شیرخان فرنود؛ موسس کابل بانک، وقتی به این نتیجه می‌رسد که آهسته آهسته اداره «کابل بانک» را از دست می‌دهد و خلیل فیروزی با همکاری سیاسیون مقیم کابل و سهم‌داران جدید در صدد آن است تا جانشین او شود، با روزنامه واشنگتن‌پست در تماس می‌شود و با آن مصاحبه می‌کند و از تخطی‌های کابل بانک برای اولین بار پرده برمی‌دارد. واشنگتن پست به تاریخ ۲۲ فبروری سال ۲۰۱۰، سوءرفتارهای کابل‌بانک را پوشش بین‌المللی می‌دهد و بدین طریق توجه جامعه جهانی را به خطر بحران کابل بانک جلب می‌کند.
در کشوری که زورمندان و قلدران سیاسی در نبود حاکمیت قانون بر مردم حکم می‌رانند، رسانه‌ها برای بسیاری، آخرین پایگاه دادخواهی و حق‌طلبی پنداشته می‌شوند. در بسیاری موارد، ما شاهد آن بودیم که هرگاه دستگاه دولت قادر به تطبیق عدالت در برابر شهروندان خود نیست، قربانیان درب رسانه‌ها را می‌کوبند و صدای عدالت‌خواهی خود را از طریق آنها بلند می‌کنند.
بعد از سال ۲۰۰۱، هیچ بخشی سیر صعودی و موفقیت‌آمیزی چون رسانه در افغانستان نداشته است. از نظر ناظران بین‌المللی، افغانستان در جایگاه بهتری در مقایسه با کشورهای منطقه قرار می‌گیرد. اما فعالیت رسانه‌ها، به‌خصوص رسانه‌های چاپی مستقل، بنا بر دلایل متعددی با مشکلاتی مواجه بوده است. در کشورهای در حال توسعه (کشورهای جهان سوم) رسانه‌ها معمولا باهم چند وجه مشترک دارند که افغانستان هم جدا از آن نیست:
- تیراژ کم و توزیع پایین روزنامه‌ها میان مردم بنا بر سطح پایین سواد و ضعف اقتصادی که در نتیجه آن مردم نمی‌توانند مشترکین همیشگی روزنامه‌ها باشند، آنچه به تداوم کار رسانه‌های چاپی کمک می‌کند.
- گزارش‌دهی و پوشش خبرها و وقایع به‌سود گروه مشخص سیاسی، اقتصادی و مذهبی؛ برخلاف کشورهای توسعه‌یافته غربی که در آن بی‌طرفی و تخصص‌گرایی اصل مهم خبررسانی شمرده می‌شود.
- ابزاری‌شدن رسانه‌ها و قرار گرفتن آن در خدمت الیت سیاسی و اقتصادی.
- توسعه‌نیافتگی ژورنالیزم به‌حیث یک حرفه مستقل و خودبسا.
افغانستان پساطالبان، شاهد سیر صعودی کار روزنامه‌نگاری غیردولتی بود که با همکاری جامعه جهانی زمینه فعالیت ده‌ها رسانه چاپی در مرکز و ولایات فراهم شد. از آنجا که روزنامه‌نگاری به‌حیث یک حرفه مستقل و خودبسا در افغانستان، جای پا باز نکرده و کار روزنامه‌نگاری بیشتر در چارچوپ پروژه‌های کوتاه‌مدت برای بسیاری تعریف شده بود، بعد از خروج نیر‌وهای بین‌المللی در سال ۲۰۱۴، تعدادی از رسانه‌های چاپی و دیداری بسته شدند.
ضعف اقتصادی و نبود خودبسایی رسانه‌ها باعث شد تا تعداد زیادی از این رسانه‌ها در دام کلاینتالیسم (حامی‌گرایی) سیاسی زورمندان و جنگ‌سالاران بیفتند و از آن برای سمت‌وسو دادن افکار عمومی به‌نفع خود سود ببرند. این رویداد در حقیقت عقب‌گرد ویرانگری برای کار مستقل و حرفه‌یی روزنامه‌نگاری در افغانستان تلقی می‌شود که در نتیجه فضای رسانه‌یی افغانستان را شدیدا آشفته ساخته و جای خبررسانی دقیق را شایعه، اتهام و تحلیل‌های بی‌اساس سیاسی و (من‌درآوردی) گرفته و امنیت و آرامش ذهنی و روانی مردم را به چالش کشیده است.
در چنین فضای آشفته، کار رسانه‌های رسالتمند و حرفه‌یی بیشتر اهمیت پیدا می‌کند تا نقش روشنگرانه را ایفا و افکار عمومی را به سمت درستی سوق دهند.
نقش موثر رسانه‌ها از دیر زمانی، در بسیج مردم و تنویر اذهان عامه غیر قابل انکار است. راجا رام موهان رای؛ بانی مطبوعات ملی‌گرای هندی، می‌دانست که زبان فارسی زبان دربار و محاکم هندیست، به همین خاطر، با تاسیس (میرات‌الاخبار) اولین هفته‌نامه به زبان فارسی در سال ۱۸۲۲ می‌خواست پیام ملی‌گرایانه خود را به خواننده‌های فارسی‌زبان شبه قاره هند برساند و آنها را در مقابل انگلیس‌ها بسیج کند. هندوها امروز «رای» را به‌خاطر کار موثر رسانه‌یی‌اش، پدر مطبوعات ملی‌گرای هند و ریفورمست مهم تاریخ معاصر هندوستان لقب داده‌اند.
روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های افغانستان که بیشتر در خدمت اربابان قدرت قرار دارند، سعی کرده‌اند تا به‌خاطر گرایش‌های سیاسی، سیاه را سفید و سفید را سیاه نشان دهند. در مواردی عمدا ترس و هراس را جایگزین اطمینان و مثبت‌نگری کرده و آسیب جدی را متوجه امنیت روانی جامعه ساخته‌اند. آشفتگی افکار عمومی، بی‌باوری و ترس، متاسفانه حاصل کار رسانه‌هایی از همین دستند که اخلاق و اصول ژورنالیزم را فدای اهداف کوتاه‌مدت سیاسی و تباری کرده‌اند.
در بازار آشفته رسانه‌یی ما، روزنامه راه مدنیت در جمله معدود روزنامه‌های افغانستان قرار می‌گیرد که تا هنوز توانسته با حفظ اصول روزنامه‌نگاری حرفه‌یی و رسالتمند، موفقانه به پیش گام بردارد.
نگارنده به‌عنوان یکی از نویسنده‌های این روزنامه، سعی کرده‌ام تا با نقد نارسایی‌های وضع موجود، مسوولیت خود را به‌حیث یک شهروند خارج از کشور، در راستای آگاهی‌دهی و تنویر ذهنیت مردم، صادقانه ادا نمایم.
حالا که روزنامه راه مدنیت در آستانه نشر پنجصدمین شمارۀ خود قرار دارد، آینده آن همچو گذشته بستگی به تعهد، بی‌طرفی و کار جمعی و حرفه‌یی دست‌اندرکاران این روزنامه دارد.
امنیت جمعی و روانی جامعه سیاست‌زده ما که شدیدا از اطلاع‌رسانی نادرست آسیب دیده، رسالت خبررسانی و اطلاع‌دهی را برای روزنامه‌های مستقلی چون روزنامه راه مدنیت دشوار می‌سازد.
مجیب رحمان اتل
ویژۀ پنجصدمین شماره روزنامه راه مدنیت
