راه مدنیت: جرگه مشورتی صلح دوشنبه 9 ثور با اشتراک 3200 تن از 34 ولایت کشور در کابل آغاز به کار کرد و جمعه 13 ثور با صدور قطع‌نامه‌یی 23 ماده‌یی و نطق اختتامیۀ رییس‌جمهور غنی به کارش پایان داد.
آتش‌بس، حفظ و یا تعدیل قانون اساسی بر اساس میکانیزم پیش‌بینی‌شده در خود قانون اساسی، حمایت و تقویت نیروهای امنیتی، حفظ حقوق اساسی شهروندان، ایجاد دفتر نمایندگی طالبان در داخل کشور، تجدید ساختار شورای عالی صلح و جدول زمانی خروج نیروهای خارجی از بحث‌های عمده در قطع‌نامۀ جرگۀ مشورتی صلح‌اند.
حرف و حدیث‌های بسیاری در مورد برگزاری جرگه مشورتی صلح از آغاز تا ختم جرگه وجود داشت. در کنار اینکه جرگه مشورتی صلح بنا بر فضای شکنندۀ انتخاباتی ریاست جمهوری از سوی برخی از نامزدان انتخابات ریاست جمهوری تحریم شد، از جانب شماری از سیاسیون و حلقات سیاسی نیز مورد تحریم قرار گرفت.
داکتر عبدالله؛ رییس اجرایی حکومت وحدت ملی به عنوان شریک اصلی قدرت نیز در جرگۀ صلح حضور نیافت، اما عکس وی در تالار جرگه در کنار عکس رییس‌جمهور نصب شده بود.
با این‌همه جرگۀ مشورتی صلح دارای نقاط قوت و ضعفی بود که هرکدام در جای خود قابل بحث است.
اینجا به موارد چند از نقاط ضعف و قوت جرگه مشورتی صلح به صورت فشرده اشاره می‌شود.
نقاط قوت
- تجدید و تأمین رابطۀ دولت با ملت
اشتراک 3200 تن از نمایندگان مردم به‌شمول نماینده‌های شورای ملی، شوراهای ولایتی و نماینده‌هایی از اقشار مختلف جامعه از جمله خبرنگاران، جامعه مدنی، زنان، عالمان دین و متنفذان قومی را می‌توان به عنوان نقطۀ قوت جرگه مورد ارزیابی قرار داد. در واقع اعضای جرگه مشورتی صلح نمایندگان مردم افغانستان بودند. اگر از این منظر دیده شود، رابطۀ حکومت با مردم در این جرگه تا حدی زیادی به روستاها و قریه‌های دوردست افغانستان کشیده شد.
- ارتباط اقشار مختلف در میان هم
جرگه مشورتی صلح، با حضور اقوام مختلف، مناطق مختلف، خورده‌فرهنگ‌های مختلف، چندین زبان، دو سه نسل متفاوت ازهم، مذاهب مختلف، باورهای سیاسی مختلف و… برگزار شد. جروبحث‌ها، تبادل افکار و دیدگاه‌ها و حتا مشاجرات موجب این خواهد شد که نماینده‌های مردم تا حدود زیادی همدیگر را بشناسند و زمینۀ شناخت و یک ارتباط موثر مهیا شود.
در افغانستان فرهنگ مدارا و تسامح در میان قشر سیاسی کشور کمتر دیده می‌شود. این جرگه‌ها و نشست‌ها موجب این خواهد شد که فرهنگ رواداری و احترام به دیدگاه‌های سیاسی طرف مقابل تقویت گردد و مردم مناطق و اقوام مختلف باهم معرفت، همدلی و همکاری بیشتری کسب نمایند.
- مشروعیت داعیۀ حکومت بر خطوط سرخ صلح
هرچند حکومت افغانستان و مشخصا رهبری حکومت افغانستان نمایندۀ بلامنازع مردم افغانستان است؛ ولی با این وجود تشریح خطوط سرخ و اساسی صلح که از جانب حکومت صورت گرفته بود فاقد یک جایگاه و پشتیبانی ملی بود. حالا حمایت و تاکید 3200 نمایندۀ مردم در واقع بیانگر حمایت تمام مردم از این داعیه است. بنابراین داعیۀ حکومت بر مسأله صلح از یک جایگاه و وجاهت مشروع و ملی برخوردار شد که لااقل از زاویۀ دید حکومت دست‌آورد مهمی به حساب می‌آ‍ید.
- حضور پررنگ زنان، جامعه مدنی و خبرنگاران
در جرگه‌های قبلی در هجده سال اخیر، زنان، جوانان و سایر اقشار اجتماعی حضور چندانی نداشتند. این بار اما؛ حضور زنان، جوانان، جامعۀ مدنی و خبرنگاران بیش از گذشته پررنگ به نظر می‌رسید. این مورد در واقع تمکین به دستآوردهای سال‌های اخیر است. عنعنه لویه جرگه‌ها همیشه بر حضور متنفذان، بزرگان و سیاسیون تاکید داشته است. حضور زنان و جوانان، غنای جرگه مشورتی صلح را بیشتر ساخته و ساختار عنعنوی لویه جرگه در کشور را دچار دیگردیسی کرده است.
- تدابیر امنیتی شدید
هرچند تدابیر شدید امنیتی که حتا مانع رفت‌وآمد از یک نقطه به نقطۀ دیگر شهر شده بود، برای مردم کابل مشکلاتی ایجاد کرده بود، ولی حسن کار در این بود که جرگه مشورتی صلح در پنج روز، بدون کمترین اخلال امنیتی به پایان رسید و این برای برگزارکنندگان جرگه و نیروهای امنیتی کشور یک دست‌آورد عالی است. دست‌کم برای طالبان و کسانی که مخالف این جرگه به عنوان تریبون مشروعیت‌سازی آجندای صلح حکومت بودند، هشدار مثبتی بود.
نقاط ضعف
- راه‌بندی‌ها و تعطیلی یک هفته‌یی
تعطیلی یک هفته‌یی در شهر کابل، شهروندان را با مشکلات جدی مواجه ساخته بود. هرچند این تعطیلی درازمدت برای کارمندان بی‌مسوولیت دولتی، فرصت فراغت خوبی فراهم کرده‌بود؛ اما از سوی دیگر، اداره امور مردم و مراجعانی که از دوردست‌های کشور به کابل آمده بودند دست‌خوش مشکلات فراوان شده بود. واقعیت امر این است که تعطیلی تمام ساختارهای دولتی در پایتخت امر ساده‌یی نیست و بی‌تردید روی تمام ابعاد زندگی مردم اثر منفی دارد.
راه‌بندی‌ها از دیگر مشکلاتی بود که در این یک هفته تعطیلی و در پی تدابیر شدید امینتی به میان آمده بود. شهر کابل عملا فلج شده بود. تمام کارهای خصوصی مردم نیز به رکود مواجه شده بودند. هرچند این کار به خاطر تدابیر امنیتی و در پی تهدیدات بلند اتخاذ شده بود، اما برای مردم مشکلات فراوانی به همراه داشت. رکود کاری کسبه‌کاران و بالا رفتن نرخ‌های مواد اولیه، خراب شدن میوه‌جات و تره‌بار برخی از تاجران، از پیامدهای تدابیر سخت امنیتی این جرگه بود.
تحریم جریان‌های سیاسی
شماری از تکت‌های انتخاباتی و جریان‌های سیاسی جرگه را تحریم کردند. در واقع قشر اصلی یعنی قشر مؤثر سیاسی که جای دایمی‌اش در چنین نشست‌هاست در این جرگه حضور نداشتند. حتا داکتر عبدالله شریک قدرت رییس‌جمهور غنی در جرگه حضور نداشت. قطعا نمایندگانی از این جریان‌ها در جرگه حضور داشتند؛ ولی سران سیاسی مملکت غالبا غایب بودند. حالا اگر جامعیت و همه‌شمول بودن داعیۀ صلح را در نظر بگیریم، عدم اشتراک جریان‌های سیاسی می‌تواند یک نقطه ضعف باشد.
واقعیت مسلم این است که مردم افغانستان از شرق وغرب، از شمال و جنوب و مرکز همه با یک‌صدا صلح می‌خواهند. عدم اشتراک در جرگه مشورتی صلح برای سران سیاسی نیز پیامدهای منفی در پی خواهد داشت. در صحنه بودن و دیده شدن، از اصول اساسی مدیریت سیاسی به‌ویژه در زمان کمپاین و تبلیغات است.
ادعای کمپینی بودن جرگه
دلیل عدم اشتراک سران سیاسی و حتا داکتر عبدالله ادعای کمپینی بودن جرگه بود. در ظاهر قضیه هرچند تا کنون هیچ موردی به دست نیامده که نشان دهد حکومت یا تیم اشرف غنی از آدرس جرگه کمپین کرده باشند؛ ولی این سر و صداها هم به هرحال مشروعیت جرگه را تاحدودی به چالش کشید. اقدام‌های بعدی در قبال فیصله‌های جرگه این مسایل را روشن‌تر خواهد ساخت.
- هزینۀ هنگفت
هرچند رقم دقیق وجود ندارد که در این جرگه چه مقدار پول هزینه شده، ولی مشخص است که رفت و برگشت هزاران نفر نماینده با تدابیر امنیتی و غذا و مکان برای آنها هزینه بالایی نیاز دارد. در کشوری که فقر و محرومیت یکی از مشخصه‌های بارز آن است چنین هزینه‌های در چوکات سیاست سالم جور نمی‌آید. کارها و فعالیت‌های دولتی به هر حال همه هزینه‌بر هستند؛ اما سوال این است که آیا دستآوردهای جرگه با هزینۀ که به خاطر آن مصرف شده همخوانی دارد و آیا از تمام پولی که به نام جرگه تخصیص یافته فقط برای جرگه به مصرف خواهد رسید؟
- آزادی 175 طالب زندانی
رییس‌جمهور غنی در نطق اختتامیۀ خود گفت که به تعداد 175 تن از زندانیان طالبان آزاد خواهند شد. این حسن نظر رییس‌جمهور برای رسیدن به صلح قابل تأمل است؛ ولی تجارب گذشته نشان داده است که زندانیان طالب به محض رهایی دوباره اسلحه برداشته و علیه مردم و دولت افغانستان جنگیده‌اند.
بهتر بود برای رهایی این افراد میکانیزمی نظیر ضمانت بزرگان قومی در نظر گرفته می‌شد تا اگر برای صلح ممد واقع نمی‌شدند، زمینه برداشتن اسلحۀ دوباره تا حدی محدود می‌گردید.
نتیجه
آیا فیصله‌های جرگه روی موقف طالبان در قسمت صلح و آشتی تاثیری خواهد داشت یا خیر؟ در این میان دو باور وجود دارد. اول اینکه این نشست هیچ تأثیری بر موقف طالبان نخواهند داشت. چون طالبان هیچ آجندای از خود ندارند و توسط کشورهای مداخله‌گر منطقه‌یی دیکته می‌شوند و هیچ‌گاه به خواسته‌های مردم تمکین نکرده‌اند. اما تعدادی بر این باوراند که فیصله‌های جرگه چه روی رفتار طالبان تأثیر داشته باشد چه نداشته باشد، داعیۀ حکومت را در جایگاه مشروع قرار داده و حکومت با خطوط اساسی صلحی که تشریح کرده، طالبان را در قضاوت‌های ملی در فرودست قرار داده است.
با این همه، جرگه عنعنه تاریخی مردم افغانستان است و در مقاطع حساس برخی از جرگه‌ها کارساز واقع شده‌اند. جرگه جایگاه تاریخی و سیاسی دارد. طالبان هیچ دلیل قانع‌کننده بر رد جرگه ندارند. مشورت با مردم و گرفتن دیدگاه آنان از طریق جرگه پایگاه حکومت را تقویت بخشیده است. حالا طالبان در صورت مخالفت با فیصله جرگه در واقع با مردم افغانستان مواجه می‌شوند و خواست مردم افغانستان را نقض می‌کنند؛ مردمی که البته از سوی طالبان بهایی به نظریات‌شان هیچ وقت داده نشده است.
