نشانه‌های پایانِ زمین

)به‌مناسبت روز جهانی اوزون(

دکتور *مرضیه محمدی؛ کارشناس مسایل محیط زیست

در سال 1994 کشورهای عضو مجمع عمومی سازمان ملل، روز 16 سپتامبر (برابر با 25 سنبله) را برای حفاظت از لایه اوزون نام‌گذاری کردند.

لایه اوزون با ضخامت 3میلیمتر در لایه استراتوسفر جو زمین قرار دارد که پرتوهای پرانرژی فرابنفش را جذب کرده و آن‌ها را به شکل امواج فروسرخ درمی آورد و به سطح زمین می‌فرستد. به بیان ساده، این لایه مانند یک سپر محافظ در برابر امواج زیان‌آور و خطرناک فرابنفش، از حیات در زمین محافظت می‌کند.

در سال1985 حفره‌یی در لایه اوزون بالای قطب جنوب مشاهده شد؛ این حفره هرسال بزرگ‌تر و عمیق‌تر می‌شود. به‌علت آسیب‌دیدن این لایه مهم اتمسفر زمین، اکوسیستم در سراسر گیتی دچار ناهماهنگی شده است.

در حال حاضر امواج فرابنفش از این لایه آسیب‌دیده به زمین می‌رسد و این مساله می‌تواند موجب ایجاد سرطان پوست، منقرض‌شدن پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری شود. عامل اصلی تخریب لایه اوزون، ترکیبات گازی CFCs (به نام فریون‌ها شهرت دارند) هستند. این مواد که بیشتر از فعالیت‌های انسانی منتشر می‌شود، به استراتوسفر راه یافتند و طی واکنش‌های شیمیایی بین این ترکیبات و مولکول‌های اوزون در اتمسفر، تخریب لایه اوزون اتفاق افتاد. به‌منظور حفاظت از این سپر حفاظتی زمین، سازمان ملل توافق‌نامه‌یی به نام پروتکل مونترال تدوین کرد که در این توافق‌نامه تولید، فروش و استفاده از CFC‌ها ممنوع شده است.

تخریب سپر اوزون موجب افزایش دمای زمین و ذوب یخچال‌های قطبی و افزایش سطح آب دریاهای آزاد شده است که می‌تواند منتهی به زیر آب رفتن خطوط ساحلی و خشکی‌ها ‌شود.

بحران جهانی گرمایش کره زمین باعث تسریع روند آب‌شدن یخچال‌های گرینلند در تابستان امسال شد و رودخانه‌یی از یخ‌های ذوب شده گرینلند در سواحل غربی آن جاری شده است.

به گزارش اسپوتنیک، طبق محاسبات گروه بین‌المللی کارشناسان محیط زیست ازGlobal Footprint Network  ، از روز  دوم اگوست 2017 میزان مصرف منابع طبیعی از سوی انسان‌ها بیشتر از آن مقداری شده که سیاره ما می‌تواند آنها را بازآفرینی کند و در نتیجه جنگل‌ها از بین رفته، خشک‌سالی بروز کرده، خطر کمبود آب شیرین به‌وجود آمده و بشریت با تهدیداتی همچون فرسایش خاک، ازبین‌رفتن تنوع بیولوژیک و انباشت گازکاربنیک در جو زمین روبرو خواهد شد.

دانشمندان خاطرنشان می‌سازند که برای رفع نیازهای فعلی انسان‌ها وجود عملا دو کره زمین لازم خواهد بود. انتشار این گزارش‌ها و ذوب‌شدن یک‌باره بخش عظیمی از یخچال‌های گرینلند بر ابعاد نگرانی از پیامدهای منفی فعالیت‌های انسانی در به‌هم‌خوردن نظم اکولوژیک طبیعت و بروز گرمایش زمین افزوده است؛ چراکه این‌گونه پدیده‌ها هشداری برای تصمیم‌گیران و رهبران سیاسی و اقتصادی جهان هستند تا درک بهتری از وضعیت زیست‌محیطی زمین داشته باشند و از فعالیت‌های یک‌سویه توسعه به بهای نابودی این خانه مشترک پرهیز کنند.

شکل‌گیری جریان‌های سیاسی، تکنیکی و مدنی مقابله با گرمایش جهانی نشان‌دهنده این واقعیت است که اکثر کشورها اهمیت و خطرات این پدیده جهان شمول را درک کرده‌اند. ابعاد فاجعه‌یی که در کمین ماست، در حدی است که تمایزی بین جوامع انسانی از لحاظ کشورهای توسعه‌یافته و فقیر قایل نیست.

از این رو تنها در پرتو مشارکت‌های بین‌المللی همسو با توسعه پایدار و هماهنگ با طبیعت شاید بتوانیم گامی برای بازگرداندن تعادل طبیعی زمین و بقای حیات در این سیاره برداریم.

روز جهانی محیط زیست 2019 نیز با عنوان شکست آلودگی هوا برگزار شد و هدف این نشست دعوت از تمام ساکنان زمین برای بازنگری و ایجاد تغییر در سبک زندگی به منظور کاهش میزان آلودگی هوا و همینطور کاهش اثرات مخرب گرمایش جهانی بر محیط و سلامتی خود می‌باشد؛ به گونه‌یی که در حفظ محیط زیست این کره خاکی مسوولانه‌تر رفتار کنیم.

حال که در آستانه ورود به فصل سرما قرار داریم و سال گذشته نیز براساس گزارش یک نهاد هواشناسی امریکایی به‌نام (AirVisual) کابل به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان تعیین شد، لزوم مقابله با بحران آلودگی هوای پایتخت در فصل زمستان جدی‌تر احساس می‌شود. متاسفانه در زمستان مصرف سوخت‌های فسیلی به‌ویژه زغال‌سنگ، چوب و پلاستیک برای تامین گرما توسط شهروندان کابل افزایش می‌یابد.

این در حالی است که در بسیاری از کشورها برای مقابله با اثرات منفی گرمایش جهانی، قوانین سخت‌گیرانه برای استفاده از سوخت‌های فسیلی به‌ویژه زغال‌سنگ اعمال می‌شود، زیرا در اثر سوختن زغال، گازکربنیک() که سنگین‌تر از هواست در طبقات پایینی جو پخش می‌شود، تراکم بالای کربن‌دی‌اکسید به عنوان موثرترین گاز گلخانه‌یی در نزدیکی سطح زمین به‌نوبه خود منجر به افزایش کلی دمای سطح زمین می‌شود.

هم‌چنین عوامل دیگری نظیر پدیده وارونگی دما و کاهش چشمگیر بارندگی در اثر تغییرات اقلیم به عنوان پیامدی از گرمایش جهانی دست‌به‌دست هم داده و موجب تشدید آلودگی هوا در طی این مدت می‌شود. در افغانستان مسوولین اداره محیط زیست، شاروالی، وزارت امور داخله و شرکت برشنا به‌طور مشترک قصد تطبیق پلان 5ساله کاهش و جلوگیری ازآلودگی هوا را دارند که از اهمّ اهداف این پلان به منع مصرف پلاستیک، مدیریت جدی و موثر مصرف زغال‌سنگ، کاهش مواد زاید جامد و هم‌چنین مکلف ساختن متعلمین، کارکنان ملکی و بخش خصوصی به کاشت نهال در جهت بهبود فضای سبز شهری می‌توان اشاره کرد.

 امروزه دولت‌ها کوشش دارند با رعایت توافقات جهانی درخصوص تغییرات آب‌و‌ که قابلیت تخریب بیشتر محیط زیست کنونی را دارند که قابلیت تخریب بیشتر محیط زیست کنونی را دارند هوایی و محیط زیستی، هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌یی را در بلندمدت اجرا نمایند و هر کشور مسوولیت کنترل گازهای گلخانه‌یی که به‌وسیله جمعیت خود تولید می‌کند را به‌عهده گیرد.

برای این‌که این طرح‌ها موفق باشد، کشورهای صنعتی و پیشرفته باید امکانات مالی و فنی را در کشورهای در حال توسعه با رشد سریع جمعیتی ایجاد کنند تا خسارت‌های وارده را کاهش دهند؛ چرا که این کشورها قابلیت تخریب بیشتر محیط زیست کنونی را دارند و آینده بشریت، امروزه بیش از هرزمان دیگر به یکدیگر وابسته است.

در میان کشورهای در حال توسعه شرایط افغانستان استثنایی است، زیرا تضمین موفقیت طرح‌های حفاظت از محیط زیست خلاصه به مشوق‌های مالی نمی‌شود، بل می‌بایست امنیت و قوانین نیز نقش خود را به‌عنوان بخشی از راه حل ایفا نماید. ناامنی و حضور گروه‌های تروریستی در کشور از عوامل بازدارندۀ استراتژی‌های توسعه پایدار می‌باشد.

پی‌نوشت:

 *مرضیه محمدی دارای لیسانس زمین‌شناسی، فوق لیسانس علوم محیط زیست از دانشگاه تهران و دانشجوی دکتورای مهندسی محیط زیست دانشگاه تهران، فعالیت‌ها، تدریس در دانشگاه‌های افغانستان و کارشناس محیط زیست.