سینا حوا روش
نزدیک به دو سال است که بیماری واگیر کرونا بشر امروز را در هر گوشۀ جهان متاثر ساخته است. امروزه ویروس کویید۱۹ سبب شده است که نظام‌های آموزشی، اقتصادی و حتا زندگی اجتماعی در تمامی کشورهای جهان دچار اخلال شود.
یکی از بخش‌های مهمی که در تمامی جهان تحت تاثیرات منفی بیماری کرونا قرار گرفته، نظام‌های آموزشی و نهادهای آموزشی است. امروزه به سبب واگیری بیماری کرونا، مکاتب و نهادهای آموزشی در بیشترینه کشورهای جهان تقریبا تعطیل شده است. کرونا در نزدیک به دو سال پسین یک چالش بزرگ و جدی برای نظام‌های آموزشی جهان بوده است.
پس از شیوع و گسترد‌گی بیماری کرونا در جهان، اکثر دولت‌ها موقتاً تصمیم به تعطیلی نهادهای آموزشی گرفتند و تصور کشورها بر این بود که این بیماری زودگذر خواهد بود، اما امروزه که نزدیک به دو سال از واگیری این بیماری می‌گذرد و تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان داده است که این بیماری به این زودی‌ها هم نابود شدنی نیست، کشورهای جهان می‌باید برای نظام‌های آموزشی‌شان طرح‌ها و راه‌های بدیل را در نظر بگیرند.
به اساس آمارهای رسمی پس از شیوع بیماری کرونا-جنوری ۲۰۲۱ تا اکنون حدود ۸۲۵ میلیون دانش‌آموز در سراسر جهان به نسبت تعطیلی مکاتب تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.
همچنان به اساس یافته‌ها و نظارت یونیسف بر سیستم‌های آموزشی جهان در جریان واگیری کرونا، در حال حاضر ۲۳ کشور تعطیلات سراسری و ۴۰ کشور دیگر تعطیلات محلی اعلام کرده‌اند. به اساس یکی از تحقیق‌های معتبر، ویروس کویید۱۹ هم اکنون حدود ۴۷درصد از جمعیت دانش‌آموزان جهان را تحت تأثیر قرار داده است.
پس از شیوع کرونا در جهان، نهادهای آموزشی ناگزیر به طرح و عملی‌سازی روش‌های تدریس از راه دور شدند که برخی از این روش‌ها کارآتر و برخی هم نتیجۀ آن‌چنانی نداشته که این خود به یک چالش جدی در عرصۀ آموزش در جهان امروز بدل شده است.
در کشورهای جنوب آسیا با توجه به وضعیت و امکانات آموزشی جمعیت قابل توجهی از کودکان به مکتب نمی‌روند و در نتیجه از آموزش باز می‌مانند.
براساس گزارش اخیر بانک جهانی، کشورهای جنوب آسیا به دلیل تعطیلی مکاتب، به ارزش بیشتر از ۶۲۲ میلیارد دالر پول حمایتی را از دست داده‌اند که این آمار درشت و قابل ملاحظه‌یی در حوزۀ آموزش و پرورش است.
در اوج شیوع ویروس تعطیل مکاتب در اپریل ۲۰۲۰ ، ۹۴درصد دانش‌آموزان یا ۱٫۶میلیارد کودک در سراسر جهان از آموزش بازمانده‌اند.
به همین سبب برخی از نهادهای آموزشی و تحقیقی برای رفع مشکل پیش‌آمده راه‌های حل کوتاه‌مدتی طرح و تشخیص کردند تا بتوانند برای مسوولان نهادهای آموزشی سازوکارهایی پیشنهاد کنند که نیازهای دانش‌آموزان را در هر سطح و رشتۀ تحصیلی برطرف کنند.
مرکز جامعه مدنی-هند (CCS) با مشارکت بنیاد فریدرک نومان-آلمان با درک نیک این مهم، بر آن شد تا کشورهای منطقه با توجه به اشتراکات زیست-محیطی و فرهنگی که دارند، تجربیات‌شان را در پیوند به تنظیم سیستم آموزشی در جریان شیوع کرونا و قرنطین با هم به اشتراک بگذارند تا راه‌های بهتر و امکان‌های راحت‌تری را برای ارایۀ آموزش جستجو کنند.
این دو نهاد نشست مجازیی (Webinar) را با کارشناسان بخش آموزش جنوب آسیا برگزار کرد.
در این نشست دکتور مونا ماتور؛ بنیانگذار بنیاد اسپارک(Spark) – هند، آقای عبدالله احمدزی، نماینده کشوری دفتر جامعۀ باز – افغانستان و آقای ساکار پوداسینی مربی و کارشناس آموزش -نپال حضور یافته و روی معضل پیش‌آمده در حوزۀ آموزش در آسیای جنوبی و راه‌های حل آن بحث و تبادل نظر کردند.
آقای احمدزی در این نشست در پیوند به وضعیت آموزشی در افغانستان و تجربیات این کشور گفت که بر اساس تحقیقات اخیر یونیسف، از میان ۳۵ تا ۴۰میلون نفوس افغانستان، تقریبا ۴۷٫۸درصد آن را کودکان تشکیل می‌دهد و از این میان ۳٫۷میلیون کودک افغان به مکتب دسترسی ندارند که ۶۰درصد از آنها دختران هستند. هچنین در برخی از روستاها خانواده‌ها بیشتر به دلیل اوضاع امنیتی تصمیم می‌گیرند تا کودکان‌شان به مکتب نروند.
او همچنان افزود که با وجود شیوع ویروس و آسیب‌های آن، چند عامل دیگرهم است که مستقیم یا غیر مستقیم روی سیستم آموزشی در افغانستان تاثیرگذار است. هنوز بخش زیادی از شهروندان افغانستان به انترنت قابل اعتماد دسترسی ندارند و دسترسی به برق مشکل اساسی بسیاری از شهرها و روستاهاست.
هم اکنون تنها ۳۰درصد از نفوس افغانستان دسترسی به برق دارند. با درنظرداشت این چالش‌ها آسیب‌هایی‌که ویروس کرونا بر سیستم آموزشی وارد کرد، از شروع ۲۰۲۰ تا اکنون تمام نهادهای آموزشی بیشتر از یک سال تعلیمی تعطیل بوده‌اند. تمام آزمون‌ها به شمول کانکور به تعویق افتاد. نهادهایی که پروژه‌های آموزشی را راه‌اندازی می‌کردند، به شمول جامعه باز به‌خاطر راه‌اندازی برنامه‌های‌شان با چالش‌های قابل توجهی رو به رو هستند. تنها کارکنان ارشد این نهادها توانستند از خانه کار کنند. همچنین نهادهای خصوصی آموزشی با دولت به منازعه شدند تا اجازه فعالیت برای‌شان داده شود و یا هم حمایت مالی دریافت کنند.
در ادامۀ این نشست آقای ساکار-نیپال نیز ضمن تایید چالش‌های مشابه و موازی در کشورهای منطقه اضافه کرده که در نیپال سکتورهای آموزشی با مشارکت نهادهای دولتی و خصوصی پیش می‌رود. بر اساس گزارش یونسف ۲۰درصد از کودکان به دلایل مختلف به مکتب نمی‌روند. یعنی به هیچ نوع امکان آموزشی دسترسی ندارند و متاسفانه کدام آمار دقیق وجود ندارد که نشان بدهد چه آسیب‌های را ویروس کرونا به نظام آموزشی نیپال وارد کرده است، اما هنوز هم توقع می‌رود که نهادهای آموزشی دوباره فعال شود. البته بدون اینکه به پیامدها و چالش‌های آن فکرکنند.
خانم ماتور-هند نیز در پیوند به روش‌های آموزشی در جریان شیوع ویروس کرونا در هند صحبت کرده گفت که در هند حدود ۲۵۰میلیون کودک مکتب‌رو وجود دارد که صرف برای ۴۰میلیون آنان زمینۀ رفتن به مکتب مهیاست.
قبل از بحران کرونا، دولت هند در زمینه جذب کودکان به مکاتب تلاش‌های زیادی انجام داد تا تمام کودکان دسترسی به مکتب داشته باشند. خوشبختانه این تلاش‌ها ۸۰ تا ۹۰درصد تاثیر مثبت داشت، اما بعد از همه‌گیری بحران کرونا سیستم‌های آموزشی در هند دچار مشکلات زیادی شد که سبب ایجاد شکاف‌های عمیق در روند آموزش این کشور گردید.
برخی از مطالعات نشان می‌دهد که در حدود ۹۰درصد از دانش‌آموزان مهارت‌های خواندن و نوشتن و در حدود ۸۵درصد آنان آنچه سال قابل آموخته بودند را فراموش کرده‌اند.
خانم ماتور به عنوان یک کارشناس آموزش پیشنهاد کرد که بیشتر روی رفاه و سلامت روان کودکان کار صورت بگیرید تا توجه بر روند آموزش. پیشتر و بیشتر از اینکه ما در پی احیای شکاف‌های ایجادشده در سیستم آموزشی باشیم، باید به این تمرکز کنیم که چطور سلامت روان کودکان‌مان را تقویت کنیم تا آنچه از دست داده‌اند را درک کنند.
راه حل مکاتب و نقش نهادهای آموزشی
- کارشناسان نه تنها در مورد چالش‌ها رایزنی کنند؛ بل سعی کنند تا راه‌های حل عملی مطابق به شرایط و امکانات کشوری خود نیز داشته باشند.
- برای کاهش آمار کودکان بازمانده از مکتب باید به معلمان آموزش داده شود تا آنها قادر به مقابله با وضعیت روانی کودکان باشند و در نهایت شرایط تغییر کند.
- تمرکز اصلی باید روی شادی و رفاه کودکان باشد.
- فقدان تحصیلی به صورت مرحله‌یی از بین برده شود.
- معلمان باید والدین و جامعه را در تمامی روند آموزش و پرورش دخیل کنند.
- مکاتب باید برنامه‌های موثری برای همه کودکان طراحی کنند تا کسانی که دسترسی دیجیتالی هم ندارند از برنامه‌های آموزشی توسط ارسال فایل و راه‌های دیگر مستفید شوند. معلمان باید با کودکان و خانواده‌ها تماس داشته باشند و از این که کودکان فعالیت‌های آموزشی را انجام می‌دهند، مطمین شوند.
- دولت افغانستان با استفاده از تلویزیون صنف‌های آزاد را ترتیب داده که این یک روش موثر تشخیص شده و این راه‌کار خوبی برای دیگر کشورها نیز خواهد بود.
- در صورت به دسترس بودن انترنت، ایجاد نرم‌افزارهای ویژه و صنف‌های آنلاین و در غیر آن استفاده از فلش و سی‌دی نیز می‌تواند راه حل خوبی باشد که بیشترینه نهادهای آموزشی خصوصی در افغانستان نیز از همین روش کار گرفته‌اند.
