رضا رضایی
در روزهای گذشته گزارش بی‌بی‌سی درباره ازدواج سفید خبرساز شد. عده زیادی با اشاره به این گزارش موضوع ازدواج سفید را مصداق فحشا دانسته و با این پدیده شدیدا مخالفت کردند. عده‌یی کمی هم حمایت، اما هیچ بحث جدی در نگرفت تا ابعاد و پیچیدگی موضوع روشن شود.
گزارش بی‌بی‌سی هم در حد گفتگو با چند زوج است که گزارشگر با پیش‌فرض مخالفت با پدیده ازدواج سفید به موضوع پرداخته است. گزارشگر به باور خود در شروع ازدواج سفید را زندگی مشترک غیررسمی، غیرعرفی و غیرشرعی تعریف می‌کند و نظر افرادی را آورده که به نظر می‌رسد با موضوع ازدواج سفید مخالف است.
اصطلاح ازدواج سفید در افغانستان تازه بر سر زبان‌ها افتاده و مشکل از اینجا بیشتر می‌شود که در نبود آمار و اطلاعت در مورد این پدیده به‌سان موضوعات دیگر، ارایۀ تعریف دقیق و تعیین ویژگی ازدواج سفید در افغانستان دشوار به نظر می‌رسد و نمی‌توانیم بفهمیم که این پدیده تازه است یا در گذشته نیز رواج داشته است.
هر کشور متناسب به فرهنگ خود از پدیده ازدواج سفید تعریف متفاوت دارد و در بسیاری از کشورها امر پذیرفته‌شده و رایج است. به طور مثال در ترکیه با اینکه به لحاظ قانونی هرگونه ازدواج باید ثبت رسمی دولت باشد، در شهرهای بزرگ ازدواج بدون نکاح و ثبت رسمی دولت بسیار رایج است، درحالی که در شهرهای حاشیه‌یی و روستاها نادر است.
در فرانسه اصطلاح ازدواج سفید ریشه در سفید ماندن ملحفه در شب اول ازدواج است، یعنی فقدان خون پردۀ بکارت در ملحفه در شب زفاف. ازدواج سفید فرانسوی نوعی از ازدواج صوری و مصلحتی یا فرمالیته و غیرواقعی معمولاً برای کمک یا نجات یکی از طرفین از آسیبی که متوجه آن است یا گاهی برای منافع اقتصادی و اجتماعی روی می‌دهد و مثل ازدواج معمولی از تشریفات برخوردار است و مراحل ثبت قانونی را نیز طی می‌کند.
در ایران ازدواج خارج از چارچوب‌های رسمی حکومت مذهبی در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیر داشته، گروهی ازدواج سفید را نوعی ازدواج دانسته که بدون نکاح انجام می‌شود. دسته دوم ازدواج سفید را معادت هم‌باشی یا زندگی مشترک بدون ازدواج تعریف می‌کند و با ازدواج ثبت‌ناشده و روابط خارج از ازدواج یکی دانسته نمی‌شود.
به‌طور خلاصه، در بسیاری از کشورهای جهان ازدواج سفید را زندگی مشترک و پیش‌زمینه‌یی برای ازدواج‌های رسمی مطرح می‌کنند. حتا در انگلستان ازدواج سفید رسمی و نیمه رسمی است. آمار زندگی مسالمت‌آمیز بدون ازدواج در این کشور به بیش از سه‌میلیون و ۴۰۰هزار نفر در سال ۲۰۱۸ اعلام شد. بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا و دوست‌دخترش نمونه مشهور ازدواج سفید در بریتانیا است.
به هرحال در نبود اطلاعات و آمار دقیق، قصد بر این نیست که در این یادداشت کوتاه ازدواج سفید تعریف شود یا نوع جدیدی از رواج هم‌باشی یا زندگی مسالمت‌آمیز زوج‌ها بدون نکاح که هنوز میزان و ابعاد حقوقی و پیامدهای آن نامشخص است، مشروع جلوه داده شود.
اما مخالفت‌های شدید و تهمت‌های ناروا به زندگی مسالمت‌آمیز بدون ازدواج متعارف پرسش‌برانگیز و نگران‌کننده است.
در پی گزارش بی‌بی‌سی، بسیاری در شبکه‌های اجتماعی علنی گفتند که درصورت مواجهه با زوج‌های ازدواج سفید، با آن‌ها رفتار قهرآمیز و باخشونت خواهند داشت. جای تعجب است که جواد سلطانی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه رواج این پدیده را فرار از مسوولیت تعریف کرد.
اما باید به این نگاه کنیم که زوج‌ها به ویژه مردان در ازدواج‌های رسمی و متعارف چه اندازه مسوولانه رفتار کرده‌اند؟ چه اندازه ازدواج‌های رسمی بدون خشونت خانوادگی و با رضایت است؟ آیا در شکل‌گیری ازدواج‌های عرفی رضایت هر دو طرف به خصوص رضایت و نظر زوج زن گرفته می‌شود؟ اساسا چقدر ازدواج‌های شرعی بدون اجبار، خشونت و تحمیل سر می‌گیرد؟ اگر ازدواج سفید که در هیچ دفتری ثبت و رسمی نمی‌شود و از این جهت غیرقانونی و شرعی است، ازدواج‌های شرعی چه اندازه در دفاتر نهادهای دولتی ثبت می‌شود؟ در کشوری که درصد بالای از زنان حتا تذکره ندارند، چه رسد به نکاح‌خط، چند لفظ عربی واقعا می‌تواند تضمین‌دهندۀ همه چیز باشد؟ وقتی حق تعیین همسر از زنان گرفته می‌شود، کجای ازدواج‌های شرعی و عرفی توام با مسوولیت باشد؟
خشونت گسترده در ابعاد مختلف علیه دختران به‌ویژه بر زنان متاهل نشان از چیست؟ زنان متاهل در ازدواج‌های شرعی و رسمی اما بدون سند چگونه می‌توانند از حقوق‌شان برخوردار شوند؟ چقدر حقوق زنان شاغل در ازدواج‌های شرعی در اقتصاد خانوار و اقتصاد ملی محاسبه و پرداخته شده است؟
گروه‌های مذهبی که حق گشت‌وگذار عادی را بدون اجازه و همراهی زوج مرد برای زنان قایل نیستند، از کدام مسوولیت و رضایت حرف می‌زنند؟ مگر طبق قانون ظالمانه و نابرابر.
آیا ازدواج‌هایی که با هزینه‌های گزاف قلین، طویانه، شیربها و ریخت و پاش‌های فراوان همراه است، چگونه می‌تواند قانونی باشد؟ بهتر است بگوییم که خرید و فروش زنان و دختران چگونه می‌تواند طبق شرع اسلام باشد؟ چرا آمار طلاق و میزان خشونت‌های خانوادگی در افغانستان نشر نمی‌شود؟ و صدها چرای دیگر.
بنابراین چشم‌ها را باید شست و به زندگی مسالمت‌آمیز و با رضایت هر دوطرف اما بدون خواندن چند خط عربی که به «ازدواج سفید» معروف است، طوری دیگر و از زاویه دیگر دید و نباید عجولانه برچسب فحشا را زد. همین‌طور به چراهای موجود در ازدواج‌های رسمی و شرعی نیز پاسخ داد.
