نویسنده: زهرا یزدان‌شناس، مؤلف و کارشناسی ارشد حقوق بشر
سازمان ملل بیست‌وچهارم جنوری را «روز جهانی آموزش» نام‌گذاری کرده است. معمولاً این سازمان برای اطلاع‌رسانی درباره اقدامات و ترویج اهدافی همانند حفظ صلح، امنیت بین‌المللی، ترویج توسعه پایدار، حمایت از حقوق بشر و اقدامات بشردوستانه، روز، هفته، سال یا دهه‌هایی را نام‌گذاری خواهد کرد.
این نام‌گذاری‌ها معمولاً با پیشنهاد یک یا چند کشور و تصویب مجمع عمومی انجام می‌شود. گاهی نهادهای تخصصی این سازمان مانند یونیسف و یونسکو در زمینه‌های کاری خود به این نام‌گذاری‌ها اقدام می‌کنند که ممکن است بعدتر با تصویب مجمع عمومی در تقویم سازمان ملل جای گیرد.
در این نام‌گذاری‌ها اصولا موضوعاتی انتخاب می‌شود که وضعیت مناسبی در منطقه‌یی از دنیا یا سطح جهان ندارد و به جلب‌توجه افکار مردم و گروه‌ها و کشورها در سطح داخلی و بین‌المللی نیاز دارد. به دنبال این جلب‌توجه، معمولا آموزش‌ها و اقداماتی برای افزایش آگاهی در آن زمینه انجام می‌شود. این آموزش‌ها معمولا باعث می‌شود اقدامات مناسبی برای تأمین آن اهداف انجام شود.
امید است این اقدامات به یک آگاهی جهانی و اقدام کشورها در سطح بین‌المللی برای همکاری و پذیرش مسوولیت رسمی خود در آن زمینه منجر شود. این روزها درباره اقدامات مؤثر انجام شده، اطلاع‌رسانی می‌شود که هم باعث تشویق و ادامه فعالیت فعالان در آن زمینه می‌شود و هم افراد دیگر با کمک تجربه آن‌ها برای وارد شدن به این فعالیت‌ها انگیزه می‌یابند.
«آموزش» از حقوق بنیادین بشری است. از آنجا که توسعه پایدار و متوازن در همه جهان از اولویت‌های سازمان ملل است و آموزش مناسب و کارآمد در هر جامعه‌یی زیربنا و بستر این توسعه است طبیعی است که یک روز، ویژه آموزش در نظر گرفته شود؛ زیرا بدون آموزش همگانی و آموزش‌های تخصصی، حرفه‌یی و شغلی که باعث کشف و شکوفایی استعداد افراد می‌شود، جامعه مسیر توسعه و پیشرفت را به‌درستی نخواهد پیمود. آموزش راهی برای گذر از معضل فقر و شکستن چرخه آن در جامعه و دارای نقش محوری در حفظ کرامت انسانی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.
افراد با بهره‌مندی از آموزش‌های مومختلف می‌توانند در زمینه توانایی و علایق خودآگاهانه‌تر توانمندی بیشتر، به خود و جامعه خدمت کنند و هدف آموزش را از فردمحوری به جامعه‌محوری و توسعه جمعی متمایل کنند؛ درواقع رویکرد جمعی و یکپارچه آموزش برای همگان باعث عملکرد بهتر افراد در زمینه مسوولیت‌هایشان در زندگی شخصی و مشارکت در زندگی جمعی می‌شود و شهروندان را به افرادی بدل می‌کند که با آگاهی از حقوق و تکالیف خود ضمن مسوولیت‌پذیری شخصی، درباره رعایت حقوق و تکالیف دیگران نیز متعهد و مطالبه‌گر باشند و این راهی است که جامعه را به توسعه پایدار، دموکراسی، صلح و رفاه می‌رساند.
شعار روز جهانی آموزش در سال ۲۰۲۰ «یادگیری برای مردم، سیاره زمین، سعادت و صلح» است. توانمندسازی مردم با استفاده از آموزش‌های مختلف در زمینه‌های متفاوت، ضمن اثر مثبت برای خود افراد، در راستای حفظ سیاره زمین و ایجاد سعادت مشترک انسان‌ها و تقویت صلح در جهان خواهد بود. آموزش موردنظر این شعار و برنامه سازمان ملل باید باکیفیت، فراگیر و عادلانه باشد و فرصت آموزش را در هر زمینه و شرایطی برای همه سنین فراهم کند.
آموزش راه موثری برای توانمندسازی افراد در مبارزه با فقر است. اصولا فردی که آموزش کارآمد و منطبق بر توانایی‌ها و اراده‌اش دیده باشد می‌تواند در حرفه مناسبی قرار گیرد و حتی با خلاقیت برای ایجاد فرصت شغلی برای خود و دیگران نیز اقدام کند و با تشخیص نابرابری و تبعیض، برای رفع آن بکوشد. آموزش همچنین در بهبود بهداشت، سلامت و رفاه جامعه نیز تأثیر خواهد داشت.
در زمینه مشکلات محیط‌زیستی، آنچه قبلا تنها در مقالات علمی، گزارش‌ها و نشست‌ها مطرح می‌شد امروز به سرفصل اخبار و تیتر هر روز روزنامه‌ها تبدیل شده است. اقدامات ویرانگر فردی و جمعی انسان‌ها افزون بر تغییرات منفی و ماندگار محیط‌زیست، زندگی انسان‌ها، حیوانات و گیاهان و حتی غیرجاندارانی چون آثار فرهنگی و تاریخی را تهدید می‌کند. به نظر می‌رسد اکثر کشورها در نیل به توسعه پایدار از روش‌ها و الگوهایی استفاده کرده‌اند که افزون بر توسعه و رفاه، نابودی و ویرانی نیز به ارمغان آورده است.
آموزش در زمینه حفاظت از محیط‌زیست و پیشگیری از تغییرات ناخواسته اقلیمی، یک نیاز و اولویت جهانی است. نیاز است مردم، نهادها و دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته با تغییر در سبک زندگی خود در توقف یا کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی فعالانه‌تر عمل کنند. دیگر کشورها هم در فرآیند توسعه خود، از تجربه زیسته این کشورها استفاده کنند و مسیر غلط آن‌ها را تنها به بهای پیشرفت اقتصادی طی نکنند و به دنبال الگوهای دوستدار طبیعت برای توسعه باشند.
جنگ، خشونت دایم، درگیری و منازعات مسلحانه از علل تضعیف حقوق بشر و از بین بردن بستر اجرایی شدن حق آموزش برای همگان است. آموزش همگانی و ارتقای کیفیت آن در یک جامعه و رسیدن شهروندان به بلوغ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، رابطه‌یی مستقیم و دوسویه با صلح پایدار دارد.
با پایان دادن به وضعیت جنگ و ناآرامی در یک جامعه، مسیر آموزش همگانی موثر و کارآمد باز می‌شود و این شرایط به جامعه، فرصت بهره‌مندی از شهروندان آگاه و مسوول را می‌دهد که با سواد سیاسی و اجتماعی در سرنوشت خود و جامعه مشارکت فعال داشته باشند و باعث تقویت پایه‌های دموکراسی در جامعه شوند.
در یک حکومت قانون‌مدار، دولت برای احقاق حق آموزش به‌صورت برابر، عادلانه و موثر برای همه عمل می‌کند. با در دسترس بودن اطلاعات و آموزش‌های کارآمد سیاسی و اجتماعی، افراد و گروه‌های مختلف اختلافات خود را با روش‌های مسالمت‌آمیز حل‌وفصل می‌کنند و این به صلح و رفاه فراگیر در جامعه منجر می‌شود.
در جامعه افغانستان، وزارت معارف که اصلی‌ترین و فراگیرترین نهاد آموزشی کشور است برای ایفای نقش خود در توسعه و صلح پایدار در کشور، نیازمند توجه ویژه و ایده‌های نو است. شیوه آموزشی فعال، تعاملی و گفتگومحور بهتر است جایگزین شیوه سنتی آموزش به‌صورت یک‌سویۀ معلم و کتاب‌محور شود؛ البته این خواسته در عمل نیازمند اقدامات گسترده دولت برای تغییر ساختار آموزشی، کتب درسی و بازآموزی معلمان است. این اقدامات به زمان، نیروی انسانی کارآمد و بودجه کافی نیاز دارد.
استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی و آموزش آنلاین برای بازآموزی معلمان و آگاه کردن آنان از شیوه‌های نو و مهارت‌محور آموزشی موجب تسریع، تسهیل و ارزان‌ترن شدن و فراگیرتر شدن این آموزش‌ها می‌شود و به جذب نیروهای داوطلب و علاقه‌مند به آموزش کمک می‌کند.
تدوین برنامه اولیه آموزشی در این زمینه و استفاده از تجربه دیگر کشورها و کمک گرفتن از کارشناسان خبره در این زمینه به کارآمدتر شدن این برنامه منجر می‌شود. می‌توان امید داشت با کمک نیروهای متخصص مردمی داوطلب و نهادهای آموزشی فعال بین‌المللی برنامه ملی بازآموزی معلمان تدوین و اجرا شود. از ظرفیت‌های فضای مجازی برای برنامه‌های کمک‌آموزشی نیز می‌توان در زمینه درس‌های مکتب‌ها و لیسه‌ها و برنامه‌های عمومی آموزشی بزرگ‌سالان استفاده کرد. نسلی که از کودکی، آموزش ببیند که چگونه به صلح، رفتار مسالمت‌آمیز، آداب گفتگو و خاتمه منازعه، حقوق و ارزش‌های بنیادین بشری متعهد باشد نویدبخش آینده‌یی روشن برای کشور خواهد بود.
