سعادت‌شاه موسوی
به سادگی می‌توان دریافت که اقتصاد جوامع بدون وجود انرژی ناممکن است. نفت یک منبع انرژی است که انسان در قیاس با سایر انرژی‌ها سریع‌تر و در زمان کمتری به استفاده از آن عادت کرده و در همه شئون زندگی به کار گرفته؛ همچنین به‌خاطر داشتن فرآورده‌های متعدد وگوناگون، اهمیت فراوان دارد.
از آنجا که نفت به‌عنوان یکی از منابع مهم تأمین نیازهای انرژی جهانی به شمار می‌رود، اقتصاد نفت خام نیز جنبه بین‌المللی پیدا کرده است، هرچند اقتصاد فرآورده‌های نفتی مربوط به‌نیازهای داخلی جوامع و کشورها است، با این حال جنبه جهانی آن نیز آشکار است.
در جهان امروز، نفت نه تنها یک عامل تعیین‌کننده اقتصادی و صنعتی، که به‌عنوان یک عامل سیاسی و امنیتی نیز مطرح است. درواقع نفت عاملی اساسی برای رسیدن به هدف‌های اقتصادی، صنعتی، سیاسی و تأمین امنیت ملی به‌حساب می‌آید.
هدف همه جوامع بشری و به‌ویژه همه دولت‌ها دست یافتن به‌میزانی از رشد اقتصادی است که بتواند رفاه جامعه را تأمین کند. رسیدن به این هدف نیازمند برخورداری از دو عامل سرمایه و انرژی است. از همین‌جا ارتباط میان رشد اقتصادی و انرژی آشکار می‌شود.
کاهش قیمت نفت
بر اساس گزارش‌ها، قیمت نفت در ابتدای سال۲۰۲۰ میلادی، حدود ۷۰دالر در هر بشکه بود. اما شیوع ویروس کرونا هم‌زمان با بروز اختلاف بین عربستان و روسیه درباره کاهش تولید نفت، باعث شد قیمت نفت خام ظرف سه‌ماه به حدود ۳۰دالر در هر بشکه سقوط کند.
از سوی دیگر، شیوع کرونا سبب شد تعطیلات چینی‌ها به مناسبت سال نو در بسیاری از نقاط چین تمدید شود و محدودیت‌های مسافرتی به اجرا گذاشته شود. در نتیجه کارخانه‌ها، ادارات و فروش‌گاه‌ها همچنان بسته باقی مانده‌اند.
این تدابیر سبب می‌شود چین که بزرگ‌ترین وارد‌کننده نفت است و به‌طور معمول حدود ۱۴میلیون بشکه نفت در روز مصرف می‌کند، برای سوخت ماشین‌‌آلات، وسایل نقلیه و تولید روشنایی، به نفت بسیار کمتری نیاز داشته باشد.
از جهت دیگر، از آنجا که طیاره‌ها در سراسر جهان پروازهای خود به چین را به حالت تعلیق درآورده‌اند و محدودیت‌های مسافرت در داخل این کشور هم اعمال شده، شیوع کرونا در تقاضا برای سوخت طیاره‌ها تاثیر زیادی داشته است.
پیامدهای مثبت
شیوع کرونا در محیط بین‌الملل موجب کاهش قیمت نفت در بازار جهانی شده است. با این حال روشن است که تقاضا برای آن وجود ندارد و تعطیل‌شدن بخش صنعت و تجارت، توقف پروازها و سفرهای زمینی عامل کاهش تقاضای نفت محسوب می‌شوند.
اما کاهش مصرف نفت و انرژی چه پیامدهای مثبتی در زندگی بشر خواهد داشت؟ میزان اندک مصرف نفت، باعث ایجاد محیط زیست پاکیزه و تهی از دود می‌شود که با دستان انسان معاصر و صنعتی شده، به اوج آلودگی رسیده بود. با وجود این‌که کاهش مصرف انرژی، روند رشد و توسعه را کند می‌کند، اما اگر از منظر محیط زیست و سلامت طبیعت به آن نگاه شود؛ یک رویداد مثبت تلقی می‌شود.
پیامدهای منفی
کشورهایی که اقتصادشان به نفت وابسته است، مانند ایران، عربستان و سایر مملک‌های نفت‌خیز در این افت و سقوط قیمت نفت صدمه‌یی سنگین‌تر از کرونا را تجربه می‌کنند. این کشورها با کمبود سرمایه و نقدینگی مواجه و ۵۰درصد کاهش در فروش مواد سوختی تجربه می‌کنند، در نتیجه سایر بخش‌های صنعت و تولیدشان هم صدمه می‌بیند و دچار افت رشد می‌شود. کاهش سرمایه‌گذاری به بیکاری و بحران اقتصادی در مقیاس کل کشورها منتهی می‌گردد.
بی‌نظمی بازار افغانستان
وقتی قیمت گاز مایع و نفت در بازار بین‌المللی ۵۰درصد کاهش می‌کند، قیمت هر بشکه نفت از ۷۰دالر به ۳۲دالر افت می‌کند، چرا صدای این دگرگونی بعد از ماه‌ها به گوش بازار افغانستان می‌رسد؟ هرچند تغییراتی در قیمت نفت در این اواخر در افغانستان هم روی داد اما در تناسب به کاهش بهای نفت قابل قبول نیست. کجای کار لنگ است که مردم همچنان تاوان آن را می‌پردازند. تاجران احتکار می‌کنند یا مکانیزم واردات کالا و قراردادها چنان کند و نامنظم است که باید ماه‌ها وقت بگیرد تا اثر قیمت‌های جهانی مشخص شود.
وظیفه حکومت و اتاق تجارت و صنایع افغانستان چیست که آشکارترین کاستی بازار را نمی‌بینند و درست رصد نمی‌کنند؟ با گسترش ویروس کرونا و بی‌بضاعتی مردم و فقدان نظارت بر واردات و قیمت‌گذاری‌ها، مردم چگونه این گرسنگی و گران‌فروشی را تاب خواهند آورد؟
مردم با درک این‌که دولت بدهکار است و توان کمک نقدی و غیر نقدی را ندارد، زیاد توقع ندارند، اما به حتم امیدوار هستند که حکومت دست‌کم از قیمت‌ها نظارت کند و جلوی گران‌فروشی و احتکار تاجران بی‌انصاف را بگیرد، این چیزی‌ست که از توان حکومت و صلاحیت آن خارج نیست.
