شورش سپاهیان هند در سال ۱۸۵۷ یکی از اولین شورش‌های ضد بریتانیایی در هند شمرده می‌شود. بعضی از مورخان آن را اولین شورش استقلال‌طلبانۀ هندی‌ها در برابر بریتانیایی‌ها می‌دانند، ولی تعدادی دیگر معتقدند که این شورش فاقد داعیۀ استقلال‌طلبانه و اهداف درازمدت بود. بنابراین با شکست روبرو شد. اما مهم این است که این شورش برخاسته از یک شایعه بود. شایعه‌یی که از توزیع کارتوس‌های چرب به سپاهیان هندی که عمدتن هندوباور و مسلمان بودند، ریشه می‌گرفت. طوری که انگلیس‌ها در همان سال کارتوس‌های نو و چرب را به سپاهیان هندی توزیع نموده بودند، ولی بعد از توزیع ادعا شد که در آن از چربی گاو و خوک استفاده شده است.
از آنجا که گاو برای هندوها مقدس و خوک برای مسلمانان نجس است، کافی بود تا این ادعا هر دو گروه را بشوراند و به جان انگلیس‌ها بیفگند. شایعه‌یی که به‌زعم انگلیس‌ها اگر درست مدیریت می‌شد می‌توانست گلیم سلطۀ انگلیس‌ها را در همان سال‌های نخستین از هند جمع کند.
اما بعد از گذشت یک‌ونیم قرن از شورش سپاهیان هند، بازار شایعه در افغانستان هنوز هم گرم است. کشورهایی که به‌خاطر پیاده کردن اهداف خود به سیاستمداران افغان پول می‌دهند، زمینه‌های تجارت و اقتصاد مافیایی را برای آن‌ها در داخل و خارج از کشور فراهم ساخته و یا هم پول‌های بازسازی جامعه جهانی برای افغانستان را به جیب زده، یا هم پست‌های عایداتی را در کنترل دارند، به قشری قدرتمند و قانون‌گریزی مبدل شده که به‌خاطر حفظ قدرت و ثروت پی هم دنبال شایعه و اتهام‌اند.
این قشر به نوبۀ خود با ایجاد شبکه‌های اطلاع‌رسانی و تبلیغاتی گسترده، به‌طور سیستماتیک به سود اربابان خود دست به شایعه‌پراکنی می‌زنند. در چنین وضع ملتهب و پیچیده، معمولن افراد عادی جامعه که به‌خاطر عملکرد گذشتۀ حکومت‌داری در افغانستان به شدت بدبین شده‌اند، نمی‌توانند بین حقیقت و شایعه تفکیک قایل شوند.
در فضای شایعه و اتهام که ایستادگی و اطلاع‌رسانی درست و بی‌طرفانه می‌تواند برای افراد خیلی گران تمام شود، پست سخنگوی ریاست جمهوری به‌حیث بلندترین مرجع اطلاع‌رسانی دولت برای روشن ساختن ذهنیت و سمت‌وسو دادن افکار عمومی از هر زمانی حالا بیشتر حایز اهمیت است.
شاه‌حسین مرتضوی سرپرست اداره‌یی است که در گذشته در راس آن افرادی عمدتن پشتون و تحصیل‌یافته‌های غرب و مسلط بر چند زبان ملی و بین‌المللی قرار داشتند. مرتضوی باوجود این‌که داری چنین ویژگی‌ها نیست؛ ولی آنچه او را از پیشینیان‌اش متمایز ساخته درک دقیق و روشن از وضعیت پر تنش سیاسی و فضای حساس رسانه‌یی افغانستان است.
او کارکرد رسانه‌های افغانستان را دقیق دنبال کرده و به کاستی‌های آن می‌تازد و ابهاماتی را که متوجه دولت می‌شود به موقع روشن می‌سازد. او در بحث‌ها و میزگردها فعالانه اشتراک می‌کند و بر گفته‌های خود مسلط بوده و مستند حرف می‌زند و پست سخنگوی ریاست جمهوری را به یک اداره پویا و پرتلاش مبدل ساخته است.
گفته‌های صریح مرتضوی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی افغانستان در مقایسه با تمام سخنگویان قبلی ارگ بازتاب گسترده دارد. شاید دلیل آن نه تنها پیشرفت رسانه‌ها و دسترسی مردم به انترنت و شبکه‌های اجتماعی در چند سال اخیر است؛ بل جسارتی است که سخنگویان قبلی ارگ بنا بر مصلحت‌ها و یا هم آینده‌نگری کمتر از خود نشان داده و سعی کرده از نقد و تقابل مستقیم چهره‌های قدرتمند سیاسی چه از آدرس رسمی و یا هم از آدرس شخصی بپرهیزند، برعکس آنچه مرتضوی انجام می‌دهد.
او با درک این که شبکه‌های اجتماعی برای مردم عادی در افغانستان بیشترینه جاگزین خبررسانی متعارف (روزنامه و تلویزیون) شده، نقد و پاسخ‌های قناعت‌بخشی را از این طریق به مخالفان رییس‌جمهور غنی ارایه کرده آن‌ها را به چالش و پاسخگویی می‌کشد.
به‌طور مثال او به گفته‌های چند روز پیش عطامحمد نور که ارگ را منبع فساد خواند واکنش نشان داده و مدعی شد که مخالفان ارگ باید مستدل و مستند حرف بزنند و از فرهنگ شایعه و اتهام دوری کنند.
او با پرسش این که افرادی چون عطامحمد نور سرمایه‌های هنگفت را از کجا به‌دست آورده و در کجا ثبت و چگونه مالیه داده‌اند، نسل جوان افغانستان را دعوت به کنکاش و جستجو کرده است. مرتضوی می‌داند که دارایی‌های عطامحمد نور ثبت دولت نیست. چون اگر سری به ثبت دارایی‌های والیان در صفحۀ انترنتی اداره عالی نظارت بر تطبیق استراتیژی مبارزه علیه فساد اداری بزنیم، می‌بینیم که جای ثبت دارایی‌های عطامحمد نور هنوز هم خالی‌ست. این که چرا چنین است، مرتضوی پاسخ پرسش خود را خوب می‌داند.
چند روز بعد از برکناری والی بلخ، شایعه ساختن کلیسا برای بانوی اول توسط ارگ در شبکه‌های اجتماعی به‌طور سازمان‌یافته‌یی دست به دست می‌شد که مرتضوی با درک حساسیت این موضوع و با پیامد ناخوشایند آن در جامعۀ شدیدن مذهبی و سنتی افغانستان، این شایعه را دروغ سال نامید و بعد به مخالفان غنی تلویحن نوشت: «قاعده بازی را رعایت کنیم.»
با وجود این‌که این شایعه مانند شایعه سپاهیان هندی منجر به شورش علیه غنی نشد، اما آنچه روشن است این است که بازار شایعه در افغانستان هنوز هم متاع و خریدار بیشتر دارد و مرتضوی هم در این معرکه رستم‌وار در خط مقدم دفاع از رییس‌جمهور غنی قرار دارد.
مجیب رحمان اتل؛ کارشناس امور سیاسی
