گناهکاری فردی_ مسوولیت جمعی

براساس نوشته‌های هانا آرنت
در آلمانِ دوران پس از جنگ، دربارۀ آنچه رژیم هیتلر بر یهودیان روا داشته بود، مشکلات مشابهی به‌وجود آمد: فریاد «ما همه گناهکاریم» که در ابتدا بسیار ارجمند و وسوسه‌انگیز به نظر می‌رسید، در عمل صرفاً کسانی را که واقعاً گناهکار بودند تا حد زیادی تبرئه کرد.
زمانی که همه گناه‌کار باشند، هیچ‌کس گناه‌کار نیست. گناه، بر خلاف مسوولیت، همواره تمایزبخش است؛ گناه، امری عمیقاً شخصی است. گناه معطوف به عمل است و نه نیّت‌ها و قابلیت‌ها. تنها در معنایی استعاری می‌توان گفت که ما نسبت به خطاهای پدران یا هموطنان خود یا بشریت و به طور خلاصه، نسبت به اعمالی که انجام نداده‌ایم، هر چند، بنا بر سیر وقایع، مجبور باشیم بهای آن را بپردازیم، احساس گناه می‌کنیم و چون احساس گناه، عذاب وجدان، و آ گاهی از خطاکاری در قضاوت اخلاقی و حقوقی سهم به‌سزایی دارند، عاقلانه‌تر است که از بیان چنین استعاره‌هایی خودداری کنیم، [زیرا] برداشت تحت‌اللفظی از این استعاره‌ها تنها به ابراز احساسات مبالغه‌آمیز و ساختگی‌ می‌انجامد که همۀ مسایل واقعی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
از نظر من، مسوولیت جمعی در قبال اجتماع همواره سیاسی است، خواه در شکل قدیمی‌تر خود که کل جامعه مسوولیت هر آنچه را که یکی از اعضایش انجام داده، بر عهده می‌گیرد، خواه جامعه‌یی که در برابر آنچه به نام او انجام شده، مسوول به‌شمار می‌رود.
البته این نوع دوم برای ما مهم‌تر است زیرا، چه خوب چه بد، فقط محدود به حکومت‌های مبتنی بر نمایندگی نیست بل در همۀ جوامع سیاسی کاربرد دارد. هر حکومتی خود را در برابر اعمال و سوءرفتارهای حکومت پیشین مسوول می‌داند و هر ملتی خود را مسوول اعمال و سوءرفتار‌های گذشتگان می‌شمارد. این امر حتی در مورد حکومت‌های انقلابی هم، که ممکن است زیر بار معاهدات حکومت‌های پیشین نروند، صادق است. زمانی که ناپلئون بناپارت حکومت فرانسه را در دست گرفت، گفت: مسوولیت هر آنچه را که فرانسه از زمان شارلمانی تا دوران حکومت وحشتِ روبسپیر انجام داده، بر عهده می‌گیرم؛ به عبارت دیگر، چون عضوی از این ملت و نمایندۀ این اجتماع سیاسی‌ام، تمام اینها به نام من انجام شده است. به این معنا، ما همواره در برابرگناهان پدران خود مسوولیم، همان طور که از ثمرۀ شایستگی‌های آن‌ها نیز بهره‌مند می‌شویم؛ اما سوءرفتار آن‌ها ما را، به صورت اخلاقی یا حقوقی، گناهکار نمی‌کند و اعمال آن‌ها را نیز نمی‌توانیم به شایستگی‌های خود نسبت دهیم.
الهه موسوی؛ جامعه‌شناس