حقوق پناهندگان در نظام بین‌المللی حقوق بشر

اسدالله پژمان؛ /کارشناس حقوق بشر/ قسمت دوم

ضرورت پرداختن به حقوق پناهندگان

مخالفت دولت‌ها با ورود مهاجران غیر قانونی و عدم رعایت حقوق بشر آنها به‌ویژه در مورد کشورهای که در معرض هجوم گروهی آوارگان قرار دارند تا حد زیادی قابل درک است.

دولت‌ها با این اعتقاد که در مورد بیگانگان مسوولیت ندارند و حقوق بشر در قبال شهروندان رعایت می‌گردد، به حقوق بشری پناهجویان توجه نمی‌کنند. با این حال دیده می‌شود، پدیده مهاجرت و هجوم پناهجویان امروزه بحران‌آفرین شده است.

در این میان افغانستان یکی از کشورهایی است که بیشترین پناهجویان را در سراسر دنیا دارد. بنابراین پرداختن به زوایای حقوق بشری پناهندگان و برجسته‌ساختن جنبه‌های حمایتی آن یکی از ضرورت‌های مبرم تحقیقی در این کشور محسوب می‌شود. در این وضعیت بررسی جایگاه حقوق پناهندگان در نظام بین‌المللی حقوق بشر و ارایه راهکارهای اساسی برای تأمین حقوق بنیادین بشری آنان یک ضرورت جدی به شمار می‌آید.

امروزه موضوع پناهندگی یکی از مباحث داغ بین‌المللی است. با این حال موضوع حقوقی پناهندگان مطرح می‌شود که پناهندگان از چه جایگاه حقوقی در نظام بین‌الملل برخوردار است. اما، متأسفانه اغلب عملکرد و رفتار  دولت‌ها در قبال پناهندگان، بر اساس  منافع اقتصادی و سیاسی‌شان بوده که در عمل به جنبه‌های حقوق بشری پناهندگان کمتر توجه صورت گرفته است.

بنابراین کالبدشکافی بحث حقوق بشری پناهندگان در وضعیت فعلی از اهمیت خاص برخوردار است. این تحقیق می‌تواند در قدم اول جایگاه حقوق پناهندگان را در نظام بین‌المللی حقوق بشر شناسایی و سپس چالش‌های عمده پناهجویان را با رویکرد حقوق بشری تحلیل و بررسی نماید.

علاوه از این، نقش نهادهای بین‌المللی که به صورت خاص در راستای امور پناهندگان فعالیت دارند، مورد اشاره و بررسی قرار می‌گیرد. اهمیت و نقشی که کارگران مهاجر و پناهندگان در توسعه و اقتصاد کشورهای مقصد داشته‌اند، باید با تضمین حمایت از حقوق بشر آنان مورد شناسایی قرار گیرد. مشخص‌شدن جایگاه حقوقی پناهندگان در اسناد بین‌المللی حقوق بشر از اهمیت خاص برخوردار است و این امر می‌تواند زمینه های دفاع از حقوق پناهندگان را برای مدافعان حقوق بشر فراهم نماید.

هدف از انجام این تحقیق بررسی و توصیف جایگاه حقوق بشری پناهندگان در اسناد بین‌المللی می‌باشد. از اینکه وضعیت حقوق بشری پناهندگان و پناهجویان در جهان با چالش‌هایی مواجه بوده و این تحقیق خواسته که حمایت‌های حقوق بشری را در اسناد بین‌المللی مربوط به پناهندگان برجسته سازد و برای رعایت حقوق بشری پناهندگان مبناهای قانونی جتسجو نماید.

مبحث اول؛ مفاهیم

پناهندگی یکی از مباحث قابل توجه در عرصه حقوق بین‌الملل می‌باشد. در گذشته‌ها، مفهوم پناهندگی بسیار مشخص نبود و اکنون با به وجود آمدن اسناد بین‌المللی در این زمینه، معیارهای مشخص برای پناهندگی وجود دارد. در این مبحث ابتدا روی مفهوم حقوق بشر و سپس روی مفاهیم کلی پناهندگی و اصطلاحات مرتبط و نزدیک به آن بحث می‌شود.

گفتار اول؛ مفهوم حقوق بشر

اینکه حقوق بشر چیست و مبانی فلسفی آن کدام است، مستلزم بحث گسترده و مفصل می‌باشد که در این‌جا گنجایش ندارد. در یک مفهوم کلی می‌توان گفت که: « حقوق بشر مجموعه‌یی از حقوق و امتیازاتی است که همۀ انسانها صرف به خاطر انسان بودن خود از آن برخوردارند و هیچ یک از تعلقات آنها باعث سلب یا محدودیت این حقوق نمی‌گردد، زیرا انسان‌ها برابر زاده می‌شوند و در حیثیت انسانی و کرامت خود نیز باهمدیگر برابرند.» (سرامد، محمدحسین و پژمان، اسدالله (۱۳۹۵) آموزش حقوق بشر، ناشر: کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان)

اصل کرامت انسانی، اصل آزادی و اصل برابری به عنوان اصول و پایه حقوق بشر مطرح است. ذاتی، سلب‌ناپذیری، تفکیک‌ناپذیری، تقسیم‌ناپذیری و جهان‌شمولی از ویژگی‌های حقوق بشر می‌باشد.

 هدف از حقوق بشر  مصداق‌های مشخص درج شده در مجموعه اسنادی است که پس از تشکیل سازمان ملل متحد در مورد بخش های مختلف حقوق بشر تهیه و تصویب شده است. مبنای قانونی حقوق بشر را منشور سازمان ملل و منشور حقوق بشر (اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی و اجتماعی) تشکیل می‌دهد.

علاوه از این کنوانسیون‌های متعددی دیگر به صورت خاص روی یکی از مباحث حقوق بشر مانند کنوانسیون حقوق اطفال، حقوق زنان و غیره از سوی مجمع عمومی سازمان‌ملل به تصویب رسیده و لازم‌الاجرا استند. اساسی‌ترین سندی که زیربنای بحث حقوق بشر را تشکیل می‌دهد، اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌باشد.

در اولین جلسه شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد، در سال ۱۹۴۶ طی یک قطع‌نامه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد تأسیس شد و مسوولیت تهیه متن اعلامیه حقوق بشر به عهده این کمیسیون گذاشته شد. گروه کاری کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل، متشکل از متخصیصان و حقوق دانان مشهور از کشورهای کانادا، امریکا، چین، فرانسه و لبنان بودند، که روی این اعلامیه به مدت دو سال کار نمودند. سپس در دسامبر ۱۹۴۸ جلسه مجمع عمومی که در پاریس تدویر شده بود، این اعلامیه به تصویب رسید. این اعلامیه که دارای ۳۰ ماده است، راجع به پناهندگی نیز اشاره دارد و پناهندگی به عنوان یک حق بشری به رسمیت شناخته شده است.
قسمت اول:
https://madanyatdaily.com/10-755/