افغانستان و ایران؛ تقابل یا همکاری؟

شاه‌حسین مرتضوی

رییس‌جمهورغنی در ۵سال گذشته روابط خود را با کشورهای همسایه و منطقه بر اساس پنج حلقۀ تعریف‌شدۀ سیاست خارجی تنظیم کرده بود.

در پنج‌سال گذشته حکومت همواره بر اصل احترام متقابل و سیاست دولت‌محور در روابط با همسایگان تاکید داشت.

افغانستان و ایران با توجه به روابط تاریخی و اشتراکات فرهنگی، دینی و مرزهای طولانی انتظار می‌رود تا از روابط خوب همکاری در تمام عرصه‌ها برخوردار باشند.

طی پنج‌سال گذشته حکومت افغانستان در راستای تامین بهتر روی موافقت‌نامه همکاری مشترک با ایران کارهای مقدماتی را آغاز کرد.

تیم‌های تخنیکی دو کشور نشست‌های مقدماتی را در این راستا برگزار کردند.

قرار بود این موافقت‌نامه هرچه زودتر نهایی و به مرحلۀ امضا برسد. احتمالا موضوع انتخابات و دیگر مشکلات سبب تاخیر در رسیدن به این موافقت‌نامه مهم شده است.

جمهوری اسلامی ایران با امریکا و عربستان سعودی مشکلات جدی سیاسی دارد، اما افغانستان کوشیده تا این کشور به میدان همکاری برای تمام کشورها بدل شود.

امروز افغانستان با ایران، عربستان و امریکا روابط نیک دارد و هرگز نمی‌خواهد تا افغانستان به میدان تقابل و جنگ‌های نیابتی میان کشورهای مختلف بدل شود.

رییس‌جمهور غنی به هدف تامین روابط بهتر با ایران در سرطان ۱۳۹۶ در مراسم تحلیف آقای حسن روحانی حضور یافت. این حضور نشان از رویکرد رییس‌جمهور غنی به هدف روابط تعریف‌شده با یکی از همسایه‌ها بود.

آقای غنی شخصا تلاش کرد تا بندر چابهار ایران از تحریم‌های امریکا در امان باشد. این بندر هرچند برای افغانستان و هند نقش مهم دارد، برای ایران نیز یک روزنۀ مهم جهت داد و ستد در فضای خارج از تحریم‌های سنگین به شمار می‌رود.

جمهوری اسلامی ایران هرچند پس از توافق بن در حمایت از حکومت افغانستان قرار داشته است، اما بعد از کشته‌شدن ملامنصور هنگام خروج از ایران شک و تردیدهایی از روابط دوگانه ایران در رابطه به مبارزه علیه تروریزم مطرح شد.

ایران در گذشته طالبان را خطر جدی به‌شمار می‌آورد. این خطر زمانی بیشتر شد که شماری از دیپلومات‌های ایران در مزار شریف توسط طالبان کشته شدند. بعدا ایران به‌هدف انتقام‌گیری در نوارمرزی‌های افغانستان لشکرکشی کرد.

حالا ایران با خوش‌رویی تمام فرش سرخ زیر پای ملابرادر گذاشته و از هیات طالبان در تهران استقبال می‌کند.

جمهوری اسلامی ایران در راستای منافع خود نشان داده که به راحتی می‌توانند از خط سرخ سیاسی عبور کند.

با این همه افغانستان تلاش کرده است تا در موضوع بحث صلح، مبارزه با تروریزم و همکاری‌های منطقه‌‌یی اجماع منطقه‌‌یی را به همراه داشته باشد.

طی چهار سال گذشته در رابطه به موضوع صلح و افغانستان این اجماع وجود داشت. پس از انتخابات ریاست جمهوری برخی کشور‌های منطقه به دلیل چشم امید به یکی از کاندیداهای دیگر، اجماع منطقه‌‌یی در فضای ابهام قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی ایران گاهی برخی نگرانی‌های سیاسی خود را در قبال افغانستان مطرح می‌کند، اما واقعیت این است که افغانستان در سطح تمام کشورهای اسلامی در هم‌پذیری مذهبی، تکثرگرایی، آزادی بیان و تامین حقوق اقلیت‌های مذهبی و قومی پیشگام است. بنابراین هرگز ضروت نخواهد بود تا همسایگان افغانستان در نقش «دایه مهربان‌تر از مادر» عمل کنند. با قاطعیت می‌توان گفت که افغانستان در بخش هم‌پذیری می‌تواند برای همه کشورهای اسلامی و منطقه یک الگوی عالی به شمار رود.

جمهوری اسلامی افغانستان بابت میزبانی دولت ایران از صدها هزار مهاجر افغان همیشه قدردانی کرده، اما متاسفانه در برخی اوقات استفاده از احساسات مهاجرین برای جنگ‌های نیابتی و یا اخراج کتلوی سبب نگرانی‌های عمده و جدی در افغانستان شده است.

 افغانستان همیشه تلاش کرده تا از خاک این کشور علیه همسایه‌هایش استفاده نشود. دقیقا پس از کشته‌شدن قاسم سلیمانی رییس‌جمهور غنی در تماس با مقام‌های امریکا بر این موضوع تاکید کرد. همچنان به جانب ایران نیز همین موضوع مطرح گردید.

 افغانستان تلاش دارد تا منافع همه کشورها را در قالب همکاری اقتصادی گره زده و تامین شود. کشوری که در حال احیای راه ابرشیم است، نباید به میدان جنگ و تقابل برای کشورهای مختلف بدل شود.

آقای غنی همیشه گفته که با ایران اختلاف مرزی نداشته، افغانستان و ایران مرزهای تعریف‌شده دارد. بنابراین دلیلی وجود ندارد تا جبهه نو با یکی دیگر از همسایه‌ها باز شود.

با تمام رویکردهای مثبت آقای غنی در رابطه به ایران، اما در هر دو دور از انتخابات ریاست جمهوری، ایران چشم امید به موفقیت یکی از کاندیدان مخالف آقای غنی داشت.

در این دور تا اکنون مقامات ایران از ادبیات «دو تیم پیشتاز» در ملاقات‌های مقامات به کار می‌گیرند. شاید برای مردم افغانستان، موقف ایران بعد از مراسم تحلیف تعجب‌انگیز باشد.

افغانستان شاید تنها کشوری باشد که رقیب انتخاباتی‌اش فرصت پیدا می‌کند تا با پروتکول تشریفاتی بالا و در نقش اجرایی فعالیت کند. این همه نشان از ظرفیت‌های مهمی است که سیاست‌مداران افغانستان با تجارب از گذشته خلق کرده‌اند.

حالا هم انتظار می‌رود که جمهوری اسلامی ایران برای این دور از حکومت منتخب در نقش سازنده همکاری‌های مثبت داشته باشد.

 افغانستان باثبات کمک می‌کند تا منطقه نیز در ثبات باشد. ما نباید اسیر گذشته شویم، منافع کشورها از طریق جزایر قدرت تامین نخواهد شد. ما باید به آینده نگاه کنیم، منافع ما در گرو همکاری مشترک بر محور منافع مشترک تامین خواهد شد.