«چطور می‌توانم با کسانی که زندگی‌ام را سیاه کردند در صلح باشم»
معصومه امیری
رویایی بودن دسترسی به عدالت برای اغلب قربانیان جنگ، اظهار نظری است که شهرزاد اکبر، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر در گرامی‌داشت روز جهانی حقوق بشر و روز ملی قربانیان جنگ بیان داشت. او دسترسی به حقیقت، پرداخت غرامت و دادن ضمانت برای عدم تکرار جنایت را از اصلی‌ترین موارد رسیدن به عدالت ذکر کرد.
خانم اکبر بر ضروری بودن گنجاندن نظر و خواست قربانیان جنگ در گفتگوهای جاری صلح تاکید کرد. سیما سمر، وزیر دولت در امور حقوق بشر نیز در همین جلسه، صلحی را واقعی دانست که صدای قربانیان مسکوت نمانده باشد.
اما در مذاکراتی که شاهدش هستیم، چقدر به صلح واقعی، آن‌گونه که سیما سمر گفته نزدیکیم؟ آیا همان‌طور که شهرزاد اکبر می‌گوید این توقع به رویا می‌ماند؟
بنا به تعاریف نهادهای جهانی حقوق بشری و حقوق بشردوستانه، کشته‌ها و مجروحان نظامی و غیرنظامی، همچنین، تمام کسانی که خانه و خانوادۀ آن‌ها بر اثر جنگ آسیب دیده و یا مجبور به مهاجرت شده‌اند، قربانی جنگ محسوب می‌شوند. کودکانی که به سربازی گرفته شده‌اند و حتا محیط‌زیست، اشیا و زیرساخت‌های عام‌المنفعه که کارکرد نظامی ندارند نیز می‌توانند قربانی جنگ باشند.
با تعریف فوق کمتر کسی در کشور ما هست که به شیو‌ه‌یی قربانی نشده باشد، اما مرگ و جراحت که در صدر بدترین این تاثیرهاست، بیشتر انتظارها را برای التیام و عدالت از جانب عاملان اصلی جنگ می‌طلبد، بحث حقوق این افراد در مذاکرات صلح، موردی است که تا هنوز هیچ خبری از آن نرسیده است.
بانو سعید عضو یک خانوادۀ قربانی جنگ، در مورد خواست و انتظارات خود به روزنامه راه مدنیت گفت: «هیچ یک از طرف‌هایی که فعلا در مذاکرات حضور دارند، هیچ‌گونه درک و همدردی با ما ندارند. حقوق قربانیان در این مذاکرات نه کم‌رنگ؛ بل هیچ مطرح نیست.»
او می‌گوید باید مشخص شود که خانواده پس از قربانی شدن عزیزش در چه شرایطی قرار دارد. «در اول باید بدانیم چرا؟ به چه دلیل ما عزیز خود را از دست دادیم و بعد اینکه آن‌ها باید بپرسند، آیا این بازماندگان نانی برای خوردن دارند یا نه؟ کار و آیندۀ آنان به چه شکل است؟ بر سر فرزندان آنان چه خواهد آمد؟ اگر قرار است که نادیده گرفته شویم؛ چرا و اگر آنان ادعای رسیدگی دارند چه بدیل این خون خواهند داشت؟»
از خانم سعید دربارۀ این پرسیدم که شما هیچ تشکل یا نهاد منسجم برای نمایندگی خود دارید؟
«نه متاسفانه! این مشکل عمدۀ ماست. من در نشستی که در قصر چارچنار از سوی تلویزیون آریانا برگزار شده بود، از شخص بانوی اول قول چنین نهادی را گرفتم، اما خبری نشد و در حد یک وعده باقی ماند.»
پاسخ او به سوال اینکه اگر توافق بدون شنیده‌شدن صدای قربانیان انجام شود، شما چه خواهید کرد، با صدای لرزانی که از بغض گلوی او خبر می‌داد، گفت: «حیرانم! بارها از خودم این سوال را پرسیده‌ام، اما نمی‌دانم. فقط مطمینم این‌ها که عزیزم را بلعیدند و حسرت یک پاسخ را هم به دلم گذاشتند دیگر هم‌وطن من نخواهند بود و این‌جا دیگر وطنم نمی‌شود، چطور می‌توانم با کسانی که زندگی‌ام را سیاه کردند در صلح باشم؟»
عبدالله احمدی، عضو گروه کاری مشترک جامعۀ مدنی، در گفتگو با روزنامه راه مدنیت که در جلسۀ یادشده حضور داشت می‌گوید در این نشست، نمایندگان قربانیان حضور داشتند و حقوق و مشارکت قربانیان در پروسۀ صلح از مباحث محوری بود.
«صلح زمانی پایدار خواهد بود که همه‌شمول و عادلانه باشد. همه‌شمول به این معنا که نمایندگان اقلیت‌ها و قربانیان در آن حضور داشته و خواست و نظرشان مطرح شود.»
احمدی با اعلام این اهمیت، در رابطه با اجرانشدن این مهم متاسف است و می‌گوید: «این جنگ بیش از صدهزار نفر را قربانی کرده، اگر ما به پایداری صلح فکر می‌کنیم باید نمایندگی این افراد را در هیات مذاکرات و شورای عالی مصالحه ملی را بپذیریم. همچنین ماده مشخصی در توافق‌نامه به جبران خسارت به این افراد اختصاص داده شود.»
از او می‌پرسم که آیا طرح حقوق قربانیان جنگ مذاکرات را از این که هست، پیچیده‌تر نخواهد کرد؟
«هرگز! در مذاکرات مشابه در جهان به‌عنوان مثال شکست صلح کلمبیا، نادیده گرفتن قربانیان از اصلی‌ترین علل این ناکامی بود.»
عبدالله احمدی از تشکیل شبکۀ ملی قربانیان خبر داد که نمایندگان قربانیان از ولایات و گروه‌های مختلف در آن حضور دارند و قرار است نمایندۀ خود برای دفاع از حقوق خود در روند صلح را معرفی کنند.
