نیز باید جای پایی داشته باشد.
نتیجه اینکه عربستان در بعد داخلی دست به اصلاحاتی برده که در سطح منطقه و جهان بر روابط‌اش تاثیر مثبت خواهد داشت و برخی از رقبای منطقهییاش را مجاب خواهد کرد. یعنی ایرانی که مدعی فرهنگ و مدنیت است را عربستان با اصلاحات در قوانین داخلی به‌خصوص در حوزه زنان به چالش فراخوانده و زمینۀ واکنش‌هایی که منجر به چالش‌های نامریی اجتماعی در ایران خواهد شد را فراهم آورده است.
و اما اگر در روابط خارجی و تعریف دکترین سیاست خارجی جدید که هم اکنون با روسیه پی گرفته، موفقیتی کسب کند، با توجه به سرمایۀ هنگفت نفتی‌ومالی که در اختیار دارد، می‌تواند خیلی از رقبای منطقهییاش به‌خصوص ایران را به عقب اندازد.
هرچند بحث ایران با توجه به زمان طولانی همسویی با روسیه کمی متفاوت به نظر می‌رسد، ولی از این جهت که پوتین در کنار تلاش‌های سیاسی منطقهیی و پیشرفت‌های نظامی، در فکر تقویت بنیه اقتصادی و به چرخش در آوردن اقتصاد صنعتی روسیه نیز است، پول عربستان دقیق در چنین جایی به کار می‌آید و این خود جایگاه عربستان را بالا میبرد.
بزرگ‌ترین ضعف عربستان سعودی در دهه‌های قبل باقی ماندنِ صرف در دایره همکاری با امریکا و نقض وسیع حقوق بشر در این کشور بود. حالا که شهزاده‌های جوان سعودی به فکر تجدید نظر در هر دوی این مسیر افتاده‌اند، با توجه به پتانشیل‌های قوی اقتصاد نفت، این کشور می‌تواند رقبای جدی خود به‌خصوص ایران و ترکیه را که از چنین میزان بهره‌مندی مالی برخوردار نیستند، به خوبی «نک اوت» کند.
در عین زمان می‌تواند با نزدیک به چهارصد میلیارد دالر قرارداد اسلحه‌یی که با امریکا امضا کرده، سال‌ها صدای اعتراض امریکا را خاموش نگه دارد و کارش را با خاطر آرام با رقبای منطقهیی یکسره کند.
