افغانستان به عنوان کشوری که به آب‌های آزاد بین‌المللی راه ندارد، در تقویت و توسعه مناسبات تجارتی و رشد تجارت و اقتصاد خویش همواره با دشواری‌های فراوانی دست به گریبان بوده است؛ محصور بودن افغانستان به خشکی، سیاست و امنیت را نیز در این کشور با مخاطرات و پیچیدگی‌های دشواری روبرو ساخته. به همین دلیل، با وجود این‌که افغانستان از ظرفیت کلان اقتصادی، بخصوص در سکتور معدن و مواد خام برخوردار می‌باشد، نتوانسته است توفیق چندانی در بازسازی سیستم اقتصادی خویش به‌دست بیاورد.
دست یافتن به دهلیزهای مختلف و متعدد تجارتی و ترانزیتی به‌منظور رسیدن به آب‌های آزاد بین‌المللی یکی از آرزوهای دیرینه مردم افغانستان به حساب می‌رود و در یک و نیم دهه اخیر به‌خصوص این سیاست پیگیری و دنبال شده است.
هم‌اکنون در چهارسال پسین، افغانستان در عرصه دسترسی به زیربناها و دهلیزهای ترانزیتی، دستاوردهای امیدوار کننده‌یی داشته است؛ بهره‌برداری از بندر چابهار، اتصال به خطوط ریلی برخی از کشورهای آسیایی و آسیای مرکزی، افتتاح راه لاجورد، گشایش و بهره‌برداری از دهلیزهای هوایی و استمرار رایزنی‌ها در مورد عملی شدن مسیر ترانزیتی یک کمربند یک راه و… بخشی از این دستاوردها به حساب می‌رود؛ هرچند که احساس می‌شود این موفقیت‌ها، تحمیل فشار بر کشور را نیز شدیدتر ساخته است.
افغانستان؛ دهلیز ترانزیتی منطقه
وابستگی چشم‌گیر تجارت خارجی افغانستان به پاکستان و مسیرهای ترانزیتی تحت کنترل این کشور، آسیب‌پذیری‌های بی‌شمار اقتصادی و سیاسی برای افغانستان ایجاد کرده است. بر اساس آمارهای موجود، تا اوایل سال جاری، نزدیک به ۸۰درصد تجارت خارجی افغانستان با پاکستان و از طریق بندر کراچی صورت می‌گرفت.
فاصله زیاد، نا امنی و عدم پایبندی پاکستان به توافقات دوجانبه، سبب شده است که افغان‌ها برای عملی کردن رویاهای کاهش و قطع وابستگی‌شان، گام‌های بیشتری بردارند؛ تبدیل کردن افغانستان به دهلیز ترانزیتی منطقه، یکی از این اهداف و تلاش‌هاست که نتایج قابل ملاحظه‌یی هم در پی داشته است. افتتاح پروژه تاپی، بهره‌برداری از بندر چابهار، افتتاح پروژه کاسا یک هزار و… نمونۀ از این موفقیت‌ها است.
از طرف دیگر، به زودی افغانستان ازطریق خطوط آهن به کشورهای ایران، ترکمنستان، ازبکستان، تاجکستان و چین وصل خواهد شد که به نوبه خود، تحولات چشم در عرصه ترانزیت و تجارت کشور به حساب می‌رود.
این درحالی است که مسیر ترانزیتی یک کمربند یک جاده (راه ابریشم) نیز در حال پیگیری و مطالعه هستند. کشورهای تاجیکستان، اوزبیکستان، قزاقستان، ترکمنستان و نیز کشورهای افغانستان، ایران، عراق و مناطق جنوبی روسیه و منطقه شام قفقاز توسط این مسیر ترانزیتی با یکدیگر پیوند می‌خورند حدود چهار میلیارد و چهارصد میلیون نفررا در بر می‌گیرد. جاده ابریشم قرار است با عبور از دره واخان بدخشان، افغانستان را به چین وصل کند.
راه لاجورد؛ دهلیز بزرگ و جدید افغانستان در حوزه تجارت
مسیر ترانزیتی جدید که راه لاجورد نام‌گذاری شده، قرار است از مسیر ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و بعد با گذشتن از ترکیه، افغانستان را به آب‌های آزاد وصل کند.این مسیر ترانزیتی از بنادر اقینه و تورغندی در افغانستان آغاز، به بندر ترکمن‌باشی کشور ترکمنستان ختم، سپس از مسیر شهر باکوی آذربایجان به منطقۀ تفلیس گرجستان وصل می‌شود و از تفلیس نیز به طرف قارس ترکیه می‌رود و از آنجا به استانبول و بعد به اروپا وصل می‌شود. ترانزیت اموال از مسیر ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه از طریق سرک و خط آهن، مناسب ترین راه تجارت میان افغانستان، آسیای میانه، قفقاز، بالکان و اروپای مرکزی بوده و وسیله موثر وصل آسیای جنوبی با کشورهای اروپایی به حساب می‌رود.
در کنار منافع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این مسیر برای کشورهای عضو، بهره‌برداری از آن نیز با چالش‌های چندانی روبرو نیست؛زیرا راه لاجورد، دهلیزی است که از کشورهای همسایه شمالی افغانستان می‌گذرد؛ کشورهای که در گذشته کمتر در رقابت و تنش سیاسی افغانستان درگیر بوده‌اند، کوتاه‌ترین، مطمئن‌ترین و ساده‌ترین راه ترانزیتی به آب‌های آزاد برای افغانستان شناخته می‌شود و جاده‌ها و خطوط آهن آن آماده استفاده می‌باشد.
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که از طریق راه لاجورد کالاهای تجارتی سه تا چهار روز زودتر از سایر مسیرهای ترانزیتی انتقال یافته و میان یک تا دو هزار دالر در هر دالری تخفیف به میان می‌آید.
ایجاد این جاده از مسیر ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه نه تنها باعث رونق اقتصادی در میان کشورهای منطقه می‌شود، بل باعث رونق تجارت و فعالیت بازرگانی با کشورهای اروپایی نیز خواهد شد. افغانستان به طور گسترده از این راه تجاری سود خواهد برد.
ضیا دانش؛ نویسنده و استاد دانشگاه
