این‌سو جشن فراغت؛ آن‌سو بی‌عدالتی و حسرت
واکنش‌ها به پست حامد کرزی و بازتاب بی‌عدالتی آموزشی در افغانستان
پست اخیر حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان که در آن از فراغت پسرش از دورهٔ لیسه و اتمام دورهٔ ابتدایی توسط دخترش خبر داده و ابراز امیدواری کرده که دختران افغان بتوانند تا صنف دوازدهم در داخل کشور تحصیل کنند، در رسانه‌های اجتماعی بازتاب‌های گسترده‌ای داشته است. این واکنش‌ها، از تمجید از پیام نمادین آن تا نقدهای تند به سابقهٔ سیاسی کرزی، نمایانگر تنش پنهانی در دل جامعه افغانستان در مورد آموزش، تبعیض و تاریخ سیاسی اخیر کشور است.
دو روایت، یک تصویر
در تصویری که از محفل فراغت منتشر شده، همسر کرزی، خانم زینت کرزی، همراه با دخترانش بدون حجاب کامل طالبانی و حتا بدون چادر سنتی در محضر عام حضور دارند. این تصویر، به تعبیر سانگه صدیقی؛ تحلیلگر مسایل حقوقی، «نشان ایستادگی مدنی» در برابر روایت طالبان و بازنمایی چهره‌ٔ دیگری از «پشتون‌والی» است؛ فرهنگی که در نگاه او، در ذات خود با حضور اجتماعی و علمی زنان در تضاد نیست. این دیدگاه حاکی از آن است که حتا در بطن سنت، امکان بازخوانی و مقاومت فرهنگی علیه تعریف طالبانی وجود دارد.
اما سوی دیگر واکنش‌ها، تندتر و منتقدانه‌تر است. ویدا ساغری؛ فعال اجتماعی، این حضور را «مانور سیاسی» می‌نامد و معتقد است که این‌گونه نمایش‌ها برای اقناع افکار عمومی جهانی به کار گرفته می‌شود، تا به جهان گفته شود که در «امارت اسلامی» مکاتب خصوصی برای دختران باز است. در حالی که واقعیت جامعهٔ آماری، چیز دیگری می‌گوید: حدود پنج‌میلیون دختر در سراسر افغانستان از آموزش رسمی محروم‌اند.
میراث سیاسی کرزی: تسهیل‌گر یا مدافع؟
بسیاری از منتقدان، از جمله کاربری که به کتاب رابرت گیتس؛ وزیر دفاع پیشین آمریکا ارجاع می‌دهد، کرزی را نه یک مقاومت‌گر، بل یکی از تسهیل‌گران بازگشت طالبان به قدرت می‌دانند. به باور این گروه، استفاده مداوم کرزی از تعبیر «برادران طالبان» یا «برادران ناراضی» و انتقاد او از عملیات نظامی علیه آن‌ها در زمان جمهوریت، بخشی از روندی بود که منجر به تقویت پنهانی این گروه و در نهایت سقوط جمهوری شد. آنان معتقدند، امروز که دختر کرزی در کابل درس می‌خواند، میراث سیاسی او برای میلیون‌ها دختر دیگر چیزی جز درهای بسته و رویاهای ناتمام نیست.
واقعیت طبقاتی و تبعیض نهادینه
در بطن این تحلیل‌ها، یک حقیقت تلخ تکرار می‌شود: شکاف طبقاتی در افغانستان. فرزندان نخبگان؛ خواه در دورهٔ جمهوریت و خواه اکنون؛ از امکانات آموزشی ویژه برخوردارند، در حالی‌که اکثر کودکان و دختران این کشور حتا از حداقل فرصت تعلیم و تحصیل بی‌بهره‌اند. این تبعیض نهادینه، ریشه‌ٔ بسیاری از نارضایتی‌ها و احساس بی‌عدالتی است که در کامنت‌های خشمگین یا سرشار از طعنه و کنایه در شبکه‌های اجتماعی فوران می‌کند.
روایت‌های متضاد در یک قاب
قابل یادآوردی است که پست فیسبوکی حامد کرزی و واکنش‌های برانگیخته‌شده از آن، بار دیگر نشان داد که افغانستان امروز تنها درگیر بحران آموزش یا حقوق زنان نیست، بل اسیر لایه‌های عمیق‌تری از بحران مشروعیت، حافظهٔ سیاسی و فاصلهٔ طبقاتی نیز هست. تصویر فراغت فرزندان رییس‌جمهور پیشین، برای برخی نماد «امید و مقاومت فرهنگی» است و برای بسیاری دیگر نشانی از «ریاکاری سیاسی و بی‌عدالتی ساختاری.»
در کشوری که میلیون‌ها دختر در حسرت مکتب‌اند، هیچ جشن فراغتی نمی‌تواند بی‌پرسش بماند.
فرشته باختری/ راه مدنیت
