آب مایۀ حیات تمام موجودات زنده و بستر اولیه حیات و تمدن بشری است. تمامی تمدن‌های بشری از یونان و روم باستان گرفته تا بین‌النهرین و تمدن چین، یا در کنار دریاها و دریاچه‌ها شکل گرفته است یا در کنار چشمه‌ها و منابع بزرگ آبی. آب از این لحاظ از اهمیت فوق‌العاده در زندگی انسان‌ها و شکل‌گیری تمدن‌های بزرگ که به شکل امروزی منجر شده‌اند، برخوردار است.
خوش‌بختانه این مادۀ حیاتی به صورت فراوان در طبیعت یافت می‌شود، طوری که 70 درصد سطح کره زمین را آب پوشانده است. اما تمامی این آب‌ها به دلیل محلول بودن انواع نمک‌ها در آن، قابل استفاده نمی‌باشد و تنها 2.5 درصد آن، آب شیرین است که از میان این دو و نیم درصد، 90 درصد آن در دو قطب کره زمین به صورت منجمد واقع شده است و تنها 10 درصد آن برای جهانیان قابل دسترس و استفاده می‌باشد.
برعلاوۀ این‌که آب مایۀ حیات است، اولین منبع انرژیِ در دسترس بشر نیز می‌باشد که انسان‌ها در طول تاریخ به صورت اولیه از آن استفاده کرده و چرخه‌های اقتصادی‌شان را به چرخش درمی‌آوردند.
در عصر جدید که منابع طبیعی‌ای چون گاز، نفت و ذغال‌سنگ کشف شدند و به‌جای آب از این منابع برای تولید انرژی استفاده می‌شوند، زیاد دوام نخواهد آورد و به زودی تمام خواهد شد، بار دیگر آب تنها منبع انرژی برای جهانیان خواهد بود. از این رو برخورد دولت‌ها برای تصاحب بیشتر آب‌ها، به‌خصوص آب‌های شیرین دور از انتظار نیست.
به باور آگاهان، جنگ‌های بعدی و بازی‌های بعدی بین‌المللی بر سر تصاحب منابع آب‌های شیرین رقم خواهند خورد و پیش‌بینی می‌کنند که اولین جنگ بر سر تصاحب آب، میان هند و پاکستان بر سر آبِ رود سند رخ خواهد داد و از آن جا که این دو کشور با سلاح‌های اتمی مجهز هستند، احتمال یک جنگ اتمی را نیز بیشتر می‌دهد.
این مقدمه را برای این نوشتم تا جایگاه و نقش آب را در پیشرفت زندگی انسان‌ها و شکل‌گیری تمدن بشری و هم‌چنان اهمیت آن را برای دولت‌ها بدانیم.
حالا بیاییم در افغانستان و ببنیم که ما از منابع آبی خود چگونه استفاده می‌نماییم. افغانستان یکی از مهم‌ترین منابع آب شیرین در سطح جهان می‌باشد که سالانه ظرفیت تولید 75 میلیارد متر مکعب را دارد. سهم خود افغانستان از این آب‌ها کمتر از 20 میلیارد متر مکعب آب در سال است و متباقی یا به کشورهای همسایه سرازیر می‌شود یا به دلیل نبود برنامه‌ریزی دقیق به هدر می‌روند.
متأسفانه بیشتر آب‌های افغانستان آب‌های فراری‌اند که به شکل دریاها از افغانستان خارج شده و مورد استفادۀ کشورهای همسایه قرار می‌گیرند، بدون این‌که فایده‌ی به مردم و دولت برسد.
دولت هم هیچ‌گونه برنامه‌یی برای مهار این آب‌های فراری یا تقسیم‌بندی آن‌ها با کشورهای همسایه در کوتاه‌مدت ندارد. از آن‌جا که این دریاها از خاک افغانستان سرچشمه گرفته و در داخل خاک کشورهای همسایه نیز جریان دارد، در درازمدت فکر تقسیم‌بندی، مهار و استفادة بهینه‌تر از آن‌ها باعث بروز بحران‌های جیوپلیتیکی خواهد شد.
نتیجه این می‌شود که این آب‌ها تا سال‌های سال بدون تقسیم‌بندی درست و برنامه‌ریزی‌شده، وارد کشورهای همسایه گردیده و مورد استفادة آن‌ها قرار بگیرند، در حالی که ما شدیدترین نیاز را به این آب‌ها داریم. 60 درصد مردم از نبود آب آشامیدنی سالم رنج می‌برند و در اکثر ولایات افغانستان خشک‌سالی، حاصل زراعت و کشاورزی را به حداقل خود رسانده است.
در کلان‌شهرها مثل کابل، هرات و مزار شریف آب‌رسانی و کانالیزاسیون درست شهری وجود ندارد که از آب‌های در حال فرار، برای استفاده به مردم توزیع کند. هم اندک آب‌هایی که توسط کانالیزاسیون شهری به مردم توزیع می‌شوند و هم آب‌هایی که توسط خود مردم با حفر چاه‌ها استخراج می‌شوند، از ذخایر زیر زمینی آب هستند که در طول چندین هزار سال در لایه‌های قشر زمین جا گرفته‌اند و دوباره هزاران سال طول می‌کشد تا جای آن‌ها از آب پر شوند.
با استفادۀ این‌چنینی از آب‌های زیرزمینی و آن هم به‌صورت بسیار بی‌رویه که هم‌اکنون در شهرها جریان دارد، دیری نخواهد گذشت که شهرهای ما با قحطی آب مواجه شوند. همین حالا در بعضی از نقاط شهر کابل که 10 سال پیش، در عمق 10 متری آب به‌دست می‌آمد، حالا شاید در عمق 60 متری از آب خبری نباشد.
این‌گونه استفادۀ بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در شهرهایی مثل کابل که جمعیت بزرگی را نیز در خود جای داده، برعلاوۀ این‌که به قحطی آب منجر می‌شود، باعث پایین رفتن آب شده و در نتیجه سبب نشست زمین خواهد شد.
ما نمونه‌های زیادی از فرورفتگی زمین به اثر تخلیه‌یی آب‌های زیرزمینی داریم. به گونه مثال شهربانکوک واقع در تایلند که بهره‌برداری بیش از حد از ذخایر زیرزمینی آب و تراکم جمعیت در این شهر، باعث نشست زمین شده است.
اگر دولت، فکری برای آب‌رسانی درست و کانالیزه شدن آب در این شهرها نکند و هم‌چنان از آب‌های زیرزمینی برای مردم توزیع کند و برنامه برای مهار آب‌هایی که سالانه از افغانستان فرار می‌کنند، نداشته باشد، در آینده نزدیک ذخیره آب‌های زیرزمین تخلیه شده، شهرها دچار کمبود آب خواهد شد و زمین نیز نشست خواهد کرد.
فهیم انصاری
