اوغوزخان ارطغرل؛ سفیر کبیر جمهوری ترکیه
امروز یک‌صدمین سالگرد تاسیس روابط دیپلماتیک بین ترکیه و افغانستان است. افغانستان امروز در تاریخ ۱مارچ ۱۹۲۱ میلادی با به امضا رسانیدن پیمان اتفاق، حکومت انقره را به رسمیت شناخته است.
من اصطلاح «حکومت انقره» را به کار می‌برم؛ زیرا ترکیه در سال ۱۹۲۳ تاسیس گردیده و در سال‌های قبل از آن، تحت رهبری آتاترک به‌شکل امتحانی از جانب مجلس بزرگ مردم ترکیه رهبری گردیده، که ما آن را حکومت پارلمانی و یا حکومت انقره می‌نامیم.
به‌منظور تجلیل همه‌ساله از ۱مارچ به‌عنوان روز دوستی ترک و افغان، هر دو وزارت امور خارجه در ۲۴دسامبر ۲۰۱۰ میلادی در استانبول توافق‌نامه را امضا کردند.
برای هر دو جانب یک وظیفه اخلاقی و تاریخی است که ارزش و معنای واقعی این پیوند آزمایش‌شده را به نسل‌های جدید بیاموزند. با وجودی که ما از صدمین سالگرد تاسیس روابط دیپلماتیک برخورداریم، این رابطه تنها با قرن گذشته محدود نیست.
اولین ردپای ترکان به قرن دوم قبل از میلاد برمی‌گردد که ترکان ساکا (ایسکیت) دولت خود را در شمال افغانستان تأسیس کردند. به‌دنبال آن قبیلۀ دیگری از ترکان به نام‌های افتالیت، امپراطوری خود را در قرن پنجم در منطقه تأسیس کردند که دربرگیرندۀ مناطق بلخ، تخار، کابل، غزنی، زابل و قندهار امروزی می‌باشد.
افغانستان در زمان غزنویان در قرن دهم، سلجوقیان در قرن یازدهم و خوارزم‌شاهیان در قرن دوازدهم به یکی از سکونت‌گاه‌های مهم ترک‌ها تبدیل شده بود. به‌دنبال اشغال مغول‌ها در قرن سیزدهم، ترک‌ها در قرن ۱۶ و ۱۷، این بار در زمان بابرشاه، به اقامت در این جغرافیا ادامه داده‌اند.
تعامل بین ترک‌ها و افغان‌ها در قرن هجدهم همچنان ادامه داشت که احمدشاه درانی با سلطان مصطفی؛ سومین شاه عثمانی تبادل نامه کرد و همچنین در اواخر قرن نوزدهم سلطان عبدالحمید عثمانی یک هیئت دیپلماتیک به افغانستان اعزام کرد.
در اوایل قرن بیستم، حبیب‌الله خان با پیشنهاد محمود طرزی، مشاوران ترک را در همه عرصه زندگی به افغانستان دعوت کرد. جای تعجب نیست که اولین شفاخانۀ دولتی در سال۱۹۱۲ میلادی توسط برخی از این مشاوران تأسیس شد.
در اواخر دهۀ ۱۹۱۰ میلادی، محصلان افغان که در آناتولی تحصیل می‌کردند، به جنگ استقلال ترکیه پیوستند و به شهادت رسیدند. زنان افغان نیز با اهدای زیورات با ارزش‌شان به‌خاطر مبارزه استقلال ترکیه، در مشکلات مردم ترکیه همدرد شدند.
در سال۱۹۲۰میلادی، جمال پاشا، یکی از تأثیرگذارترین رهبران امپراتوری عثمانی به کابل آمد و یک‌سال برای نوسازی اردوی افغانستان ماند.
آتاتورک، حتی زمانی که سخت درگیر جنگ استقلال ترکیه بود و خواهران و برادران افغان بیشتر از همه به کمک ما نیاز داشتند، از اعزام هیئت‌های متعددی به افغانستان متشکل از داکتران، افسران نظامی و معلمان دریغ نکرد.
جنگ‌های استقلال‌طلبانه در اواخر ۱۹۱۰ و اوایل ۱۹۲۰میلادی، هر دو ملت ترک و افغان را از نگاه قلبی و ذهنی باهم نزدیک‌تر ساخته است. آنها در همبستگی کامل اندوه و خوشی‌های مشابه را تجربه کردند؛ همان‌طوری که غازی امان‌الله خان، در مراسمی که در ۱۰اکتوبر ۱۹۲۲میلادی به‌مناسبت پیروزی جنگ استقلال ترکیه در کاخ دلگشا برگزار گردیده بود، خاطرنشان ساخت: «ترک‌ها و افغان‌ها برادر هستند. شادی ترک‌ها شادی ماست؛ غم و اندوه آنها غم و اندوه ماست.»
یکی از اولین قطع‌نامه‌هایی که توسط حکومت انقره به تصویب رسید، در رابطه به گشایش نمایندگی دیپلوماتیک در کابل بود. بر این اساس، یک افسر ترک افغانی‌الاصل، آقای عبدالرحمن صمدان، در سال ۱۹۲۰ میلادی به‌عنوان نماینده ترکیه در افغانستان توظیف شد. سفارت ترکیه اولین مأموریت دیپلوماتیک در کابل شد. ترکیه دومین کشوری بود که افغانستان را به رسمیت شناخت. همچنان افغانستان دومین کشوری بود که حکومت انقره را به رسمیت شناخت.
در ۱۰جون ۱۹۲۱میلادی، سفارت افغانستان در انقره افتتاح شد و آتاتورک خود پرچم افغانستان را به بالای قطب برافراشت. امان‌الله خان اولین رییس دولت خارجی بود که در ماه می سال ۱۹۲۸میلادی به ترکیه سفر کرد.
ترکیه همچنین در این سفر اولین توافق‌نامه همکاری فنی خود را امضا کرد. همکاری نزدیک ترکیه با افغانستان تا آغاز جنگ جهانی دوم ادامه داشت. قسمت میانه مرز افغانستان و ایران توسط یک کمیسیون از ترکیه در سال‌های ۱۹۳۴-۱۹۴۵ میلادی تنظیم شده است. هنگامی که آتاتورک در سال ۱۹۳۸ میلادی درگذشت، افغانستان تنها کشوری بود که به‌طور رسمی عزای یک‌هفتگی را با پرچم‌های نیمه برافراشته اعلام کرد.
بعد از جنگ جهانی دوم، ترکیه نقش مهمی در افغانستان در ایجاد ساختارهای مدرن دولتی و نهادهای عامه در عرصه‌های اداری، نظامی، فرهنگی، آموزشی و صحت ایفا کرد. ترکیه تا دهۀ۱۹۶۰ میلادی به اعزام معلمان، داکتران، افسران نظامی و کارشناسان در زمینه‌های مختلف ادامه داده است.
سفر ظاهرشاه به ترکیه در تاریخ ۲۶ اگست- ۸ سپتامبر ۱۹۵۷ میلادی در آن زمان‌های گرامی انجام شد. به‌عنوان نمایش مشخص حمایت، نخست‌وزیر ترکیه عدنان مندرس در تاریخ ۲۶-۳۰جولای ۱۹۵۶میلادی از کابل دیدار کرد و به‌دنبال آن یک‌سفر ۱۰روزه از سوی رییس‌جمهور جلال بایار در ۱۲ الی ۲۲سپتامبر ۱۹۵۸میلادی صورت گرفت که شامل دیدار از کابل، قندهار، هلمند، کندز و بغلان بود.
این همکاری نزدیک تا زمان اشغال شوروی در سال۱۹۷۹ میلادی ادامه داشت. پس از سال ۱۹۸۹میلادی، ترکیه از نزدیک درگیری را دنبال کرد و تلاش کرد تا از طریق سفارت خود که تا سال۱۹۹۶ میلادی باز بود، به تلاش‌های صلح و ثبات در افغانستان کمک کند.
طی ۱۹سال اخیر، ترکیه به آموزش افسران نظامی و پولیس افغانستان آغاز کرده، که تا اکنون ۵۰۶۱ نظامی و ۹۹۱۳ افسر پولیس را آموزش داده است.
امروز، ترکیه بیشترین کمک‌های انکشافی را در طول تاریخ خود ارائه کرده که عمدتا در عرصه‌های آموزش، زیرساخت‌ها و صحت می‌باشد. افغان‌ها بزرگ‌ترین متقاضی و دریافت‌کننده بورسیه‌های تحصیلی ترکیه هستند.
در هشت ولایت ۲۱مکتب و چهار مرکز آموزشی ترکیه با ۷۰۸۰ دانش‌آموز وجود دارد و ما قصد داریم تا مکاتب جدیدی را در ولایت‌های دیگر نیز افتتاح کنیم.
به‌عنوان بخشی از تلاش‌های ما برای دستیابی به مناطق مختلف افغانستان، دومین سرقنسولگری خود را در ماه جون سال۲۰۲۰ میلادی در هرات افتتاح کردیم و آماده‌سازی‌ها برای افتتاح قنسولگری سوم در قندهار در سال جاری ادامه دارد.
افغانستان از چهار دهه بدین‌سو رنج میبرد. مدت‌هاست که زمان در آمدن صلح گذشته است. پس از آغاز روند صلح افغانستان در ۱۲سپتامبر ۲۰۲۰میلادی، اکنون یک فرصت تاریخی برای دستیابی به صلح وجود دارد. با وجود این همه، نباید فراموش کنیم که راه صلح طولانی و پر از چالش است. بنابراین، هدف نهایی نباید هر آن صلحی باشد، بل یک صلح پایدار و دایمی باشد. بنابراین هر یک از طرفین مسوولیت تاریخی دارند که این فرصت را از دست ندهند.
ترکیه همیشه طرفدار روند صلح به رهبری و مالکیت افغانستان بوده است. در این راستا تا زمانی که به کمک ما نیاز باشد، آماده‌ایم که از برادران افغان خود پشتیبانی کنیم تا در تلاش برای دستیابی به صلح پایدارِ مورد استقبال همه اقشار جامعه افغانستان و بازیگران منطقه‌یی و بین‌المللی مشارکت داشته باشیم.
