هرگاه نظام آموزشی پاکستان مورد توجه جهانیان قرار گرفت دلیل آن بروز خشونت‌ها بوده است. در اکتوبر ۲۰۱۲ مردی نقاب‌دار از حزب تحریک طالبان پاکستان به مینی‌بس مکتب وارد شد و به سر، گردن و شانه ملاله یوسف‌زی شلیک کرد.
دو سال بعد و درست شش روز پس از آنکه ملاله جایزه صلح نوبل را دریافت کرد تروریست‌های همان گروه طالبان ۱۴۱ نفر را که اکثر آن‌ها دانش‌آموز بودند در یک مکتب ارتش در شهر پیشاور قتل‌عام کردند. این یکی از خونبارترین حملات به مدارس در تاریخ کشورها بود.
طبق گزارش پایگاه داده‌های تروریزم جهانی در دانشگاه مریلند، بین سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ تعداد ۸۶۷ مرکز آموزشی مورد حمله افراط‌گرایانه قرار گرفتند. گناه این مراکز آن بود که جسارت کردند علم آموزش دهند و از آن بدتر به دختران درس بدهند.
این حملات علاوه بر مشکلاتی است که نظام آموزشی پاکستان، ششمین کشور بزرگ جهان از نظر جمعیت با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند. پاکستان همانند دیگر کشورهای فقیر برنامه تحصیلی نامناسب، نرخ بالای ترک تحصیل (به‌ویژه دختران) و کیفیت آموزشی اسفناکی دارد. با این حال چشم‌انداز خشونت باعث شد جنبه‌یی مثبت از توسعه این کشور از انظار دور بماند: ظهور پاکستان به‌عنوان بزرگ‌ترین آزمایشگاه جهان برای اصلاحات آموزشی.
پاکستان از گذشته بازار بسیار خوبی برای مدارس خصوصی کم‌هزینه بوده است چراکه والدین از نظام ناکارآمد آموزش دولتی مایوس شده‌اند و ترجیح می‌دهند هزینه گزینه‌های بهتر را بپردازند. فقط در ایالت پنجاب شمار مدارس خصوصی از ۳۲هزار در سال ۱۹۹۹ به ۶۰هزار مکتب در سال ۲۰۱۶ رسید. (انگلستان فقط ۲۴هزار مکتب خصوصی دارد هرچند مدارس انگلستان بزرگ‌ترند.)
به‌تازگی سیاست‌گذاران پاکستان تصمیم گرفته‌اند از این مدارس خصوصی برای ارایۀ خدمات تحصیل دولتی استفاده کنند. اکنون پاکستان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های کوپن مکتب را در جهان اجرا می‌کند. طبق این طرح اداره بیشتر مدارس دولتی برون‌سپاری می‌شود. ایالت پنجاب قصد دارد تا پایان امسال ۱۰هزار مکتب دولتی (معادل تعداد کل مدارس ایالت کالیفرنیا) را به کارآفرینان و بنگاه‌های خیریه واگذار کند. از آنجا که ۵۳درصد از جمعیت پاکستان در ایالت پنجاب زندگی می‌کنند دیگر ایالت‌ها نمی‌توانند اصلاحاتی به این گستردگی داشته باشند. دو ایالت سند و خیبر طرح‌های مشابهی را در مقیاس کوچک‌تر آغاز کرده‌اند.
نتایج امیدوارکننده‌اند و درس‌هایی را برای اصلاح‌طلبان در سایر کشورها به همراه دارند. اول آن مشارکت بخش خصوصی و دولتی (PPP) می‌تواند نتایج عملکردی دانش‌آموزان را بهبود بخشد و همزمان هزینه اداره مکتب را برای دولت پایین آورد.
بانک جهانی در ماه اگست مقاله‌یی انتشار و نشان داد چگونه طرح اعطای یارانه به کارآفرینان بومی برای احداث مکتب در ۱۹۹ روستا شمار ثبت‌نام دانش‌آموزان شش تا ۱۰ساله را ۳۰ واحد درصد بالا برد و نمرات آن‌ها در امتحانات را تقویت کرد. وجود مدارس بهتر والدین را هدایت کرد تا از پسران بخواهند به جای نیروی امنیتی، پزشک شوند و دختران به جای خانه‌‌داری به شغل معلمی روی آورند.
پژوهش‌های جدیدتر بیان می‌کنند که سیاست‌گذاران می‌توانند گام‌های ساده‌یی بردارند تا از ناکامی مدارس خصوصی کم‌هزینه در بازار جلوگیری کنند. به عنوان مثال می‌توان با ارایه کارنامه‌های استندردشده اطلاعات بهتری را در اختیار والدین قرار داد و دسترسی به وام احداث مکتب را برای کارآفرینان تسهیل کرد. ثابت شده است که این دو اقدام کیفیت آموزش در مدارس را بالاتر میبرد.
درس دیگر آن است که صرف خرج پول بیشتر دولت به تحول صنف‌‌ها در کشورهای فقیر منجر نمی‌شود. بخش بزرگی از هزینه‌های آموزش‌وپرورش به حقوق معلمان اختصاص می‌یابد و اگر آن‌ها نتوانند وظیفه تدریس را به خوبی انجام دهند این پول هدر رفته است. مطالعه‌یی تکان‌دهنده در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ در ایالت پنجاب انجام گرفت. در این دوران مدارس معلمانی را با قرارداد موقت و با ۳۵درصد حقوق کمتر استخدام کرده بودند. نتایج مطالعه نشان داد دستمزد پایین‌تر تاثیر معناداری بر عملکرد معلمان ندارد.
این نتایج نشان می‌دهد اگر معلمان بدون توجه به مهارت تدریس و برمبنای رابطه یا فساد به‌کار گرفته شوند چه اتفاقی روی خواهد داد. با این حال مهم‌ترین و آخرین درس از تجربه پاکستان آن است که سیاست‌مداران می‌توانند رابطه بین حمایت سیاسی و صنف‌های درس را قطع کنند.
در دوران ایالت‌داری شهباز شریف در پنجاب، این ایالت معلمان جدیدی را بر اساس شایستگی و نه برمبنای سفارش دولت‌مردان به کار گرفت. همچنین این ایالت با استفاده از داده‌ها و نمرات امتحانی دانش‌آموزان، مسوولان مدارس را وامی‌دارد در جلساتی منظم پاسخگوی عملکرد خود باشند.
نیاز به تلاش بیشتر
به گفته مایکل باربر؛ مشاور سابق دولت بریتانیا که هم‌اکنون با مقامات پنجاب کار می‌کند حرکت از سیاست حمایت‌گرایی به سمت سیاست عملکردی باعث تحول خدمات عمومی در کشورهای فقیر می‌شود. اصلاحات پاکستان راه درازی در پیش دارد، اما درس‌های زیادی به سایر کشورهای جهان می‌آموزد.
منبع: اکونومیست
ترجمه: تجارت فردا
