نویسنده: پوهیالی حمیدالله ابراهیمی
مقدمه
ازدواج یک امر طبیعی، قانونی و اسلامی است که اساس خانواده را تشکیل می‌دهد. دین مقدس اسلام و به تبعیت از آن، قوانین نافذۀ کشور با دقت کامل در این مورد بحث نموده و آیات و احادیث متعددی مربوط به آن وجود دارد.
چون عقد ازدواج مانند سایر عقود، حقوق و مسوولیت‌هایی را برای طرفین به بار می‌آورد، باید در مراجع رسمی و قضایی طبق تشریفات خاص ثبت گردد. بر اساس فقرۀ اول ماده ۶۱ قانون مدنی، ثبت ازدواج در نکاح‌نامه رسمی و در اداره مربوطه الزامی است؛ اما در کشور ما به ندرت انجام میشود. ممکن است نبود ضمانت اجرایی قوی، یکی از عوامل ثبت نکردن ازدواج‌ها باشد.
ثبت ازدواج در کشورهای دیگر سابقۀ طولانی دارد و ثبت نکردن ازدواج در قوانین بیشتر کشورهای جهان جرم پنداشته شده و برای متخلفین آن مجازات‌هایی پیش‌بینی شده است. با درک اهمیت این موضوع، نوشته حاضر بر آن است تا اهمیت ثبت‌کردن ازدواج و چگونگی اقدام به ثبت آن را مورد بررسی قرار دهد؛ باشد که برای علاقه‌مندان و هموطنان به‌کار آید و از مشکلات و زیان‌هایی پیش‌گیری گردد که از ثبت نکردن عقد ازدواج به‌وجود می‌آید.
اهمیت ثبت عقد ازدواج
قبل از پرداختن به کیفیت و چگونگی ثبت عقد ازدواج به طور مختصر به اهمیت و ضرورت ثبت ازدواج پرداخته میشود. ریشۀ علم ثبت در سورۀ بقره، آیه(۲۸۲)قرآن کریم است.
شارع مقدس در این آیۀ مبارکه، به اهمیت ثبت‌کردن اشاره می‌کند و تمام مراحل ثبت‌کردن یک قرارداد، از زمان عقد تا زمانی که سند عقد قرارداد به همراه شاهد در محکمه انجام میشود را در بر می‌گیرد. هدف شارع از الزام به ثبت، رفع اختلافاتی است که در ثبت ازدواج تامین میشود. این آیه صراحت در ثبت واقعه ازدواج ندارد، اما از طریق قیاس می‌توان برای ثبت ازدواج در این آیه استناد کرد. البته ثبت در این آیه به هدف آگاهی‌دادن به آثار و منافع آن است.
قانون‌گذار نیز بر طبق یک سلسله مصلحت‌ها و مشکلات که از عدم ثبت نکاح برای افراد جامعه به‌وجود می‌آید، در ماده۶۱ قانون مدنی، ثبت ازدواج را پیش‌بینی و مقرر نموده است. با توجه به اهمیت ازدواج، به تبع آن ثبت ازدواج هم دارای اهمیت است، ثبت ازدواج یکی از وقایع حیاتی هر انسان است و در صورت ثبت نشدن، امکان سرباززدن هرکدام از طرفین از انجام تکلیف وجود دارد. همچنین ممکن است منکر زوجیت یا ابوت شود، پس یکی از فواید ثبت نکاح، اثبات زوجیت و شناسنامه‌دار شدن فرزندان است و البته عدم ثبت، دخالتی در صحت نکاح ندارد.
نحوۀ ثبت عقد ازدواج
ثبت عبارت است از نوشتن قرارداد، یک عمل حقوقی، احوال شخصیه، یک حق مانند حق اختراع یا هر چیز دیگر در دفاتر مخصوصی که قانون معین می‌کند. مقام مسوول برای ثبت عقد ازدواج در حال حاضر، محکمۀ محل زیست عاقدین است.
مطابق ماده۶۱ قانون مدنی، هر عقد ازدواج باید ثبت شده و در نکاح‌نامه رسمی توسط اداره مربوطه در سه نقل، ترتیب و ثبت شود. اصل آن در اداره مربوطه حفظ و هر عاقد یک نسخه آن را دریافت می‌نماید. عقد ازدواج بعد از ثبت، توسط اداره عقد ازدواج(ماده۴۸ ق.م)که سند ازدواج را ترتیب و ثبت نموده است به اطلاع اداره ثبت سجلات مندرج ماده ۴۶ قانون مدنی رسانیده میشود.
هرگاه ثبت عقد ازدواج به این طریق ممکن نباشد طبق فقره۲ ماده۶۱ قانون مدنی به نحو دیگری که برای ثبت اسناد رسمی پیش‌بینی شده، صورت می‌گیرد.
مراحل عملی و قانونی ثبت ازدواج طوری اجرا میشود که ناکح و منکوحه بعد از ازدواج، به محکمه وثایق مراجعه کرده و عریضه‌یی را مبنی بر اخذ نکاح‌خط ارایه می‌نمایند. محکمۀ وثایق، فورم را که حاوی سوالات در مورد شهرت طرفین، محل سکونت، اهلیت طرفین، عدم موجودیت موانع موقت و موید ازدواج میان طرفین است، جهت تکمیل به آن‌ها می‌دهد. سپس مرد مکلف است تا فورم را چنین طی مراحل نماید:
- فورم را به ملا امام مسجد ببرد تا به سوالات مطروحه پاسخ دهد؛
- وکیل گذر صحت پاسخ‌های ملا امام مسجد را تایید کند؛
- ناحیۀ مربوطه، صحت پاسخ‌ها را تصدیق کند؛
- سپس، ناکح باید فورم را به محکمه وثایق ارایه نماید؛
- در صورتی که طرفین خواستار گرفتن نکاح‌خط باشند، باید دو نفر شاهد را با دو قطعه عکس در محکمه حاضر نمایند؛
- طرفین در حضور قاضی اقرار نمایند که زن و شوهر یکدیگرند؛
- شهود نیز بر زن و شوهر بودن طرفین عقد شهادت بدهند؛
- بعد محکمه نکاح‌خط یا زوجیت‌خط را در روز معین به مرد می‌دهد؛
- سپس، مرد نکاح‌خط را به محکمه استیناف ببرد تا رییس محکمه استیناف تصدیق نماید که قاضی محکمه وثایق، قاضی برحال ستره محکمه است؛
- سپس، مرد مکلف است تا نکاح‌خط یا زوجیت‌خط را به ستره محکمه برده تا رییس منابع بشری ستره محکمه تصدیق نماید که قاضی محکمه استیناف برحال است.
در نکاح‌نامه رعایت موارد ذیل لازمی است.
- شماره، نمبر عمومی و خصوصی؛
- تاریخ صدور و تاریخ عقد نکاح(روز، ماه و سال)؛
- محل وقوع عقد نکاح؛
- اسم ناکح و منکوحه؛
- مهر؛
- برگه‌های شهرت، امضا و نشان شصت زوجین، شهود، وکیل زوجه و زوج در صورت ضرورت، حاضرین مجلس تکمیل گردد؛
- امضا و مهر محکمه یا اداره ثبت اسناد.
پس از انجام یافتن تشریفات فوق و به موجب ماده۲۱ قانون ثبت احوال نفوس، ادارۀ ثبت اسناد و وثایق مکلف است، گزارش عقد ازدواج یا انحلال آن را غرض ثبت در مرکز معلومات (دیتابس) به مرجع ثبت احوال نفوس به‌طور کتبی ارایه نماید.
همچنین بر اساس همین ماده قانون، زوج و زوجه مکلف هستند تا گزارش ثبت ازدواج و انحلال آن را به مرجع ثبت احوال نفوس ارایه نمایند.
به موجب مادۀ مزبور، مراجع ثبت احوال نفوس مکلف شده‌اند تا عقد ازدواج و یا انحلال آن را که از مراجع رسمی به‌دست می‌آورند، عندالوصول به ادارۀ ثبت احوال نفوس و بررسی امور هویت خارجیان ارایه نمایند.
هرگاه زوجین سال‌ها قبل با هم ازدواج نموده و نکاح‌نامه نداشته باشند و تقاضای تایید عقد نکاح قبلی‌شان را نمایند، در صورت حاضر بودن زوجین؛ اقرارشان مبنی بر وقوع و بقای عقد، مهر موجل و اولاد، درج وثیقه نکاح‌نامه می‌گردد.
در صورت عدم حضور یکی از زوجین؛ درخواست طرف حاضر، تصدیق محل زیست زوجه، اقرار شهود عقد ازدواج صورت می‌گیرد و در حالتی که هیچ‌یک از طرفین در داخل کشور حضور نداشته باشند، به اثر درخواست یکی اقران و اعوان ایشان بعد از طی مراحل، اقرار خط مبنی بر تایید و تصدیق ازدواج ترتیب میشود.
توزیع نکاح‌نامه برای پیروان سایر ادیان، با رعایت مراتب ذیل در نظر گرفته میشود:
الف. هرگاه پیروان سایر ادیان تابعیت جمهوری اسلامی افغانستان را داشته باشند، بعد از اکمال معلومات راجع به عدم موانع عقد نکاح‌شان در وثیقه اقرار خط صورت می‌گیرد.
ب. عقد نکاح اهل هنود در شگون‌نامه و در صورت عدم موجودیت آن بعد از کسب معلومات راجع به عدم موانع ازدواج در وثیقه اقرارخط توثیق می‌گردد.
هرگاه اتباع خارجی در محاکم یا ادارات ثبت اسناد و وثایق به منظور عقد ازدواج مراجعه نمایند، از طریق وزارت خارجه از سفارت‌هایشان معلومات به‌عمل آمده، هرگاه زوجین مسلمان باشند، عقد ازدواج‌شان در وثیقه نکاح‌نامه و اگر پیروان سایر ادیان باشند، در وثیقه اقرارخط توثیق می‌گردد.
هرگاه ازدواج به‌طوری که بیان گردید، در دفتر مخصوص ثبت سجلات یا تذکره نفوس درج گردیده، در مقابل غیر حجت شناخته میشود و اعتراض در مورد چنین اسنادی مجاز نیست، مگر این‌که اعتراض بر تزویر اسناد مذکور بنا یافته باشد. ثبت ازدواج تا حدودی کار محکمه را آسان خواهد ساخت.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش عبارتند از:
- در اثر عقد ازدواج، زوجین حقوقی نسبت به هم پیدا می‌کنند که باید هریک از طرفین آن را ادا کند. ثبت نکاح، زمینه مطالبه حقوق از هم را فراهم می‌کند.
- با ثبت ازدواج به‌طور رسمی، می‌توان از وقوع ازدواج‌های اجباری، قبل از وقت و نیز از ایجاد شرایط برای تجاوز به حقوق دیگران جلوگیری کرد.
- پروسۀ ثبت نکاح در افغانستان طولانی بوده و برای بلند بردن آمار ثبت ازدواج‌ها، یک میتود ساده و موثر با مقامات ثبت معتمد، خارج از قلمرو قضایی، در تمام مناطق افغانستان به‌میان آید.
- ثبت رسمی ازدواج، آسان‌ترین راه برای اثبات زوجیت و شناسنامه‌دار شدن فرزندان است.
- عدم ثبت نکاح در قوانین موضوعه کشور جرم پنداشته نشده، در حالی که در قوانین بعضی کشورها، برای آن مجازات پیش‌بینی شده است.
- اصل ثبت ازدواج در اسلام مرسوم نبوده است؛ ولی بر اساس روایات و رفتارهایی صورت می‌گرفته که حاکی از اعلام عمومی ازدواج بوده است.
منابع
- قرآن کریم
- عبدالله، نظام‌الدین، حقوق فامیل، جلد اول، چاپ چهارم، کابل، انتشارات سعید، ۱۳۹۴
- عدالت‌خواه، عبدالقادر، حقوق فامیل، چاپ اول، کابل، انتشارات میوند، ۱۳۸۷
- شهری، غلام رضا، حقوق ثبت، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی ۱۳۸۱
- تهرانی، کعبه راستین. یساری، نجما، حقوق فامیل افغانستان، چاپ دوم، انستیتیوت ماکس پلانک، ۱۳۸۸
- علیشاهی، قلعه جوقی. سکندری، فرزانه، مقاله بررسی فقهی– حقوقی ثبت نکردن ازدواج در دفاتر اسناد رسمی: دوفصلنامه علمی- فقه و حقوق خانواده، سال اول، شماره ۶۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۷
- وزارت عدلیه، قانون مدنی، رسمی جریده، ۱۳۵۵
- وزارت عدلیه، قانون ثبت احوال نفوس، رسمی جریده، ۱۳۹۳
- شورای عالی ستره محکمه، رهنمود توزیع نکاح‌نامه، مجله قضا، ۱۳۸۹
با سلام و عرض ادب ،
مقاله آقای ابراهیمی را با دقت مطالعه کردم، موضوع خوبی را نشانه گرفته است که نیاز اساسی برای استحکام خانواده ها می باشد. من که سال ها در موسسات مربوط به حقوق زنان کار کرده ام. و مشکلات زیادی را از بابت جعل و اجبار در ازدواج را زیاد مشاهده کرده ام.
همان طوری که آقای ابراهیمی در نتیجه گیری اشاره کرده اند، پیشنهاد های خوبی را ارائه کرده اند. که مقامات ذی صلاح باید در جهت به کاربستن آن اقدامات لازم و جدی را روی دست گیرند.
ثبت ازدواج در کشور های دیگر یک امر حتمی است، در کشور ما نیز باید چنین شود تا همان طوری که در متن مقاله اشاره رفته است، از ازدواج های غیر قانونی جلوگیری شود. و تشکیل خانواده رسمیت پیدا کند. تا حق و حقوق که زوجین بالای همدیگر دارند، تسجیل یافته و جبر وانکار و ظلم و اجحاف در حق همدیگر صورت نه گیرد.
تشکر از آقای ابراهیمی که با نشر این مقاله موضوع مهم و حیاتی رای خانواده ها و کارگزاران نظام گوشزد نمودند. امید مسئولان امور آن را جدی گرفته و با به کار بستن این روش جامعه را از لجام گسیختگی نجات داده و به طرف قانونمند شدن پیش ببرند. به امید دریافت مقاله تحقیقی بیشر و بهتر دیگر از ایشان.
و تشکر از روزنامه وزین راه مدنیت که با نشر مقالات وزین در روشنگری جامعه می کوشد. با درود