زهرا یزدان‌شناس، کارشناسی ارشد حقوق بشر
در روزهای اخیر که افغانستان درگیر مسایل مربوط به انتخابات است، جامعه جهانی و بسیاری از کشورها در حال مبارزه با ویروس کرونا هستند. با توجه به سرعت انتشار این ویروس و همه‌گیری آن در اکثر کشورها، به‌نظر می‌رسد که نیاز است ما هم برای رویارویی با این بحران آماده باشیم و در درجه اول با رعایت اصول بهداشت فردی و کم کردن حضورهای غیر ضروری در جامعه از ابتلا و انتقال بیماری جلوگیری کنیم و در درجه دوم از تجربیات دیگر کشورها استفاده کنیم.
با آنکه زندگی در این چند سال، با وجود جنگ و نزاع داخلی برای ما آرام نبوده است و سال‌هاست که در شرایط بحرانی زندگی کرده‌ایم؛ شرایطی که همواره خطر و ترس از دست دادن جان خود و عزیزانمان را داشته‌ایم، ولی با این وجود پدیده کرونا هم در جایگاه خود خطرناک و شامل شرایط بحران می‌شود.
جای خوشحالی است که کودکان، عمدتا در گروه‌های سنی هدف کرونا نیستند و احتمال درگیر شدن جسم آن‌ها با این بیماری، ضعیف است، ولی نباید از آسیب‌های روانی این بحران بر کودکان‌مان نیز غافل باشیم. لازم است در کنار محافظت جسمی، از ذهن و روان کودکان‌مان هم محافظت کنیم.
در شرایط قرنطینه، از اولین اقدامات اکثر کشورها تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها بوده است. این تعطیلی در وهله اول می‌تواند عاملی برای شادی و استقبال کودکان باشد اما با طولانی شدن آن، ممکن است منجر به ملال و خستگی و احتمالا ترس و پریشانی آن‌ها شود. لازم است که با اطلاعات صحیح و رفتارهای مناسب، از این خستگی و هراس کودکان جلوگیری کنیم.
والدین معمولا تکیه‌گاه امن و مطمئنی برای کودکان هستند. برای اینکه در روزهای بحران هم بتوانیم این نقش را به درستی اجرا کنیم لازم است که ابتدا خودمان بر ترس و اضطراب‌مان غلبه کنیم؛ اطلاعات درست کسب کنیم و موارد بهداشتی توصیه‌شده را رعایت کنیم.
به این نکته مهم توجه کنیم که وقتی خود را دایما در مسیر دریافت اخبار و شایعات قرار می‌دهیم ناخواسته خود و کودک‌مان را دچار تشویش و اضطراب می‌کنیم. بهتر است یک یا دو منبع خبری موثق را انتخاب کنیم و به صورت محدود و تنها یکی دوبار در روز، اطلاعات آن‌ها را چک کنیم، اطلاعیه‌ها و توصیه‌های مهم را دریافت کنیم و از بار منفی اخبار و شایعات دور باشیم.
در حضور کودکان از کمبودها و مشکلات مهار کرونا صحبت نکنیم. ابعاد ذهنی کودکان در مورد یک مشکل ممکن است خیلی بزرگ‌تر از موارد مطرح‌شده از سوی ما باشد و باعث اضطراب و وحشت آن‌ها شود.
پدری که با خواندن خبرهای مختلف و ناامید کننده می‌گوید: «با اخباری که از شیوع کرونا در همه کشورها می‌رسد، این ویروس همه ما را خواهد کشت» لحظه‌یی بعد کلام خودش را از یاد خواهد برد؛ ولی بذر ترس و وحشتی را در دل کودک خود خواهد کاشت که ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری داشته باشد.
کودکان همانند ما سابقه ذهنی و تجربه‌یی از شرایط بحرانی در گذشته و پایان پذیرفتن آن ندارند.
همین مساله ممکن است باعث شود که کودکان اغلب جملات و گفته‌های ما را به عنوان واقعیت موجود باور کنند. همان‌گونه که همواره در استفاده از جملات سعی می‌کنیم با رعایت ادب، آموزگار خوبی برای فرزندانمان باشیم در زمان بحران هم باید سعی کنیم استرس و اندوه را در گفتار و کلام خود به کودکان منتقل نکنیم.
افراط و تفریط در هیچ کاری پسندیده نیست. در زمینه حمایت روانی از کودکان در شرایط بحران هم، در کنار اینکه باید مواظب جملات و رفتارهای ناامیدانه و پراسترس خود باشیم، نباید واقعیت را هم پنهان کنیم و به صورتی با آن‌ها رفتار یا صحبت کنیم که گویی خبر خاصی در جامعه نیست و یا ما هیچ نگرانی و ترسی از شرایط نداریم.
به درک کودکان باور داشته باشیم و به خاطر سن پایین، واقعیت را از آن‌ها مخفی نکنیم؛ بل به زبانی که برای آن‌ها قابل درک باشد به آن‌ها اطلاعات درست بدهیم. در شرایط بحران، خصوصا وقتی آینده به درستی مشخص نیست، کودکان به والدینی صادق و در عین حال سرشار از امید و خوش‌بین نیاز دارند.
در نظر داشته باشیم که همه کودکان به یک روش نسبت به یک عامل بیرونی مثل بحران، واکنش نشان نمی‌دهند. کودکی ممکن است گوشه‌گیر و ساکت شود در حالی که دیگری پرخاشگر می‌شود. مهم این است که همواره رفتارهای کودکان خود را رصد کنیم و تغییرات رفتاری آن‌ها را در اولین فرصت شناسایی کنیم و با مطالعه و کمک مشاور، عکس‌العمل رفتاری و درمانی درستی نشان دهیم.
طبیعی است که والدین از شرایط پراسترس حضور در اجتماع یا انزوای خانگی خسته و مضطرب باشند، ولی بنا به وظیفه پدر و مادری، لازم است که بیشتر از قبل به اعصاب خود مسلط باشیم. با حوصله، زمان بیشتری با کودکان خود بگذرانیم و ضمن روشن کردن ذهنیت آن‌ها مطابق با درک کودکانه‌شان در مورد شرایط موجود، ساعات خوش و مفرحی را برای کودکان در خانه بسازیم.
استفاده از نرم‌افزارهای آموزشی برای برگزاری آنلاین صنف‌های درسی در دوران قرنطینه که در اکثر کشورهای درگیر در بحران کرونا مورد استفاده قرار گرفته است، از جمله تجربه‌هایی است که می‌تواند زمینه و الگوی خوبی برای افغانستان باشد تا در روزهای پس از این بحران، به‌عنوان یک ابزار آموزشی برای کودکان استفاده شود. بهتر است که پی‌گیر این مورد باشیم و مدارس و معلمان را تشویق کنیم در حالت عادی هم از این امکانات استفاده کنند.
با سلام و درود. تشکر از نشر مقاله ارزشمندی که ما را متوجه وضعیت کودکان ما در چنین حالت ناگوار می سازد. برای نویسنده و مدیریت محترم روزنامه آرزوی موفقیت مزید می کنم. باید تدابیر ایمنی و توصیه های بهداشتی را جدی بگیریم. تا هم خودمان هم کودکان دلبند مان د رامان بمانند.