داشتن مسکن حق هر فرد است، اما مساله اساسی، ساخت مسکن سالم و مناسب با بافت بومی هر شهر است
مسکن یا فضاهای مسکونی، ساخت‌وساز خانه یا ساختمان‌ها به منظور پناه‌دادن است. مسکن امن و مقرون به صرفه، یک ضرورت اساسی برای هر خانواده است. بدون یک مکان مناسب برای زندگی، خانواده‌ها نمی‌توانند مولد جامعه باشند یا بستر رشد شکل نمی‌گیرد.
تصویر ذهنی از یک خانه یا پناهگاه، مکانی امن است که حریم خصوصی را فراهم می‌کند. تهیه مسکن یا سرپناه یکی از الزامات زندگی است. مسکن یکی از نیازهای اولیه است. نیاز انسان به مسکن مستقیما با زندگی انسان مرتبط است. داشتن مسکن متناسب با نیاز انسان، حق هر فرد است، اما ساخت مسکن سالم و مناسب با بافت بومی هر شهری مساله اساسی کشور است و شیوه‌های ساخت، توزیع و سایر موارد به ویژه محله‌های فقیرنشین و قشر آسیب‌پذیر را از دسترسی به این نیاز اولیه محروم می‌سازد. مسکن و تهیه آن برای شهروندان یک شهر یک مساله بسیار جدی محسوب می‌شود. ساختمان‌هایی که به‌عنوان مسکن ساخته می‌شوند باید اطمینان از ایمنی و امنیت را فراهم سازند.
به هر حال شهرها مکان‌هایی هستند که مردم می‌خواهند در آنجا باشند. به دلیل امکانات بیشتری که نسبت به روستاها دارند و به دلیل ثروت بیشتر در شهرها به‌ویژه در افغانستان. امروزه شهرهای افغانستان با مساله مسکن مواجه هستند، واحدهای مسکونی در شهرها اکثرا بدون نظم و هماهنگی، در سطح پایین خدمات، امنیت بسیار کم و دسترسی‌های بسیار اندک به خدمات اساسی، قرار دارند. بر اساس گزارشات، گرایش شهرنشینی مردم افغانستان در مقایسه با مناطق جهانی و کشورهای همسایه کمتر است. اکثر مردم افغان زندگی روستایی دارند. ( منبع، بخش اقتصادی و اجتماعی ملل متحد، سال ۲۰۱۴)
اما خواه، ناخواه جمعیت شهری در شهرها رو به افزایش است. پدیده شهرنشینی و در پی آن تغییرات سریع و اجتناب‌ناپذیر در شهرها و روند ساخت‌وساز مسکن سالم برای تمام اقشار جامعه، با رعایت عدالت اجتماعی می‌تواند بسیاری از مسایل را حل کند. همواره عرضه مسکن در پی تقاضای شهروندان شکل می‌گیرد، با این وجود باعث ایجاد فرصت‌هایی در شهرها می‌شود. از جمله مسایل وابسته به مسکن اعم از: رشد منظم شهرها، افزایش گردش چرخه ی اقتصادی، اشتغال، تاثیرات مثبت محیطی. می‌توان از این موضوعات به‌عنوان محرک‌های توسعه شهری نام برد.
از جمله مسایلی که باعث افزایش شهرنشینی و در پی آن تهیه سرپناه مناسب برای خانوارها شده، محرومیت اجتماعی در جوامع روستایی می‌باشد. مردم برای به‌دست آوردن رفاه، رفع نیازها و استفاده از خدمات شهری مناسب به شهرها پناه می‌آورند. به‌علاوه بدتر شدن وضعیت امنیتی و امیدواری برای یک فرصت شغلی در شهرها، اکثریت مردم را وادار می‌کند که برای ادامه زندگی شهر را انتخاب کنند.
این مشکلات باعث افزایش سریع شهرنشینی و چالش‌هایی که در ادامه برای این اکثریت به وجود خواهد آمد از جمله مسکن نامناسب خواهد شد. این افراد مجبورند خانه‌هایی در حاشیه شهرها بر اساس سرمایه‌گذاری اندک‌شان بسازند، نتیجه این مهاجرت‌های اقتصادی، ایجاد سرپناه‌های ناکارآمد، بدون نظم و پلان‌گذاری می‌شود. محلات فقیرنشین را از محلات دیگر شهر جدا می‌سازد و شهروندان سال‌های زیادی از زندگی را در خدمات نامناسب شهری سپری می‌کنند.
این چالش‌ها تماما به دولت و مدیریت شهری مربوط نیست. مردم نیز می‌توانند با راه‌کارهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی، فرصت‌های شغلی را به منظور حفظ محیط‌های طبیعی روستاها، افزایش خدمات و ایجاد دسترسی‌های مناسب و با کیفیت را در روستاها ایجاد کنند، اما مساله تامین امنیت و ایمنی در شهرها و روستا از طریق دولت باید انجام شود.
مساله اساسی امروز افغانستان ایجاد امنیت و صلح پایدار است. تمام مسایل شهری از جمله ایجاد مسکن‌های سالم و کارآمد در پی ایجاد امنیت کارساز خواهد بود. مقوله مسکن ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد دارد و یکی از عوامل محرکه اقتصادی محسوب می‌شود.
اکثر فعالیت‌های اقتصادی از طریق سرمایه‌گذاران خصوصی انجام می‌شود اما به دلیل مشکلات ساختاری و محیطی، ناامنی و فضای غیر قابل پیش‌بینی سیاسی، اعتماد سرمایه‌گذاران را به‌ویژه در روستاها تضعیف می‌کند که اکثرا ترجیح می‌دهند در شهرها سرمایه‌گذاری کنند.
در پی آن اختلاف طبقاتی ایجاد می‌شود، اما اسکان مناسب و اصولی برای مردم چه در روستاها و شهرهای در حال رشد، بر عهده دولت و شاروالی‌ها می‌باشد. دولت باید تامین امنیت و سرپناه را برای مردم کشور تضمین کند. مسکن از سویی یک نیاز اولیه جامعه است و نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود. از سوی دیگر به‌دلیل ارتباط آن با اقتصاد و محرک چرخه اقتصادی نمی‌توان دولت یا جامعه را در نظر نگرفت.
مسکن و مهاجرت‌پذیری شهرها و مناطق، نحوه تامین زمین، عرضه و تقاضا، عدم توازن واحدهای مسکونی با میزان درآمد اقشار، الگوهای ساخت مسکن. زمین‌های شهری اصلی‌ترین نقش را در مسکن دارد. زمین در اختیار باشد، امکان ساخت فراهم می‌شود. بسیاری از مردم دچار فقر شهری هستند و خانواده‌های کم‌درآمد قادر به ساخت مسکن نیستند. برای این قشر باید محلی با برنامه‌ریزی و زیرساخت‌های مقاوم ساخته شده و در اختیار آنها قرار گیرد. چرا که این افراد توان ساخت، ساختمان‌های با کیفیت را ندارند و باعث می‌شود از حاشیه نشینی‌های بدون برنامه ریزی جلوگیری شود.
سارا احمدی؛ کارشناس شهرسازی
