گهواره: همان یک پروژه هم طرح ما بود که بنیاد به یغما برد
کمی بیشتر از یک قرن پیش در هشت سالگی سراج‌الاخبار، محمود طرزی، پدر روزنامه‌نگاری افغانستان، با آن ادبیات خاص خود مژده داد و نوشت که: «چون نسخه اول سراج‌الاطفال با شماره اول سال هشتم سراج الاخبار افغانیه با یک حسن صورت و قد و بست خوش‌هیات و جواهرهای معرف، پرتو نثاری کند. در آن‌وقت خود را خود معلوم کند و حاجت به گفتن عطار ندارد.»
و بعد سراج‌الاطفال را در چهارصفحه به شکل ضمیمۀ روزنامه‌اش منتشر کرد و اولین نشر کودکانۀ افغانستان را به نام خود ثبت کرد، اما به یک سال نکشید که فشارهای سیاسی مانع فعالیت او شد و اولین مترجم ژول ورن به زبان دری که همین خود می‌تواند عنوان اولین مترجم ادبیات نوجوان را هم به او بدهد، هر دو سراج را بست و دیگر چاپ نکرد.
طرزی هدفش از فعالیت برای کودکان را این‌طور نوشت: «سراج‌الاطفال شما را از علوم و فنون نو و در تربیت و آداب عاقل شنو آگاه ساخته به نکته‌های درس‌آموز و حکایات فایده‌اندوز، دماغ‌های شما را روشن می‌کند. سراج‌الاطفال در سبق‌های مکتب به شما مدد می‌رساند و با کلمات بسیار ساده و شیرین دری ساعت شما را به خوشی تیر می‌کند.» گمانم در مجموع آموزش و سرگرمی منظورش بوده اما حالا که قرنی از اولین چاپ کودک در کشور می‌گذرد، حال و روز این نوع از ادبیات یا رسانه به چه شکل است.
در ابتدا سراغ نهادهای دولتی را می‌گیریم که زعامت این گونه فعالیت را به عهده دارند. در سال ۱۳۹۸ بنیاد ملی ادبیات کودک در تشکیلات وزرات اطلاعات و فرهنگ شکل گرفت که هدف خود را رشد و نهادینه‌سازی ادبیات کودک عنوان کرد و در اقدام اول خود ۳۴عنوان کتاب کودک را در تیراژ ۱۰۰۰تا و به سه زبان دری، پشتو و اوزبیکی منتشر کرد.
ذبیح مهدی، موسس و رییس گروه گهواره از فعالان مهم حوزه کودکان افغان در داخل و خارج از کشور می‌گوید، در تشکیل بنیاد ملی ادبیات کودک شبه‌هایی وجود دارد.
او می‌گوید در سال گذشته و پیش از برگزاری جشن صدسالگی استرداد استقلال افغانستان گروه گهواره طرحی را به ریاست‌جمهوری و ادارۀ امور دادیم. در این طرح پیشنهاد شده بود که به مناسبت صدسالگی استرداد استقلال کشور، ۱۰۰هزار نسخه کتاب کودکانه با آرم و لوگویی که یادآور این جشن و مناسبت باشد، چاپ شده و میان کودکان توزیع شود.
مهدی می‌گوید اسناد نامه‌نگاری ما موجود است، اما دوسیه از طرف مقابل به کلی مفقود شد، بعدتر متوجه شدیم که همین طرح از جانب بنیاد ملی ادبیات کودک انجام شده است.
رییس گروه گهواره می‌گوید بودجۀ پنج میلیون افغانی به این طرح اختصاص داده شد اما حاصل کار و کتاب‌های منتشرشده، به هیچ وجه کیفیت درخور توجه و یا حتی مناسبی برای کودکان نداشت.
گزارشی از سایر فعالیت‌های این نهاد نه در صفحۀ آن و نه در سایت وزرات اطلاعات و فرهنگ در دسترس نیست. خانم غنی مسوول این بنیاد در زمان تکمیل این گزارش وقتی را برای مصاحبه با روزنامه راه مدنیت اختصاص نداد تا راستی این ادعا بررسی شود.
در اطلاعات محدودی که وجود دارد اعلام شده که این نهاد وظیفه دارد به وزارت‌خانه‌ها و نهادهایی عضویت بدهد که در زمینه ادبیات کودک فعالیت دارند. برای اینکه آن‌ها چه مقدار به این تعهد یا وظیفه عمل می‌کنند با تعدادی از فعالان ادبیات کودک صحبت می‌کنم که معروف‌ترین آن‌ها گهواره است که می‌گوید هیچ همکاری‌یی در هیچ سطحی با آنان نداشته است.
علی جلالی تمرانی، صاحب امتیاز انتشارات بچکیچا که خزان سال گذشته مشغول به فعالیت شده و دو عنوان کتاب کودک را هم در کارنامه دارد می‌گوید: من کمتر از یک سال پیش به این بنیاد سر زدم و درخواست همکاری داشتم تا در چاپ کتاب‌هایی که خودم تالیف کرده‌ام، کمک کنند. بنیاد گفت که ما به ناشر دیگری کار نمی‌کنیم، می‌توانی برای خود ما به عنوان شخص حقیقی کار کنی، قبول کردم اما باز گفتند تا اطلاع ثانوی چاپ نداریم.
جلالی تمرانی با تاسف تاکید می‌کند که سطح کیفیت محتوای کتاب‌های منتشرشده از سوی این بنیاد به طور جدی نازل است.
حمید حسینی، مسوول نشر نگار که او هم خود کتاب کودک می‌نویسد و پنج سال است که ناشر این نوع ادبیات هم هست، نیز از وجود چنین بنیادی ابراز بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید نه خبری از این بنیاد دارد و نه همکاری دیگری نه در جهت حمایت نه نظارت در رابطه با ادبیات کودک وجود دارد، یا حداقل او چیزی ندیده است. کیفیت بسیاری از کتاب‌ها از نظر او اسف‌بار است.
سمیه خاوری، مسوول نشر کودکانه می‌گوید در زمان استرداد استقلال افغانستان در جریان فعالیت آن‌ها که نشر کتاب‌هایی بودیم، اما بعد از آن هیچ خبری نشد.
ما نه تنها حمایت یا همکاری‌یی از سوی آن‌ها ندیدیم، حتی شاهد فعالیت مستقل آن‌ها هم نیستیم. او در رابطه با محتوا و نظارت معتقد است که بلی کیفیت محتوایی قابل نقد است، مطمین نیستم که در ساختار دولت ما کسی صلاحیت نظارت بر محتوا را داشته باشد و درصورت تشکیل یک سیستم نظارتی، بیم آن هم وجود دارد که کارهای خوب هم سلاخی شوند.
معصومه امیری
