سقوط کشور در ساحۀ سرخ قاچاق انسان

با وجود چندین کمیسیون عریض و طویل مبارزه با قاچاق انسان و مهاجر، افغانستان پس از ده سال به وضعیت سرخ تنزل یافته است

معصومه امیری

چندی پیش وزیر عدلیه در سفرش به نیمروز (دروازۀ اصلی قاچاق انسان در کشور) گفت که اگر جلوی قاچاق انسان و مهاجر گرفته نشود، کشور تحریم خواهیم شد.

 نگرانی وزیر عدلیه دقیقا به این خاطر است که در آخرین رده‌بندی نهاد ناظر به قاچاق انسان در جهان، افغانستان پس از چندین سال که در ردۀ دوم قرار داشت به وضعیت سرخ یا ردۀ سوم تنزل پیدا کرده و مطابق با سیاست‌های ایالات متحده، چیزی که انتظار کشورهای ساحۀ سرخ را می‌کشد، تحریم‌های سیاسی و اقتصادی است.

ردۀ افغانستان در جهان

دفتر نظارت و مبارزه با قاچاق انسان در امریکا هر ساله گزارشی را منتشر می‌کند و رتبۀ کشورها را از این نظر اعلام می‌کند. این رده بندی با چهار رنگ سبز، زرد، نارنجی و سرخ که به ترتیب بهترین به بدترین است، شناخته می‌شود.

رنگ سبز یا tier1 مربوط به کشورهایی است که استندردهای اقدام برای حفاظت از قربانیان قاچاق انسان (TVPA) را به درستی رعایت می‌کنند. زرد یا tier2  رتبۀ کشورهایی است قادر به رعایت کامل این استندرد نبوده، اما تلاش‌های چشم‌گیری در این رابطه داشته‌اند. با کمی اندکی فاصله رنگ نارنجی تلاش‌های اندک را نشان داده، اما رنگ سرخ تنها معنای شکست می‌دهد. افغانستان پس از ده‌سال حضور در رده‌های زرد و نارنجی امسال سرخ شده است. یک زنگ خطر واقعی!

امان ریاضت، سخنگوی وزارت عدلیه در گفتگو با گزارشگر روزنامه راه مدنیت، علت این سقوط را عدم همکاری و هماهنگی نهادهای مربوط به کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق انسان و مهاجران می‌داند.

او می‌گوید در حال سندسازی برای افزایش پاسخگویی مسوولان است. ریاضت، بدتر شدن رتبه‌بندی را در ارتباط با وخیم‌شدن وضعیت اقتصادی و امنیتی کلی در جامعه می‌داند.

یک سوءتفاهم بد اما واقعی

جالب است که یکی از گزارش‌های موجود به زبان انگلیسی، به سوءتفاهمی لغوی اشاره و آن را یکی از دلایل درک نادرست مسوولان از این معضل عنوان کرده است.

در زبان انگلیسی بین trafficking  و smuggling تفاوت قایل می‌شوند، اما در فارسی که در این گزارش به‌عنوان پرکاربردترین زبان کشور معرفی شده، برای هر دو از واژۀ «قاچاق» استفاده می‌شود. اصطلاحی که معمولا تردد دادن اشیا و افراد بدون مجوز رسمی و قانونی دانسته می‌شود، در حالی که در تعاریف نهادهای قضایی چیزی که ما آن را قاچاق انسان ترجمه می‌کنیم، «استخدام، پناه‌دادن، حمل و نقل، تأمین یا به‌دست آوردن شخصی برای کار یا خدمات، از طریق استفاده از زور، کلاه‌برداری یا اجبار به منظور انقیاد به بندگی دانسته می‌شود.» چیزی که لزوما معنای انتقال را نمی‌دهد. مقایسۀ این تعریف با اصطلاح رایج میان ما توجیه بد، اما واقعی از یکی از علل اهمال در جلوگیری از این مشکل است.

وضعیت جاری

قاچاق انسان دومین صنعت بزرگ جنایی در جهان، پس از تجارت مواد مخدر است. ارزش تقریبی قاچاق انسان در جهان ۳۲میلیارد دالر برآورد می‌شود که شایع‌ترین آن قاچاق جنسی و قاچاق کار است. از نمونه‌های مهم آن در افغانستان بچه‌بازی، کودک‌سربازی و تکدی‌گری اجباری است که احتمالا عدم رسیدگی به این موارد، مهم‌ترین عامل‌های سقوط‌ دهندۀ رتبه بندی اخیر کشور می‌باشد.

در تحقیقات سازمان جهانی مهاجرت که طی ده سال (۲۰۰۳-۲۰۱۳) انجام گرفته، آمده که برخی از مناطق افغانستان از لحاظ قاچاق داخلی شناخته شده‌ترند و توزیع جغرافیایی از لحاظ مبدا و مقصد قاچاق در داخل و اطرف ۹ولایت متمرکز شده است. مناطقی که قاچاق انسان در آن بیشتر و با هدف کار اجباری و سوءاستفاده جنسی صورت می‌‌گیرد، ولایت‌هایی در شمال شرق (بدخشان، تخار، کندز، بلخ) جنوب غرب(نیمروز و قندهار)، غرب،(هرات)، مرکز (کابل) و شرق(ننگرهار) می‌‌باشد. همه این مناطق به‌عنوان مناطق کلیدی فعالیت قاچاق انسان شناخته شده است. مشخص نیست که چه اقداماتی برای بهبود یا مبارزه در این ولایت‌ها انجام شده است.

همچنین گزارش‌های بسیاری به پولیس رسیده که از اجبار به فحشا پس از ازدواج یا اختطاف به منظور بهره‌گیری جنسی خبر می‌دهد که مصادیق مهمی از قاچاق انسان شناخته می‌شود، اما موردی که بسیاری از نهادهای ناظر بین‌المللی از آن شکایت دارند، سوءاستفاده از سربازان کودک توسط قومندان‌ها و زورمندان محلی است که با وجود شکایت‌ها هیچ خبری از محاکمۀ آنان در دست نیست.

پرداخت دختران و زنان به عنوان وجه‌المصالحه یا بدهی در افغانستان همچنان رایج است، گزارش‌های موجود اعلام کرده‌اند این قربانیان اغلب مجبور به فحشا یا کار اجباری شده‌اند و چون خانوادۀ قربانیان در قربانی‌شدن فرد نقش داشته، اسناد به سختی قابل جمع‌آوری می‌باشد.

این دست موارد نشان‌دهندۀ این است که مشکل قاچاق انسان درون مرزهای افغانستان به مراتب فجیع‌تر و به علت ناامنی و تسلط فرهنگ سنتی در بسیاری موارد غیر قابل رسیدگی است.

تعهدات افغانستان در مبارزه با قاچاق

افغانستان در شمول کشورهایی است که اسناد و اعلامیه‌های بسیاری را به امضا رسانده؛ از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر که در آن حق افراد به آزادی از بردگی تصریح شده، همچنین عضویت در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون رفع هر نوع تبعیض علیه زنان، کنوانسیون حقوق کودک و پروتکل‌های آن،  پروتکل مشارکت کودکان در درگیری‌های مسلحانه و چندین و چند پروتکل مبارزه و منع از قاچاق و سوءاستفاده از زنان و کودکان که همۀ این‌ها افغانستان را به توجه و رسیدگی ملزم می‌کند.

اقدامات کشور تا به اکنون

در قوانین جزایی کشور قاچاق انسان، اختطاف، قاچاق مهاجر، بچه‌بازی و استخدام اطفال در قطعات پولیس همگی جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین شده است. در کنار این، کمیسیون‌های بسیاری با نام مبارزه با قاچاق انسان شکل گرفته؛ از جمله کمیسیون مستقل حقوق بشر در مبارزه با قاچاق انسان و کمیسیون عالی مبارزه با قاچاق افراد که کمیسیون‌های ولایتی را در ۱۲ولایت در سال۱۳۹۴ تشکیل داده است.

جای تاسف و نگرانی است که با این هزینه و زمان اداری که صرف تدوین قوانین و تشکیل کمیسیون‌های متعدد شده، کشور نه تنها در این زمینه دست‌آوردی چندانی نداشته، بل شواهد و قراین می‌رساند که سال۲۰۲۰ بدترین سال در ده سال اخیر در رابطه با قاچاق انسان بوده است.