در حالی‌که جمعیت کابل به دلایل متعدد، همه‌ساله در حال افزایش است، مشکلات نیز در این شهر بیشتر می‌شود. از نبود خدمات اساسی شهری و نبود فرهنگ شهرنشینی که بگذریم، از مشکلات زیست محیطی که اکنون دامن‌گیر این شهر شده و در حال تورم است، گذشتنی نیست.
امروزه نگهداری از محیط زیست در صدر آجندای جهانی قرار دارد و کشورهای توسعه‌یافته یا کشورهای در معرض خطر زیست محیطی، برنامه‌های کلان و موثری در دستور کار دارند، اما در افغانستان نه‌تنها خبری از نگهداری محیط زیست نیست که با دست خود، محیط زیست را به طور گسترده خراب می‌کنیم.
اسراف آب و بی‌برنامگی در حوزه آب، یکی از مشکلات جدی زیست محیطی است که شهر کابل به شدت دچار آن است. آگاهان محیط زیست، مهاجرت‌های زیست محیطی از شهر کابل را نزدیک پیش‌بینی می‌کنند.
شهر کابل به لحاظ جغرافیایی در چند وادی کنار هم افتاده که به‌طور قطع آب این منطقه از برف و باران تغذیه می‌گردد و مقدار تغذیه از آب‌های برف و باران نیز محدود می‌باشد. از این روی، با مصرف بی‌رویه آب، در آینده نه چندان دور این شهر با کمبود جدی آب روبرو خواهد شد.
بر اثر تراکم بیش از حد جمعیت در کابل، آب‌های سطح این منطقه به‌طور کامل تمام شده تا آنجا که بیش از دو دهه است مجرای دریای کابل خشک گردیده و جز فاضلاب چیزی دیگری در این دریا جریان ندارد. در حالی‌که در گذشته‌های نه چندان دور، تقریبن در تمام دوازده ماه، آب وافر در دریای کابل جریان داشت.
از سوی دیگر تالاب‌ها و کول‌های زیادی در کابل، همیشه مملو از آب بودند، اما به تدریج در دو دهه اخیر همه این تالاب‌ها ناپدید شده و جای آنان را ساختمان‌های سمنتی گرفته و گویا هیچ آبی در این مناطق وجود نداشته است.
از میان چندین کول، تنها کول حشمت خان در قسمت جنوب شرقی شهر کابل باقی مانده که آن هم در معرض آسیب کم‌آبی، آلوده شدن این کول با فاضلاب و غصب قسمت‌هایی از این کول توسط زمین‌خواران قرار دارد.
با افزایش تغییر اقلیمی یا Climate Changing که بارش برف در همه کره زمین کاهش یافته و به‌طبع کابل نیز با کمبود برف مواجه است و جذب آب از باران‌ها به طور طبیعی کمتر از برف، آب‌های زیرزمینی کابل نیز دچار کاهش منبع شده است.
در عین حال، مصرف بی‌رویه و غیر قابل محاسبه آب در شهر کابل، آب‌های سطح این منطقه را تقریبن به‌طور کامل خشکانیده و آب‌های زیرزمینی را نیز بیش از 15متر پایین برده است.
در اکثر نقاط شهر کابل، باشندگان شهر در سال‌های پسین گواه این بوده‌اند چاه‌های دستی که از آب‌های سطح تغذیه می‌شوند، دیگر پاسخ نمی‌دهند و چاه‌های عمیق نیز یکی پی دیگری خشک می‌شوند و عمق آب‌های زیرزمینی هر سال چندین متر پایین می‌روند.
یک گزارش تلویزیون طلوع نیز نشان می‌دهد تحقیقی در ماه میزان سال جاری از سوی موسسه روانی اجتماعی فکر با حمایت مالی بنیاد هاینریش بل افغانستان در بخش کیفیت آب در تمامی ناحیه‌های کابل راه‌اندازی شد. نمونه‌برداری‌ها از آب‌های آشامیدنی کابل نشان می‌دهد که آب‌های یک‌سوم کل مناطق مورد مطالعه میکروبی و سخت Hard Water هستند که نیاز است قبل از استفاده جوش داده شود و میکروب‌زدایی گردد.
نظر به یافته‌های این پژوهش، از میان نواحی کابل، آب ناحیه‌های سوم، ششم، نهم، سیزدهم، چهاردهم، بیست‌ویکم و بیست‌ودوم بهتر از آب دیگر بخش‌هاست و برای آشامیدن مناسب‌تر دارند.
رضا قاسمی؛ مهندس محیط زیست می‌گوید که سفره‌های آبی زیرزمینی Underwater aquifers در طی میلیون‌ها سال و یا بر اساس رویدادهای جیولوژیکی تشکیل شده‌اند و این آب‌ها محدودند. در صورتی‌که مصرف بی‌رویه آب در شهر کابل به‌همین شکل ادامه یابد، ممکن طی یک یا دو دهه دیگر سفره‌های آبی کابل تخلیه گردند و آن‌گاه شهر کابل با مشکلات جدی بی‌آبی مواجه خواهد شد.
به گفته وی، جدا از کمبود آب، وقتی این سفره‌ها تخلیه گردند، عمق زمین خالی می‌شود و این خالیگاه‌ها موجب نشست‌های خطرناک زمین یا Landslide خواهد شد که فجایع انسانی را در پی خواهند داشت.
انجنیر سید محمود رادمند؛ آگاه محیط زیست می‌گوید که اگر حکومت در مورد آب کابل، برنامه کلان و حسابی را در دست نداشته باشد، علاوه بر خسارت‌های زیست محیطی، کشور با ضیاع میلیاردها دالر سرمایه نیز مواجه خواهد شد.
به عقیده وی، میلیون‌ها نفر در کابل سرمایه‌گذاری کرده، ساختمان‌های رهایشی و انواع تاسیسات ساختمانی را اعمار کرده‌اند که اکنون میلیاردها دالر ارزش دارند. وقتی آب‌های زیرزمینی کابل تمام گردند، بی‌تردید قیمت آب از قیمت تیل بلندتر خواهد رفت. بنابراین مهاجرت‌های زیست محیطی از یک‌سو و نشست‌های زمینی از سوی دیگر، موجب خواهد شد همه این سرمایه‌گذاری‌ها ارزش مالی خود را از دست بدهند و در نهایت کشور با خطر مالی جدی نیز مواجه خواهد گشت.
حدود 350 شرکت تولید آب معدنی و نوشابه، وجود هزاران حوض آب‌بازی و سونا، هزاران حمام تجارتی و … در شهر کابل که همه آب‌های مورد نیاز خود را از منابع زیرزمینی آب کابل تهیه می‌کنند، این چالش زیست محیطی را شدت بخشیده‌اند.
این درحالی‌ست که آب حوض‌های آب‌بازی و حمام‌ها به راحتی قابل بازیافت بوده از این طریق صرفه‌جویی در آب را ممکن می‌سازد. در حالی‌که به چنین نهادهای تجارتی آب که آینده یک شهر را می‌فروشند، نباید اجازه مصرف از آب زیرزمینی کابل داده شود. باید این نهادها یا آب خود را از آب‌های سطح از بیرون کابل تهیه کنند یا هم مالیه در خور ضرر بپردازند تا از این طریق، منابع مسوول جبران بتوانند.
با این هم این نهادها با همکاری دولت باید مجبور شوند فاضلاب خود را بازیافت کنند تا دست‌کم برای مصارف آب سرسبزی شهر کابل از آن استفاده شود.
بازیافت فاضلاب در جهان امروز، امر پیش‌افتاده است که حتا خانواده‌ها و شرکت‌های خصوصی کوچک نیز می‌توانند این کار را به راحتی انجام دهند؛ زیرا هزینۀ چندانی ندارد و در عین حال کارآفرینی نیز به مقیاس ناچیز از این طریق صورت می‌گیرد.
ساده‌ترین راه بازیافت آب، تصفیه بیولوژیکی آن است که هر خانواده قادر به اجرای آن است. تنها آنچه در این میان باقی می‌ماند، بی‌توجهی منابع مسوول چون شهرداری، ریاست آب‌رسانی و فاضلاب و اداره محیط زیست است.
هرگاه این سه ارگان مهم برنامه و هم‌آهنگی لازم را داشته باشند، از طریق ترویج تصفیه‌خانه‌های کوچک بیولوژیکی فاضلاب، مقدار زیادی از آب صرفه‌جویی می‌شود و خطرهای کم‌آبی کابل کمتر می‌گردد.
با این همه شهروندان کابل برای آینده خود و آینده شهر خود، بیش از دیگران مسوول‌اند.
سید امین بهراد/ روزنامه‌نگار
