داکتر اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان، دوست دارد بگوید که مسوولیت دشوارترین کار جهان را به‌عنوان رییس‌جمهور افغانستان به‌عهده دارد. او می‌گوید حداقل هیچ‌کس در مورد دشوار بودن کارش به‌عنوان رییس‌جمهور افغانستان شک ندارد. در میان بسیاری از مشکلاتی که داکتر غنی با آن روبه‌روست تعجب‌آورترین آن این است که معاون اول او که توسط خودش در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ انتخاب شده بود، حالا مبدل به یک چالش بزرگ برای استقرار حکومت غنی شده است.
نام جنرال دوستم به‌صورت عموم مترادف خشونت، بی‌رحمی و شکنندگی است. نلدوان، پهلوان و کارگر پالایشگاه نفت سابق، یعنی جنرال دوستم به‌عنوان یک فرمانده شبه نظامی بی‌رحم و بی‌پروا در گذشته و حالا به‌عنوان یک سیاست‌مدار، رهبری قوم اوزبیک را به‌عهده دارد. وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا براساس ویکی لیکس(WikiLeaks) دوستم را جنگ‌سالار اصلی(Quintessential Warlord) نامید و داکتر غنی خودش نیز دوستم را در گذشته قاتل شناخته‌شده (Known Killer) نامیده بود.
اما این امر نیز داکتر غنی را از معامله با دوستم مانع نشد. در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ جنرال دوستم وعده‌یی که به داکتر غنی داده بود انجام داد و حمایت دوستم باعث شد داکتر غنی با یک تفاوت خیلی ناچیز برنده انتخابات ریاست جمهوری افغانستان اعلام شود. لیکن آنچه سال گذشته «درست» بود اکنون «نادرست» است. چرا که دوستم به‌جای آنکه با داکتر غنی به‌طور مشترک برای همبستگی و اتحاد کشور فعالیت می‌کرد، متاسفانه اکنون دوستم مردم را علیه قوم پشتون ترغیب می‌کند و سعی دارد با چند ملیت دیگر علیه دولت قیامی را طرح‌ریزی کند.
اتحاد شکننده جنرال دوستم و داکتر غنی وقتی از بین رفت که در ماه دسامبر سال گذشته دوستم متهم به تجاوز جنسی و استفاده از تفنگ برای سرکوب رقیب سیاسی‌اش شد. برای دوستم این دومین بار بود که مرتکب چنین اشتباه می‌شد. بار نخست در سال ۲۰۰۸ دوستم مرتکب اشتباه مشابه شده بود که باعث تبعید طولانی او در خانه مفشن و باشکوه آن در ترکیه گردید. چون دوستم از همکاری با ستره محکمه افغانستان درمورد قضیه آقای ایشچی امتناع می‌ورزد، از این رو از ماه می سال قبل تا اکنون در ترکیه به‌سر میبرد.
جنرال دوستم ادعا دارد که اتهام‌های وارده‌شده بر او برای انسداد قدرت است و او مرتکب چنین اشتباه نشده است. پیروان سیاسی دوستم بالای غنی اتهام وارد می‌کنند که داکتر غنی گویا دوستم را برای رای گرفتن در انتخابات گذشته استفاده کرد و حالا قدرت را بر محور پشتون‌ها به‌شکل غیر متوازن متمرکز ساخته است. آن‌ها می‌گویند دولت مرکزی افغانستان عمدا می‌خواهد ولایات شمال را ناامن و بی‌ثبات سازد تا ولایات مذکور به‌دست طالبان و داعش قرار گیرد. آن‌ها می‌گویند که وضعیت امنیتی در این ولایات با گذشت هر روز بدتر می‌شود و حادثات انتحاری و آدم‌ربایی نیز در حال افزایش است.
گفته می‌شود که ماه گذشته جنرال دوستم تلاش کرد از ترکیه به مزار شریف پرواز کند، اما دولت مرکزی کشور بعد از به‌دست آوردن اطلاع از اینکه دوستم نیز در آن پرواز حضور دارد، مانع فرود طیاره می‌شود. دو تن از نزدیکان دوستم بعد از یک دیدار به دوستم، می‌گویند که احتمال دارد در اواخر ماه جولای دوستم با عبور از مرز کشورهای همسایه‌های شمالی افغانستان (ازبکستان و ترکمنستان) به شمال کشور وارد شود. آن‌ها می‌گویند «بازگشت دوستم آغازگر موجی گسترده از اعتراضات در کشور خواهد بود.»
سیاسیون شریک با جنرال دوستم خود را ایتلاف برای نجات افغانستان می‌نامند. اما در گذشته‌ها اعضای ارشد این ایتلاف با یکدیگر از روابط خوبی برخوردار نبوده‌اند. از جمله اعضای این ایتلاف، مهم‌ترین آن‌ها آقای عطامحمد نور است. جنگ‌سالار تاجیک و والی بلخ که جنرال دوستم با او در اوایل سال ۱۹۹۰ درگیر جنگ وحشت‌ناک گردیده بود. اعضای ارشد دیگر این ایتلاف آقای محمد محقق، یکی از رهبران هزاره‌ها و آقای صلاح‌الدین ربانی رییس جمعیت اسلامی است. آن‌ها ادعای نمایندگی از سه قوم افغانستان را دارند.
آن‌ها اصرار دارند که خواستار فروپاشی و سقوط دولت نیستند؛ بل می‌خواهند فشار وارد کنند تا داکتر غنی صلاحیت و قدرت را به مقامات دولتی و وزرای کابینه احزاب و اقوام دیگر نیز واگذار کند تا از تمرکز قدرت جلوگیری شود. تقاضای مشخص آن‌ها حفظ پرونده جنایی علیه جنرال دوستم و اعتدال در قدرت است. آن‌ها می‌خواهند هرچه زودتر موانع برگشت جنرال دوستم به کشور رفع گردد. در کل شعار آن‌ها به آدرس حکومت وحدت ملی «تهدیدآمیز» است.
عطامحمد نور در یکی از مصاحبه‌های خود در دفتر مقتدرش در مزار شریف چنین گفت: «ما دولت فعلی را یک دولت مستبد می‌بینیم» او اضافه کرد:« ایتلاف نجات برای افغانستان آماده است با دولت مذاکرات مسالمت‌آمیز کند، اما اگر دولت توجه جدی به خواست‌های این ایتلاف نکند، موضع‌گیری‌های‌مان می‌تواند تغییر کند. ما می‌توانیم تهدید جدی خلق کنیم و مجبور شویم کنترول ساختمان‌های اداری و میدان هوایی مزار شریف را بگیریم تا باشد از این طریق بالای دولت مرکزی فشار لازم وارد کرده، آن را فلج بسازیم.»
آقای نور همچنین گفت:« دولت امریکا قصد داشت تا طرفداران ایتلاف را به همکاران غنی تبدیل کند، اما این یک سیاست نادرست و اختلافی امریکاست که امریکا نباید آن را دنبال کند.» او اضافه کرد و گفت:« این ما بودیم که به ایالات متحده امریکا در برابر طالبان همکاری کردیم نه غنی.» او اضافه کرد:« این نادرست و اشتباه است که ایالات متحده امریکا وقتی نیاز داشته باشد از ما استفاده کند و وقتی نیازش مرفوع گردد، ما را همانند قوطی‌های پیپسی خالی، پرتاب کند.» او به تعقیب سخنان خود گفت: «امریکایی‌ها نباید یک گروه پنج‌نفری را به دیگران اولویت دهند.» آقای نور گفت که همه تصامیم دولت از طریق غنی و چهار نفر دیگر که همه‌شان پشتون هستند رهبری و هدایت داده می‌شود.»
اتهام‌های بی‌عدالتی در هردو طرف، هم در دولت و هم در ایتلاف در حال گسترش است. دفتر داکتر غنی در برابر گفته‌های ایتلاف واکنش جدی نشان نمی‌دهد و می‌گوید که خشم اعضای این ایتلاف از بی‌عدالتی و نابرابری در دولت ریشه نمی‌گیرد؛ بل واقعیت این است که دولت عملا درگیر از بین بردن فساد اداری و زورگویی‌های قدرتمندانی مانند نور و دوستم است. دولت زندگی را برای آن‌هایی که درگیر فساد هستند سخت کرده است. داکتر غنی که یکی از کارشناسان بانک جهانی است و تابعیت ایالات متحده امریکا را برای رییس‌جمهور شدن افغانستان رد کرده است، بر تامین شفافیت و آوردن اصلاحات جامع و بدون قید و شرط برای از بین بردن فساد اداری در ساختارهای مختلف دولت تاکید می‌کند و موضع آن قاطع به‌نظر می‌رسد.
هارون چخانسوری؛ معاون رییس دفتر داکتر غنی گفت:« این برای نخستین بار است که قدرتمندان در کشور برای فعالیت‌های نادرست و نامشروع‌شان احساس هراس از دولت دارند و فکر می‌کنند که آن‌ها را دولت می‌تواند توسط قوه قضایی مستقل به محاکمه بکشانند. این وضعیت آن‌ها را نسبت به آینده‌شان نگران کرده است.»
رهبران ایتلاف فکر می‌کنند که داکتر غنی با تمرکز قدرت برای پشتون‌ها و حتا در بین پشتون‌ها فقط برای یک گروه خاص آن و با حمایت قاطع امریکا می‌تواند خطر قطبی‌شدن قومی و فروپاشی اجتماعی را در کشور به‌وجود بیاورد.
اما از سوی دیگر فقدان رهبران عمده پشتون در ایتلاف نجات برای افغانستان، پشتون‌نشینان شمال افغانستان را در مورد اهداف ایتلاف مذکور نگران کرده است.
آقای محمد متین که قصد دارد در انتخابات پارلمانی خود را از شهر مزار شریف نامزد کند در مورد ایتلاف نجات برای افغانستان چنین گفت: «این ایتلاف چیزی به‌جز از ایتلاف قاتلان نیست.» او افزود:« تراژیدی بزرگ این است که شخصی مانند داکتر غنی، دوستم را به‌خاطر اینکه برنده انتخابات شود، مجبور می‌شود و او را با خود در مبارزات سیاسی‌اش شریک می‌کند.»
متاسفانه برای بعضی اوزبیک‌ها سابقه خشونت‌آمیز، استبداد و ظلم دوستم مایه افتخار است. آن‌ها معتقدند که دوستم از یک خط باستانی امپراطوران اوزبیک فرود آمده، بنابراین قابل احترام و ارزش است. تصاویر دوستم در ده‌ها بیلبورد غول‌پیکر در شهر مزار شریف نصب است.
شیر آقا محصل 23ساله که در لیلیه‌یی که اکثریت آن اوزبیک هستند به‌سر میبرد، در مورد دوستم چنین اظهار نظر می‌کند:« اگر غنی بانک پول دارد، دوستم بانک مردم دارد.» او افزود:« در گذشته‌ها ما نمی‌توانستیم حتا زبان اوزبیکی را در مرکز شهر صحبت کنیم اما اکنون شاهد صحبت به زبان اوزبیکی حتا در اطراف شهر هستیم. بنابراین ما صد در صد از دوستم حمایت می‌کنیم.»
به نظر می‌رسد تاجیک‌ها در حزب نور و هزاره‌ها در حزب محقق در پشت این ایتلاف همانند اوزبیک‌ها ایستاد نیستند. نور و محقق با مشکلات زیادی در احزاب خود درگیر هستند، اما دوستم در حزب خود مقتدر و تک‌فرد است. هرچند توسط احساسات قومی و سیاست قومی امکان آن می‌رود که این ایتلاف قدرتمند شود، اما تا هنوز شکننده معلوم می‌شود؛ چون اینکه مردم عام با این ایتلاف هستند یا نه هنوز هم تثبیت نشده است. اگر مردم بفهمند که رهبران برای منافع آنان کار می‌کنند امکان دارد این ایتلاف به یک ایتلاف قدرتمند مبدل شود، اما اگر درک کنند که آن‌ها برای حفظ دارایی‌های خود و گسترش قدرت سیاسی‌شان کار می‌کنند امکان اندکی وجود دارد که از این ایتلاف پشتیبانی کنند.
مقدس رحیمی که به‌عنوان مترجم با ایالات متحده امریکا کار کرده است و به شش زبان صحبت می‌کند و با مهارت‌های کمپیوتر و تکنالوژی معلوماتی نیز آشنایی دارد، اما اکنون بیکار است، می‌گوید:« این ایتلاف برای نجات افغانستان نیست؛ بل برای پول و غرور شخصی آن‌هاست و این چیزی است که در تمام جهان سیاست‌مداران آن را دنبال می‌کنند.» او افزود:« به‌عنوان یک افغان خوب خیلی دشوار است که بالای دولت فعلی اعتماد کند، ببینید من با این همه تحصیلات و مهارت‌ها بیکارم و این چیزی است که خدا نه؛ بل کشورم برایم هدیه داده است.» او همچنان گفت:« در افغانستان جنگ‌سالاران فاسد به مرور زمان قدرتمند و فربه شده‌اند.»
نویسنده: ماکس بیراک (Max Bearak)
منبع: واشنگتن‌پست، ۶ اگست ۲۰۱۷
مترجم: استاد محمدظریف امین‌یار
یادداشت: تیتر اصلی این مقاله در واشنگتن‌پست: «ایتلاف قاتلان: جنگ‌سالاران سابق وعده نجات افغانستان می‌دهد!» بود اما به‌خاطر زنندگی آن، روزنامه راه مدنیت تیتر بالا را انتخاب کرد.
