در ۱۱ فبروری ۲۰۲۱، ششمین بزرگداشت روز جهانی زنان و دختران در علوم، با امید فراوان برای سرعت بخشیدن به پیشرفت در دست‌یابی به اهدف برنامه توسعه پایدار در زمینه توانمندسازی زنان برگزار شد. هدف سازمان ملل و یونسکو از این نام‌گذاری و بزرگداشت، تلاش برای ایجاد بستری مناسب است که باعث مشارکت کامل و برابر زنان و دختران در عرصههای مختلف علمی گردد.
علم و برابری جنسیتی، هر دو برای دست‌یابی به اهداف توسعه پایدار، حیاتی هستند. در طول پانزده سال گذشته، جامعه جهانی تلاش زیادی برای الهام‌بخشیدن به زنان و دختران و مشارکت آنان در علوم انجام داده است. با این وجود زنان و دختران بسیاری، همچنان از مشارکت کامل در زمینه‌های علمی محروم هستند.
در حال حاضر، کمتر از سی‌درصد دانشمندان در سراسر جهان زن هستند. طبق داده‌های یونسکو، فقط حدود سی‌و‌پنج درصد از کل دانشجویان دختر در جهان، در رشته‌های علوم طبیعی، فنی، مهندسی و ریاضیات (STEM) فارغ‌التحصیل شده‌اند. تعصبات دیرینه و کلیشه‌های جنسیتی، دختران و زنان را از حوزه‌های مرتبط با علم دورمی‌کند.
این روز، فرصتی برای ترویج دسترسی و مشارکت کامل و برابر زنان و دختران در علوم است. برابری جنسیتی برای سازمان ملل و یونسکو یک اولویت جهانی است. حمایت از دختران جوان در زمینه انتخاب رشته‌های تحصیلی بر اساس توانایی و تمایل آنها تلاشی در جهت دیده‌شدن ایده‌ها و توانایی‌هایشان و از اهرم‌های توسعه و صلح است.
مقابله با برخی از بزرگترین چالش‌ها و معضلات در سر راه برنامه توسعه پایدار، از بهبود سلامت گرفته تا مبارزه با تغییرات آب و هوا، به استفاده و همراهی تمام استعدادها در جامعه نیاز دارد. این بدان معنی است که اگر زنان بیشتری در این زمینه‌ها کار کنند، این تنوع در تحقیقات می‌تواند دیدگاه‌های جدید، استعداد و خلاقیت را به ارمغان آورد.
علم و نوآوری می‌تواند زندگی را به ویژه برای کسانی که از دسترسی به بعضی از امکانات محروم هستند یا از آنها دور نگه داشته شده‌اند تغیر دهد. افرادی مانند زنان و دختران ساکن در مناطق دور افتاده، افراد مسن و افراد دارای معلولیت از جمله کسانی هستند که پیشرفت علم و فن‌آوری می‌تواند کیفیت زندگی آنها را متحول کند. علم همچنین می‌تواند بازاری برای ایده‌ها و محصولات ابتکاری زنان ایجاد کند.
اما هنوز برای مقابله با موانعی که زنان و دختران را از علوم، دور نگه می‌دارد مسیری طولانی در پیش داریم. ما باید کلیشه‌های جنسیتی را که علم را به مردانگی پیوند می‌دهد بشکنیم و نسل‌های جوان را در معرض الگوهای مثبت قرار دهیم. جوامع در حالی که برای افزایش حضور گسترده زنان در رشته‌های تحصیلی و مشاغل STEM، برنامه‌ریزی و تلاش می‌کنند همچنین باید یک استراتژی اختصاصی برای اطمینان از پیشرفت آنها، ایجاد انگیزه برای ماندن در این مشاغل و نهادینه‌سازی فرهنگ‌های سازمانی برای امکان پیشرفت زنان در این عرصه، در نظر داشته باشند.
این روز جهانی و تلاش برای برابری جنسیتی در زمینه علوم، فرصتی است تا اطمینان حاصل شود که جامعه علمی و شغلی، در بخش‌های STEM، در توانمندسازی زنان در عرصههای آموزشی و شغلی سهیم بوده و مسوولیت خود را برای اجرای این اصول بر عهده گرفته‌اند و در جهت بهتر اجراشدن آن تلاش می‌کنند.
باورهای فرهنگی و باید و نبایدهای خانوادگی، اغلب دختران را به این باور می‌رسانند که به اندازه کافی برای تحصیل در رشته‌های STEM، باهوش نیستند یا اینکه پسران علاقه و استعداد طبیعی برای این رشته‌ها دارند. این طرز تفکرها از اولین سال‌های رشد دختران و از خانواده‌ها شروع می‌شود. علاوه بر کلیشه‌های سنتی و فرهنگی که برخی رشته‌ها و کارها را مناسب زنان و دختران نمی‌دانند در زمینه بازی‌ها و وسایل کمک آموزشی هم، این باور و تفکیک جنسیتی وجود دارد.
با وجود همه این فرهنگ‌های بازدارنده و سد مشکلات، زنان و دختران همچنان به دنبال نوآوری و تحقیقات پیش‌گامانه هستند. زنان بسیاری داروهایی برای نجات جان انسان اختراع کرده، چشم‌اندازهای علوم را گسترش داده و جهان را کاوش کرده‌اند و الگوی الهام بخشی برای نسل‌های آینده هستند.
رفاه و آسایش آینده ما با پیشرفت علمی و فناوری ارتباط مستقیم دارد، این پیشرفت تنها زمانی می‌تواند محقق شود که زنان و دختران در زمینه فناوری و نوآوری، در جایگاه خالق، مالک و مدیر باشند. از بین بردن شکاف جنسیتی در STEM برای دست‌یابی به اهداف توسعه پایدار و ایجاد زیرساخت‌ها، خدمات و راه‌کارهایی که برای همه مردم مفید باشد بسیار حیاتی است.
زهرا یزدان شناس، کارشناس ارشد حقوق بشر
