بر اساس گزارش‌ها یک قلاده پلنگ برفی در ولسوالی چهارسدهٔ غور به‌دست باشندگان محلی کشته شد. گفته می‌شود این حیوان پس از آن به قتل رسید که به رمهٔ گوسفندی حمله کرده بود. این اتفاق در نوع خود در ولایت غور از آن جهت مهم پنداشته می‌شود که برای دومین بار در سال‌های اخیر از حضور پلنگ برفی در غور و کشتن آن در این ولایت، گزارش‌هایی نشر شده است.
پیش از این، زیستگاه اصلی پلنگ برفی در افغانستان پارک ملی واخان در مناطق به‌شدت کوهستانی در ولایت بدخشان توصیف شده است، اما این خبر تایید می‌کند که پلنگ برفی علاوه بر بدخشان در سایر ولایت‌ها و مناطق کوهستانی افغانستان نیز وجود دارد.
در سال1395 نیز یک قلاده پلنگ برفی که هنگام شکار رمه، به‌دست باشندگان محلی ولسوالی پرچمن ولایت فراه زخمی شده بود، پس از مداوا دوباره به طبیعت رها شد.[1]
غور و فراه دو ولایت هم‌جواری‌اند که در غرب افغانستان موقعیت دارند. این دو حادثه نشان می‌دهند که پلنگ برفی در نقاط مختلف کوهستانی افغانستان از جمله در غرب کشور نیز وجود دارد.
افغانستان کشور کوهستانی است و مناطق وسیعی در شمال، شمال‌‌شرق، جنوب‌شرق، مناطق مرکزی و غربی کشور با کوه‌های بلند پوشش داده شده‌اند. همیالیا که با نام پامیر وارد افغانستان شده، ادامهٔ آن در بامیان به اسم کوه بابا یاد می‌شود. دقیقا زنجیرهٔ کوه بابا تا ولایت غور ادامه یافته است. با این وصف می‌توان گفت که افغانستان زیست بوم وسیعی برای انواع محتلف حیات وحش و از جمله پلنگ برفی دارد.
پلنگ برفی حیوان نادر و در معرض خطر
باغ وحش بازل سویس که یکی از نهادهای محافظت از انواع در معرض خطر حیات وحش است، می‌گوید که تخمین زده می‌شود جمعیت پلنگ‌های برفی در تمام جهان میان 4 تا 6هزار قلاده برسد. در وبسایت رسمی این باغ وحش آمده که این نهاد از سا 2018 به بعد از یک پروژهٔ دولت مغولستان برای حفاظت از پلنگ برفی در کوه‌های توست Tost که در مغولستان موقعیت دارد حمایت می‌کند.[2]
تحقیقات نشان داده‌اند که این گربه‌سان به‌طور عمده در ارتفاعات میان 3 تا 5هزار و ۴۰۰متر بلندتر از سطح دریا زندگی می‌کنند، ولی در روسیه و مغولستان در ارتقاعات حدود 1000متر بلندتر از سطح دریا زندگی می‌کنند.
بی‌بی‌سی در گزارشی دربارهٔ پلنگ برفی از قول یک ناظر حیات وحش گفته است که هرهفته 4 پلنگ برفی شکار می‌شوند. یعنی با این حساب سالانه حدود 200 قلاده پلنگ برفی در سراسر زیست بوم این حیوان در جهان به قتل می‌رسند.
عمده‌ترین دلیل کشته‌شدن این حیوان باشکوه، شکار برای پوست زیبای آن و انتقام دام‌داران گفته شده است.
پلنگ برفی در آب‌وهوای سرد و خشک در ارتفاعات میان علف‌ها و درختچه‌های کوچک در دامنه‌های شیب‌دار قادر به ادامه حیات است. مقدار فضای مورد نیاز هر پلنگ برفی در مناطق مختلف متفاوت است.
محققان فکر می‌کنند که این بستگی به در دسترس بودن طعمه دارد. در مناطقی که طعمه فراوان است، این گربه‌ها در محدوده‌ای به مساحت 30 تا 65کیلومتر مربع زندگی می‌کنند، اما در مناطقی که طعمهٔ کمتری وجود دارد، پلنگ برفی به زمین بیشتری برای شکار نیاز دارد و محدودهٔ قلمرو آن‌ها ممکن است بیش از 1000کیلومتر مربع را پوشش دهد.
محققان سفر پلنگ برفی را در یک شب تا 27 مایل ثبت کرده اند.[3] snow leopards trust
وبسایت The Revelator که در واقع وبسایت خبری تحلیلی برای محیط زیست و حیات وحش است، ضمن نگرانی در مورد پلنگ برفی در افغانستان در گزارشی “ From the Snow leopards to soldiers” از پلنگ برفی تا سربازان، گفته است که در سال‌هایی که نیروهای امریکایی در افغانستان مستقر بودند، خود به تهدیدی برای حیات وحش و از جمله سیاه‌گوش‌ها و پلنگ‌های برفی تبدیل شده بودند.
در این گزارش از فردی به اسم “الکس دهگان Alex Dehgan” نام برده می‌شود که برای اولین بار در سال2006 از جانب انجمن حفاظت از حیات وحش وارد افغانستان شده بود.
آقای دهگان پس از ماموریت‌های سخت در افغانستان در سال2007 افغانستان را ترک می‌کند، ولی بعدا کتابی را درمورد پروژهٔ یک‌ساله‌اش در افغانستان می‌نویسد. او در این کتاب ضمن اینکه از همکاری گستردهٔ مردم افغانستان ابراز رضایت می‌کند و تنوع حیات وحش افغانستان را از واخان تا نورستان افسانه‌ای می‌خواند، از تهدیدهایی برای حیات وحش افغانستان سخن می‌راند.
Revelator به نقل از دهگان در این گزارش می‌نویسد: «هنگامی که تیم کارهای ابتدایی برای مناطق حفاظت‌شده را فراهم کردند، متوجه شدند که پلنگ برفی با تهدیدهای جدی -به ویژه شکار غیرقانونی و کمبود غذا- مواجه است. دهگان می‌گوید [علت اصلی] تجارت غیرقانونی پوست‌های عجیب و غریب [زیبا] این حیوان ناشی از حضور نظامیان بشردوستانه از غرب بوده است. گزارش شده که یک سرباز امریکایی 100 قطعه پوست سیاه‌گوش و پلنگ برفی را برای لباس یا بستر نرم و راحت “Comforter” سفارش داده است.” [4]
به نقل از دهگان در بخش دیگری گزارش گفته شده که عمده‌ترین علت شکار پلنگ برفی حمله او به رمه‌ها بوده است. یعنی مردم محل برای محافظت از رمه‌هایشان پلنگ برفی را هدف قرار می‌دادند. او علت این تقابل میان پلنگ برفی و مردم را ناشی از کمبود غذا توصیف کرده و گفته است که طی سال‌های اخیر بخش‌های وسیع زیست‌بوم پلنگ برفی توسط انسان‌ها غصب شده و تبدیل به چراگاه شده‌اند. در این مناطق غصب‌شده برخی از حیوانات دیگر که جزو زنجیرهٔ غذایی پلنگ بودند یا مهاجر و یا نابود شده اند، از این رو پلنگ برفی با کمبود غذا به رمه‌های باشندگان محلی حمله می‌کند.
پلنگ برفی در افغانستان
اطلاعات در مورد پلنگ برفی در افغانستان به دلیل نبود آمار معتبر تخمینی است. با این هم تخمین تعداد دقیق آن دشوار است، اما آمارهای تخمینی بر اساس یک‌سری تحقیقات ابتدایی نشان می‌دهد که بین 100 تا 200 پلنگ برفی در افغانستان وجود داشته باشند.
زیستگاه پلنگ برفی در افغانستان ولایت بدخشان در شمال شرق کشور توصیف شده است. اطلاعات از ولسوالی واخان بدخشان نشان می‌دهد که از سال 2009 اداره ملی حفاظت از محیط زیست و انجمن حفاظت از حیات وحش (WCS) تله‌دوربین‌هایی از راه دور در این منطقه نصب کرده بودند که بیش از 1300تصویر از این گربه‌سان‌ها را در 20مکان مختلف ثبت کردند.
در سال2012 سه پلنگ برفی دستگیر و به قلاده‌های ماهواره‌ای مجهز شدند. پس از آن‌که مشخص شده منطقه واخان عمده‌ترین زیست‌بوم پلنگ برفی در افغانستان است، کل ناحیه واخان در اپریل2014 با مساحت بیش از 10هزار کیلومتر مربع به عنوان پارک ملی اعلام شد.
در گزارش سال2014 شبکه پلنگ برفی snow leopards network استراتژی بقای پلنگ برفی، تخریب زیستگاه، کاهش طعمه به‌دلیل رقابت با دام، کاهش طعمه به‌دلیل شکار قانونی، فقدان سیاست مناسب، عدم اقدامات اجرایی موثر، فقدان ظرفیت سازمانی، عدم آگاهی سیاست‌گذاران و پالیسی‌سازان، شکار غیرقانونی توسط پرسنل نظامی، رشد جمعیت دام و تشدید درگیری انسان و حیات وحش، به‌عنوان تهدیدهای جدی در برابر زندگی پلنگ برفی در افغانستان شناسایی شدند.[5]
هرچند ادارهٔ ملی حافظت از محیط زیست افغانستان در سال2018 اعلام کرد که پلنگ برفی در این کشور دیگر در خطر انقراض قرار ندارد، ولی با توجه به تعداد اندک (100 تا 200 قلاده) این حیوان نادر به دلایل شکار غیر قانونی، گرمایش جهانی، غصب زیستگاه‌های‌شان توسط انسان‌ها، کاهش غذا و طعمه و مرغوبیت پوست آن هم‌چنان در معرض خطر و تهدیدی جدی قرار دارد.
اما موجودیت این حیوان باشکوه در ولایت‌های غربی (در غور و فراه) گواه این است که زیست‌بوم پلنگ برفی در افغانستان وسیع است و این امکان نیز وجود دارد که در مناطق کوهستانی بامیان و ولایت‌های هم‌جوار هرچند اندک ولی وجود داشته باشند. این می‌تواند یک خبر خوش باشد. گفتنی است که ولایت نورستان نیز یکی دیگر از زیستگاه‌های پلنگ برفی در افغانستان است.
بهتر است ادارهٔ حاکم و نهادهای فعال بین‌المللی مثل WCS در حوزهٔ حیات وحش، تحقیقات جدیدی در نقاط کوهستانی غیر از پامیر و از جمله در ولایت‌های غور و فراه روی دست گیرند.
دولت وقت افغانستان از سال‌های2009 اقدامات پیش‌گیرانه‌ای برای حفاظت از حیات وحش روی دست گرفت که تا حدودی موثر واقع شد. ادارهٔ ملی حفاظت از محیط زیست در سال2014 منطقهٔ واخان در ولایت بدخشان را پارک ملی اعلام کرد. این اقدام موجب شد که آگاهی مردم محلی در مورد حفاظت از حیات وحش به خصوص در مورد پلنگ برفی تا حدی زیادی بالا برود.
ناحیهٔ واخان که از جنوب با پاکستان، از شرق با چین و از شمال با تاجیکستان هم‌مرز می‌باشد، پس از سال‌ها جنگ‌های داخلی و نزاع مسلحانه هنوز از تنوع زیادی حیات وحش برخوردار است.
واخان زیستگاه حیوانات نادر چون پلنگ برفی، گرگ، روباه سرخ، گوسفند مارکوپولو، خرس قهوه‌ای، سیاه‌گوش، بز کوهی هیمالیایی و اوریال نوع گوسفند کوهی Urail است. در این اواخر حتی پشک پالاس Elusive گریزان نیز در اینجا کشف شده است.
زیستگاه پلنگ برفی در جهان
پلنگ برفی که با نام علمی Panthera uncia یاد می‌شود در نقاط مختلف جهان زندگی می‌کند، اما به‌صورت عمده در آسیا در کشورهای روسیه، چین، مغولستان، هند، پاکستان، نیپال، بوتان، افغانستان، تاجیکستان، ازبیکستان و قزاقستان زندگی می‌کنند، در تمام این کشورها از جمله در افغانستان به عنوان نوع نادر و حفاظت‌شده اعلام شده است.
پلنگ‌های برفی از سایر پلنگ‌مانندها کوچک‌تر هستند. پوست آن‌ها سفید، زرد و مایل به خاکستری است و این جانوران دارای خال‌های تیره‌رنگ کوچک بر روی سر و گردن و خال‌های بزرگ‌تر روی پشت و دو طرف بدن خود هستند. شکم این جانور سفید است و چشم‌ها، سبز کم‌رنگ یا خاکستری است. موهای بدن این جانور، ضخیم و انبوه است و در نقاط مختلف بدن، بین ۵ تا ۱۲سانتی‌متر طول دارد.
طول بدن پلنگ برفی، از سر تا دُم، ۷۵ تا ۱۵۰سانتی‌متر و طول دُم آن، ۸۰ تا ۱۰۵سانتی‌متر است. طول دندان‌های نیش این جانور، ۲۸میلی‌متر و وزن این جانور ۲۵ تا ۵۵کیلوگرم است.
ویژگی‌های پلنگ برفی متناسب با نواحی سرد و کوهستان‌های صخره‌ای و پرشیب است. برای مثال پای کوتاه جلو و پای بلند عقبی به حرکت در شیب‌های تند کمک می‌کند و پنجه‌های بزرگ برای حرکت در برف مناسب است. دم آن‌ها بسیار بلند است و این هم برای تعادل بهتر و هم برای آن است که در سرما آن را به دور بدن خود حلقه کنند. دماغ بزرگ و قفسه سینهٔ بزرگ برای تنفس هوای رقیق و سرد کوهستان مناسب است و موهای انبوه بلند با پوست ضخیم و پشمی گرمای بدن را نگه می‌دارد. گوش‌های این جانور برای دفع کمتر گرما، گرد و کوچک است.
پلنگ‌های برفی در طبیعت، ۱۵ تا ۱۸سال عمر می‌کنند و در باغ وحش‌ها تا ۲۵سال عمر می‌کنند. آن‌ها در سن دو تا سه‌سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند و دوره آمیزش جنسی آن‌ها بین ۵ تا ۸روز است. این دوره، روزانه ۱۲ تا ۳۶بار آمیزش جنسی دارند. دراواخر زمستان جفت‌گیری می‌کنند و دوره بارداری آن‌ها۹۰ تا ۱۰۰روز است. پلنگ ماده، دو یا سه چوچه در اواخر بهار به دنیا می‌آورد. در مواردی نادر، به دنیا آمدن ۷توله نیز گزارش شده است. [6]
پلنگ برفی یک حیوان فرصت‌طلب، شکاری و گوشت‌خوار است، ولی در مواردی دیده شده که از گیاهان و سرشاخه‌ها نیز تغذیه می‌کند. «چنگیز» پیرترین پلنگ برفی دنیا (۲۶ساله) در باغ وحش تاما Tama در توکیوی جاپان نگهداری می‌شود.
نتیجه: هدف از گردآوری این گزارش چیست؟
این اولین مورد نیست که پلنگ برفی توسط باشندگان قریه‌ای در ولایت غور به قتل می‌رسد. کشتن حیوانات وحشی به‌طور گسترده در روستاهای افغانستان مروج است. روستاییان افغانستان که هنوز با شیوهٔ سنتی مالداری زندگی می‌کنند تمام حیوانات وحشی گوشت‌خوار را دشمن تلقی می‌کنند و همیشه این حیوانات را مورد تعقیب قرار می‌دهند. در مواردی حیوانات وحشی گیاه‌خوار که بعضا به مزارع آسیب جزیی می‌زنند نیز توسط مردم محل مورد تعقیب و کشتار قرار می‌گیرند. حیات وحش‌ستیزی و کشتن حیوانات وحشی به‌عنوان یک اصل و سنت روستایی در میان مردم افغانستان رایج است و حتا برای نوجوانان توسط افراد باتجربه آموزش نیز داده می‌شود.
کشتن پلنگ برفی تنها در غور اتفاق نیفتاده است. در سال2019 برخی رسانه‌ها خبر کشته شدن یک قلاده پلنگ برفی در ولایت نورستان را منتشر کردند. پیشتر از آن در سال2014 باشندگان ولسوالی کامدیش ولایت نورستان نیز یک پلنگ برفی را زنده به دام انداخته بودند.
سال قبل دقیقا در ماه حوت بود، خبری را رسانه‌ها منتشر کردند که یک خرس سیاه آسیایی نادر در نورستان به دست نوجوانان یک روستا پس از آن کشته شد که برای نوشیدن آب از طرف روز وارد قریه شده بود. در سال2020 نیز قضیه مشابه اتفاق افتاد و یک خرس سیاه آسیایی در ولسوالی نورگرام نورستان توسط مردم محل به قتل رسید.
خیلی از این قتل و کشتار حیات وحش گزارش نمی‌شوند، در مواردی به‌خاطر پی‌گیرد از نشر عکس و فیلم حیوان قربانی خودداری صورت می‌گیرد و به‌طور حتم چنین عمل‌های ناگوار روزانه در گوشه گوشهٔ افغانستان اتفاق می‌افتند.
با اینکه افغانستان با داشتن جغرافیای متنوع یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین زیستگاه حیات وحش است، نبود آگاهی در میان مردم می‌تواند حیات وحش را با مخاطرات جدی مواجه سازد.
امروزه در اکثر کشورها دیگر پولیس از پس همه مسوولیت‌هایش برآمده نمی‌تواند، بل مردم در تمام بخش‌ها و تمام ابعاد با پولیس همکارند و در قبال همهٔ امور اجتماعی و مهم خود مسوولیت می‌گیرند.
هرچند در افغانستان پولیس حرفه‌ای و مسوولی وجود ندارد، ولی اگر وجود هم داشت باز هم رسیدن به همه مسوولیت‌ها بدون همکاری مردم دشوار و حتا ناممکن است. با این حال حفاظت از منابع مهم و از جمله محیط زیست که اکنون سرلوح کار جهانی است، وظیفهٔ همه و از جمله وظیفهٔ قشر باسواد و چیزفهم افغانستان است.
شاید لازم نباشد کمپین‌هایی که به هزینه و کار بیشتر نیاز دارند، راه‌اندازی شود، بل اگر کاربران فضای مجازی افغانستان در کنار جنگ و دعواهای قومی، مذهبی، لسانی، سمتی، حزبی و … هر کدام در حد توان خود هفتهٔ یک مطلب یا ماه یک بار برای حفاظت از محیط زیست، حقوق بشر و موارد دیگر که شامل سرنوشت جمعی همه می‌شوند، محتوا تولید کنند، نیازی به هیچ اداره و نهادی نیست و هیچ‌گاه افسوس چنین خوادثی را نخواهیم خورد.
همه مشکلات ما از سر ناآگاهی جمعی و کشتن حیات وحش به‌خصوص نوع نادر پلنگ برفی از روی ناآگاهی است. مردم افغانستان نمی‌دانند که این پلنگ برفی را که دشمن فکر می‌کنند چقدر ارزشمند است.
منابع:
1_ www.BBC.com/persian/Afghanistan
5_http://snowleopardblog.com
6_http://fa.wikipidia.org
