پیامدهای عدم مدیریت زباله
قسمت چهارم
جمع بندی و نتایج
روش‌های اجرایی مختلفی برای جمع‌آوری زباله در مناطقی که سروی انجام شده است، وجود دارد و مشکلات آنها نیز متفاوت است: در اکثر مناطق، روش جمع‌آوری زباله بستگی به خدمات شاروالی دارد و در برخی مناطق هم خدمات خصوصی وجود دارد. در نقاط پلانی چون خوشحال‌خان و کارته ۳ و ۴، خدمات بخش خصوصی به صورت خانه به خانه جمع‌آوری می‌کنند، درحالی‌که در مناطق غیرپلانی شاروالی از زباله‌دانی‌های عمومی انتقال می‌دهد و خدمات جمع‌آوری خانه به خانه وجود ندارد.
در بعضی مناطق غیرپلانی به دلیل کوچه‌های تنگ، جابه‌جایی زباله‌دانی و یا حتی انتقال آن توسط موترهای کلان شاروالی سخت است و باید اقدامات متناسب دیگری روی دست گرفته شود. علاوه برآن، در بعضی مناطق غیرپلانی، هیچ‌گونه خدماتی از جانب شاروالی ارایه نمی‌شود. لذا مردم یک شخص را اجاره نموده‌اند تا زباله‌های‌شان را از خانه‌ها به مرکز جمع‌آوری زباله منتقل کنند. این کار نیز به روش درست آن انجام نشده و به صورت مناسب منتقل و یا هم جابجا نمی‌شود و یا هم زباله‌های جمع شده در وقت مناسب توسط شاروالی منتقل نمی‌گردد.
عدم تخلیه جوی‌های شهری از مواد فاضلاب جمع شده، مشکل دیگری است که همواره باعث بندش آب و انتشار بوی بد و تعفن در سرک‌ها، راهروها و کوچه‌ها و بازار می‌گردد. این مشکل در روزهای بارانی مضاعف شده و در بسیاری اوقات باعث سیلاب و مشکلات دیگری برای عابران می‌گردد.
با توجه به عدم آگاهی از عوارض جمع شدن زباله در محیط و اطراف محل زندگی مردم، بعضی از محلات از هر فضای خالی جهت انداختن زباله استفاده می‌کنند که باعث تجمع زیاد زباله و عوارض و عواقب ناگواری می‌شود.
استفاده از تشناب‌های سنتی مشکلی دیگر در مناطق غیرپلانی است که از این مواد برای تغذیه نباتات نیز استفاده شده و زمین‌های اطراف محل سکونت را در بعضی نقاط آلوده می‌سازد. استفاده از این ماده به‌عنوان کود، موجب انتشار باکتریا در نباتات گردیده و استفاده انسان از آن، باعث امراض جدی و کشنده خواهد شد. در بعضی اوقات، شاروالی کابل مجبور به انتقال این نوع مواد می‌گردد که هیچ منطقی برای انتقال آن وجود ندارد و بسیاری کار دشواری است.
انتقال زباله
با توجه به سروی، انتقال زباله و جمع‌آوری آن از محلات، معمولا هفته دوبار انجام می‌شود. ماندن زباله‌ها در این مدت در نقاطی که جمع‌آوری می‌شود، باعث مشکلات زیاد و ایجاد تعفن می‌گردد. با توجه به ضرورت نیروی انسانی در بخش تنظیف و تنظیم زباله، وزارت کار و امور اجتماعی باید برآوردی از میزان ضرورت نیرو داشته و همه ساله در این بخش افزایش منابع صورت گیرد. کمبود تخصص، نبود ابزار انتقال زباله و وسایط کافی، نبود محل مناسب برای انتقال و عدم پروسس مطلوب و بازیافت مشکلات دیگری در این خصوص است. در حال حاضر فقط زباله در خارج از شهر در یک محل غیر مصون منتقل شده و جمع‌آوری می‌شود. نبود پروسه بازیافت و انبار شدن آنها در یک جا، خود یک کار غیرتخنیکی است که عواقب و مشکلاتی را در پی خواهد داشت.
در عرصه خدمات دیگری چون تنظیم فاضلاب و ایجاد تسهیلات در این خصوص، اقدامات مناسبی انجام نشده و به عنوان یک اولویت برای حکومت و نهادهای مسوول شناخته نمی‌شود. عدم تنظیم مناسب زباله در سطح جامعه، چالش دیگری است. بعضی از خانواده‌ها، هیچ روال منظمی جهت جمع‌آوری زباله‌های شان ندارند. بعضی حتی خاکستر و اشیای غیرصحی و غیرقابل تفکیک را وارد زباله‌ها می‌کنند. در بعضی از نقاط غیرپلانی حتی خلاگاه‌های میان خانه‌ها برای جمع‌آوری زباله استفاده می‌شود. به همین دلیل در ساحات غیرپلانی مشکلات عدیده و زیادی در خصوص تنظیم و مدیریت زباله وجود دارد.
برخورد با زباله، استفاده مجدد و بازیافت
در خصوص تفکیک، استفاده مجدد و بازیافت در خانه‌ها هیچ اقدامی انجام نمی‌شود. در بعضی موارد هم که این کار صورت می‌گیرد، اهداف تفکیک متفاوت است: سوختاندن برای گرمایش در فصل سرما و تغذیه حیوانات یکی از دو هدف این کار می‌باشد. به این معنا که تفکیک زباله نیز به منظور بازیافت یا سایر استفاده‌های مفید صورت نمی‌گیرد. لذا لازم است تا در آینده اقدامات و برنامه‌هایی جهت تفکیک زباله و بازیافت آن در سطوح بهتری روی دست گرفته شود. هرچند شاروالی کابل پلان‌هایی برای بازیافت و استفاده مجدد در نظر دارد، ولی در حال حاضر هیچ طرح عملی برای این کار وجود ندارد.
تنظیم نهایی
زباله‌های شهر کابل در یک منطقه جمع‌آوری شده و به شکل انبار عمومی نگهداری می‌گردد و در بسیاری موارد دفن می‌شود که به هیچ وجه مناسب نیست. این وضعیت به آلودگی زمین نیز منجر می‌شود. از سوی دیگر، هیچ میکانیزمی جهت بازیافت و تبدیل آن به مواد مفید دیگر یا استخراج انرژی و … وجود ندارد.
پیشنهادات
جمع‌آوری زباله‌های جامد
جمع‌آوری زباله‌ها در نقاط مختلف در مناطق غیرپلانی یک طرح خوب است. در برخی مناطق کوهستانی غیرپلانی، دسترسی به نقاط محل جمع‌آوری زباله وجود ندارد و افزایش نقاط محل جمع‌آوری یک امر ضروری است. از سوی دیگر، جمع‌آوری خانه به خانه نیز برای آنها مقدور نیست. با این حال، سیستم جمع‌آوری زباله خانه به خانه که در مناطق پلانی اجرا می‌شود، نیازمند همکاری اعضای جامعه است و یک روند پاسخگو می‌باشد. با توجه به تجربه‌های گذشته و پروژه‌های انجام شده، بسیاری از موارد مشابه با همکاری مردم پیشرفت خوبی داشته است. بدیهی است که این نوع برنامه‌ها به همکاری تخنیک نهادهای مسئول ضرورت دارد.
چالش تشناب‌های سنتی
جمع‌آوری مواد فاضلاب تشناب‌های سنتی و خاک‌های آلوده به آب‌هایی که از این تشناب‌ها سرازیر می‌شود، مشکل جدی دیگری است. این مشکل در مناطق غیرپلانی که دسترسی به خدمت شاروالی ندارند، به‌خصوص در مناطق کوهستانی شدیدتر است. هرچند جمع‌آوری این مواد مسوولیت شاروالی نیست، ولی در بعضی اوقات شاروالی مجبور است این مواد یا حداقل خاک‌های آلوده به مواد فاضلاب از داخل جوی‌ها را انتقال دهد. درحال حاضر، هیچ میکانیزم منظمی جهت تنظیم این مواد وجود ندارد. لذا یک راه حل قابل قبول جهت حل این معضل نیز ضروری است تا به نحو منظمی، این مواد به کود قابل تغذیه نباتات تهیه شود. چگونگی تنظیم و مدیریت این مواد، نیازمند مطالعه دقیق و جداگانه است تا راهکار درستی جهت تبدیل آن به کود برای نباتات ارایه گردیده و چالش‌های موجود نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
ترکیب زباله
موضوع دیگر در مناطق تحت مطالعه در این تحقیق، ترکیب زباله‌هایی است که تولید می‌شود. ما به یک پلان منظم جهت تفکیک زباله از مواد فاضلاب و عدم انتشار فاضلاب به مجاری آب آشامیدنی نیاز داریم. علاوه برآن، تنظیم و مدیریت زباله‌های جامد نباید به اولویت ثانوی و دومی تبدیل گردد. ما به یک پلان جامع نیاز داریم که تمامی این فاکتورها را مورد ملاحظه قرار دهد. سیستم مدیریتی زمانی پاسخگو است که ارتباط این موارد را با یک دیگر مد نظر قرار دهد. به عنوان مثال در مناطق تحت مطالعه ما، اگر در پلان تنظیم زباله، تشناب‌های سنتی، سیستم آب آشامیدنی و جوی‌های کوچه‌ها در پلان شامل نباشد، این پلان و سیستم، یک میکانیزم ناقص خواهد بود. برای طراحی این سیستم جامع ما نیازمند هماهنگی نهادهای حکومتی با اعضای جامعه می‌باشیم. در کنار آن، نباید سکتور خصوصی و بخش‌های شاغل در امر تنظیم زباله فراموش شود. تمامی این موارد باید در اسناد پلانی و استراتژی بخش‌های تنظیم زباله محیط زیستی درج گردد.
صحت
در مرحله اجرای تنظیم زباله، تنها دانش تخنیکی کافی نیست. آگاهی در مورد صحت و محیط زیست نیز لازم است و بدون دانش صحی و عوارض صحی زباله، امکان جلب مشارکت جامعه وجود ندارد. هرکدام از این موارد باید با یکدیگر ارتباط دقیق و منطقی داده شده و توضیح و توجیه گردد. این معلومات و آگاهی باید در سطح خانواده‌ها و فرزندان شان گسترش داده شود.
مدیریت مشارکتی
بعد از سقوط حاکمیت گروه طالبان، بعضی از پروژه‌ها در شهر کابل تطبیق شد، ولی ادامه نیافت و استمرار آن با مشکل مواجه شد. بعضی از این پروژه‌ها دارای نتایج مستمر نبوده و سرمایه‌گذاری در آن بخش‌ها به هدر رفت. با توجه به این تجربه‌ها، مدیریت مشارکتی و واگذاری ادامه کار به اعضای جامعه از اهمیت بالایی در ثبات و استمرار پروژه‌ها برخوردار است.
مشارکت مردمی کمک می‌کند تا مراحل عملیاتی پروژه ادامه یابد. در این صورت است که اعضای جامعه خود را مالک پروژه احساس نموده و به خاطر منافع‌شان و اینکه سرمایه‌گذاری روی آن انجام داده‌اند، اشتیاق بیشتری برای ثبات و استمرار آن پیدا می‌کنند و حتی حاضر به هزینه برای ادامه آن هستند. مدیریت مشارکتی جامعه و مجریان پروژه در خصوص مدیریت زباله از استمرار و ثبات آن ضمانت می‌کند و باعث دوام دار بودن آن خواهد شد. مشارکت جامعه باید در مراحل مختلف از ابتدا تا انتها مورد توجه قرار گرفته و عملی گردد.
خلاصۀ تحقیقی از موسسۀ سبز جوانان افغانستان در شهر کابل
