«زنبودن» توهین نیست
قوانین سختگیرانۀ جنسیتی حاکم، تقریبن تمام جنبههای جامعه و فرهنگ در افغانستان است. نظر به رسوم اجتماع ما، مسوولیت زنان حفظ حرمت خانواده، نگهداری و پرورش کودکان است. کار کردن در بیرون و نانآورِ خانواده بودن اغلب تنها مسوولیت مردان شمرده میشود. حتا امروز، بسیاری از زنان به دید اموال خانواده محسوب میشوند و حق انتخاب در مورد ازدواج یا شیوۀ زندگی خود ندارند. هنجارهای جنسیتی اجتماعی روی زنان و هم مردان تاثیر میگذارد. به این دلیل که یک زن خوب در نظر گرفته شوی، باید تمام قوانین خانواده و اجتماع را بپذیری و مردان باید برای اثبات مردانگی با خشم، زشتی و خشونت رفتار کنند. اگر این نقشهای جنسیتی را به چالش نکشیم، قادر به مبارزه با انواع خشونت جنسیتی که متاسفانه بخش رایج جامعه ما شده، نخواهیم بود.
رسانههای افغانستان میتوانند نقش مهمی را در تغییر این عادات فرهنگی مضر و منفی بازی کنند. در حقیقت بسیاری از روزنامهنگاران و فیلمسازان از صدایشان برای مبارزه با خشونت جنسیتی استفاده کردهاند، اما هستند برخی از رسانهها که تاثیر منفی داشتند. متاسفانه این رسانهها، فعالین و یا بازیگران و گزارشگران کلیشه و نقشهای جنسیتی را رایجتر میکنند. بعضی از این فعالین در رسانههای اجتماعی، تلویزیون و رادیو “زنانگی” را به عنوان یک دشنام، رایج میسازند.
یک نمونه، استفاده از “زنانگی” به عنوان یک توهین، استفاده از تصاویر زنشدۀ مردان توسط شخصیتهای رسانهیی و سیاسی در رسانههای اجتماعی است. اغلب تصاویری از رییسجمهور اشرفغنی، رییس امور اجرایی، عبدالله عبدالله و دیگر سیاستمداران معروف مرد را که فتوشاپ شده تا زنانه نشان داده شوند، را دیدهایم. با انجام اینکار، مخالفان قصد دارند آنها را بشرمانند، اما این توهین از حمله به مخالفان سیاسی فراتر میرود. حتا کسانی که علیه طالبان هستند، با استفاده از این زبان جنسیتی میخواهند آنها را بیاعتبار اثبات کنند. تصاویر زیادی از طالبان که از چادری برای انجام حملات انتحاری استفاده میکنند، وجود دارد و بسیاری به منظور مسخرهکردن، آنها را “خواهران ناراضی” صدا میکنند. در این فکاهیها کلمات “خواهر” و “زن” به عنوان توهین استفاده شده و گویا زنانهبودن بدترین چیزیست که یک مرد میتواند انجام دهد. زنانهساختن یک سیاستمدار نباید توهین باشد چون زن بودن توهین یا مایۀ شرم نیست.
در افغانستان، کلمات “غیرت” و “زن” با یکدیگر مرتبط هستند. اگر یک مرد نتواند مسوولیتهای خود را انجام دهد و یا “محافظت و کنترل زنان خود را” از دست دهد، او را “بیغیرت” یا “زنچو/ زنچه (مانند زنان)” مینامیم. مردانی که “غیرمردانه” باشند و یا در انجام استندردهای مردانگی عقب بماند او را “ضعیف مانند زنان” صدا میکنیم. همین حقیقت که “نامرد” یک دشنام است اما “نازن” دشنام نیست خود مثالیست از اینکه اجتماع چقدر زن بودن را دشنام میداند. “بیغیرت” یا “زنچه” خطابشدن اغلب بزرگترین توهین برای یک مرد شمرده میشود. هنگامی که یک مرد به نوعی “زنانه” مشخص شود، او دیگر احترام خود را بین جامعه از دست داده است. تصاویر فوتوشاپشده از مردان قدرتمند که چهرههایشان با آرایش و موهای زنانه آراسته شده این پیام را به بیننده میدهد: این مردان قابل احترام نیستند چون مثل زنان ضعیف، پست و بی ارزش هستند. این تصاویر دیدگاه رایجی را که زنبودن و زنانگی قابل احترام نیست، را ترویجِ بیشتر میکنند و رسمیت میبخشند.
علاوه بر تصاویر فتوشاپشده، بسیاری از کمدیها نیز نقشهای منفی جنسیتی جامعه را ترویج کرده و تصویری غیر واقعی، زنستیزانه و کمدی از زنان نشان میدهند. در اکثر برنامههای تفریحی، مردان در لباس زنان با آرایش غلیط با جملات غیرمنطقی در حال جیغزدن نشان داده میشوند. این تصاویر نه تنها بیحرمتی به زنان که باعث استمرار کلیشههاییست که برای توجیه خشونت علیه زنان استفاده میشود. در این تصاویرِ به اصطلاح تفریحی زنان حریص، پولدوست،غیبتچی، گپدان، احمق و بیفکر نشان داده شده و مردان اجتماع با استفاده از همین تصاویر بر زنان خانوادۀ خود خشونت میکنند. به جای استفاده از یک مرد در لباس زنانه و به وجود آوردن یک تصویر کمدی و غیر واقعی از زنان، چرا نمیتوانیم بازیگران زن را استخدام کنیم؟ چرا زنان را برای انجام این قطعههای به اصطلاح خندهدار آموزش ندهیم؟ چرا باید از زنان به عنوان موضوع خنده و ریشخندی استفاده کنیم؟
از فوتوشاپ تصاویر مردان با نگاه زنانه که باعث بیاحترامی آنان میشود تا قطعههای کمدی که زنان را موجودات بیعقل و دیوانه نشان میدهد، لازم است این را یاد بگیریم که زنبودن یک شوخی و زنانگی یک توهین نیست. این نوع بازنمایی و تصاویر زنان مخرب و مضر بوده و دیدگاه غیرانسانی علیه زنان را ترویج میکنند. زمان آن است که شبکههای تلویزیونی مانند طلوع و دیگر رسانههای افغانستان این تصاویر و پیامهای مضر آن را با تصاویر احترامآمیز و واقعبینانه از زنان جایگزین کند.