هشتم مارچ، روز جهانی زن، هر سال مانند ده‌ها روز بین‌المللی دیگر بیشتر با سخنرانی‌های تکراری و تشریفاتی در افغانستان برگزار می‌شود. شاید من هم در جمله کسانی بوده‌ام که در گذشته در چنین گردهمایی‌ها اشتراک کرده و مانند دیگران در بسیاری موارد فراتر از همان حرف‌های تشریفاتی و کلیشه‌یی که گفته شده است فکر نکرده‌ام.
به جای این که هر سال بگوییم زن مادر است، زن خواهر است، زن همسر است، بهتر است چیزهای جدیدی ارایه کنیم و دیگران را به کنکاش و جستجو دعوت کنیم. ده‌ها و شاید هم صدها موضوع حیاتی در رابطه با نقش زنان در جامعه وجود دارد که می‌تواند مورد بحث و پژوهش قرار گیرد. به‌طور مثال می‌توانیم بپرسیم: چرا زنان کمتر از مردان فاسدند؟ این سوال برای کشوری چون افغانستان که در چند سال گذشته در ردۀ فاسدترین کشورهای جهان قرار گرفته، قابل تامل و حایز اهمیت است. چون هم چشم‌انداز جدید ارایه می‌کند و هم می‌تواند پایه استدلال علمی و عملی برای حمایت و جا به جایی زنان در پست‌های دولتی و اشتراک بیشتر آن‌ها در جامعه شود.
با وجود این‌که نتایج پژوهش‌ها در رابطه با پدیده فساد (فساد اداری و سیاسی) بنا بر ساختار سیاسی دولت‌ها و فرهنگ حاکم، دارای نتایج همسو و یک‌رنگ نیستند، باز هم دانشمندان حوزه‌های اقصاد و سیاست به نتایجی دست یافته که نشان می‌دهد زنان کمتر از مردان مرتکب فساد می‌شوند.
گمان می‌رود یکی از دلایلی که چرا زنان کمتر از مردان به فساد آلوده می‌شوند، به خصلت زنانگی و معیارهای بلندی برمی‌گردد که زنان در رفتارهای اخلاقی از خود نشان می‌دهند. در ضمن ذهنیت سودخواهانه جمعی که زنان دارند باعث می‌شود آن‌ها کمتر وارد معامله و رفتارهای فسادآلود به نفع خود شوند.
رفتارهای اخلاقی که در آن بهبودی همه در نظر گرفته می‌شود و از اقدامات خطرپذیر و ماجراجویانه آن‌ها را باز می‌دارند، برعکس مردان که بیشتر وارد معاملات مادی‌گرایانه، خودخواهانه و رقابتی می‌شوند .
از جمله پژوهش‌های متعددی که در این زمینه صورت گرفته یکی از آن برمی‌گردد به کشور گرجستان و بررسی موجودیت فساد در کارخانه و شرکت‌هایی که توسط مردها و یا هم زن‌ها اداره می‌شدند. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد شرکت و کارخانه‌هایی که در راس آن‌ها زنان قرار داشته و یا هم اداره می‌شدند کمتر حاضر شده تا در داد و ستد به دیگران رشوه بدهند، برعکس مردها که از زنان در این امر پیشگام بوده‌اند. همین تحقیق در جای دیگر نتیجه‌گیری می‌کند که وارد شدن زنان به قوه کار و سلسله مراتب و بروکراسی دولتی می‌تواند باعث کاهش چشم‌گیر فساد شود.
بررسی بانک جهانی در بیشتر از ۱۵۰ کشور جهان نشان می‌دهد که زنان کمتر از مردان در مقابل فساد آسیب‌پذیرترند. پژوهش دیگری در مالدوا (کشوری در شرق اروپا) نشان می‌دهد که زنان نسبت به مردان فساد را مشکل جدی‌تر برای جامعه پنداشته و دادن و گرفتن رشوه را معادل به بی‌احترامی و توهین به خود می‌دانند. در ضمن کشورهای امریکای لاتین و مکسیکو به‌خاطر کاهش فساد در اداراتی که با سنگینی و ازدحام بروکراتیک روبروست به استخدام هر چه بیشتری زنان رو آورده است. این کشورها همین رویه را برای کاهش فساد در صوف پولیس همچنان برگزیده‌اند.
طبق آمارها، افغان‌ها حدود سه بیلیون دالر سالانه رشوه پرداخت می‌کنند. این رقم برای کشور فقیری چون افغانستان کمرشکن است. اگر فرصت استخدام زنان در اداره‌هایی که از لحاظ فساد آسیب‌پذیرند میسر شود، می‌توان از این تجارب به‌خوبی استفاده کرد.
استدلال آنانی که می‌گویند زمینه برای سهم زنان در جامعه افغانستان مهیا نیست ممکن تا جایی درست باشد، ولی بیشترین بدبینی ما در رابطه با نقش زنان در بیرون از حصار منزل، ریشه در سنت‌ها و رفتارهای محافظه‌کارانه ما دارد تا آموزه‌های دینی و اسلامی.
این نگاه بدبینانه نسبت به زنان عامل مهم حفظ باورهای نادرست در رابطه با موثریت نقش زنان در زندگی اجتماعی است. باورهای ما در رابطه با زنان عمیقن زاده فرهنگ مردسالار جامعه افغانستان است که نیاز به تجدید و روشنگری دارد.
در روز هشتم مارچ، اگر به جای حرف‌های تکراری فرصت ارایه کارهای پژوهشی فراهم شود، از یک‌سو می‌توان گامی روشنگرانه برداشته باشیم و از سویی هم به گفتمان زن و جامعه کمک کرده‌ایم.
مجیب‌الرحمن اتل
