چرا چین به «جک ما» پشت کرد؟

رییس علی بابا هزینه کنار گذاشتن پکن را پرداخت، اما این تغییر نگرش همچنین بیانگر شکاف روزافزون طبقاتی و کاهش فرصت برای جوانان است.
منبع: نیویاورک تایمز
در چین، «جک ما» مترادف با واژه موفقیت است. معلم انگلیسی که به کارآفرین انترنتی و ثروتمندترین فرد کشور مبدل شد. وی «علی‌بابا» را تاسیس کرد، جدی‌ترین رقیب همتراز با آمازون. پس از انتخاب دونلد ترمپ به ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۶، آقای «ما» اولین شخصیت برجسته چینی بود که با او ملاقات کرد.
این موفقیت زندگی «پدر ما» (برخی کاربران آنلاین او را این‌طور صدا می‌کنند) را به زندگی یک ستاره‌ راک تبدیل کرد.
او در یک فلم کوتاه در سال ۲۰۱۷ همراه با ستارگان برتر سینمای چین نقش استاد کونگ‌فوی شکست‌ناپذیر را بازی کرد. او با فای وونگ، ستاره پاپ چین، آواز خوانده است. نقاشی‌یی که او با «زنگ فانژی»، برترین هنرمند چین، خلق کرد، در حراج ساتبیز به قیمت ۵میلیون و چهارصد‌دالر فروخته شد. داستان «پدر ما» برای جوانان و جاه‌طلبان چین منبع الهام بود، اما به تازگی، احساسات مردم صد و هشتاد درجه تغییر کرده و «پدر ما» حالا مردی‌ست که مردم چین به تنفر از او عشق می‌ورزند.
او را «شرو»، «سرمایه‌دار شیطانی» و «شبح خونخوار» خوانده‌اند.
نویسنده‌ از «۱۰ گناه مرگبار» آقای «ما» نام برده ‌‌است. به‌جای پدر، برخی از مردم او را «پسر» یا «نوه» صدا می‌کنند. در استوری‌های مربوط به او، هر روز تعداد بیش‌تری از مردم نظر خود را به‌همراه این نقل قول از مارکس می‌گذارند: «کارگران جهان، متحد شوید!»
این سقوط از جایگاه، در حالی رخ داده است که روز به روز به مشکلات آقای «ما» با دولت چین افزوده می‌شود. مقامات چینی روز پنجشنبه گفتند: «تحقیقات ضد انحصاری را در مورد علی‌بابا، شرکت تجارت الکترونیکی که وی یکی از بنیانگذاران آن بوده و هنوز به‌واسطه آن قدرتمند است، آغاز کرده‌اند.»
در عین زمان، مقامات دولتی همچنان «گروه مورچه»، غول فاین‌تک که آقای «ما» چرخ آن را به گردش درآورده، را در تنگنا قرار داده‌اند.
ماه گذشته مقامات پیشنهاد اولیه «گروه مورچه» را لغو کردند، کم‌تر از دوهفته، پس از آنکه آقای «ما»، رگولاتورهای مالی را به‌دلیل «وسواس در به حداقل رساندن خطر» علنا مورد سرزنش قرار داد و بانک‌های چین را متهم کرد که با وام‌دادن به‌شرط وثیقه، مانند «گروفروش‌ها» رفتار می‌کنند. روز پنجشنبه، در همان صبح که تحقیقات ضد انحصاری علی بابا اعلام شد، چهارآژانس نظارتی گفتند که مقامات با گروه مورچه ملاقات می‌کنند تا اقدامات جدید نظارت را بررسی کنند.
در نگاه اول، تغییر در چهره عمومی آقای «ما» در بیش‌‌تر موارد ناشی از انتقاد روزافزون دولت چین از امپراتوری تجارت وی است. با نگاهی موشکافانه‌تر، می‌توان شاهد روند عمیق‌تر و نگران‌کننده‌تری برای دولت چین و کارآفرینانی بود که توانستند کشور را از دوره تاریک اقتصادی آن در طی چهاردهه گذشته بیرون بکشند.
به‌نظر می‌رسد روز به روز تعداد بیش‌تری از مردم در چین بر این عقیده می‌شوند که حتی با وجود موج سریع فعالیت در چین پسا کرونا، فرصت‌هایی که افرادی مانند آقای «ما» از آن بهره‌مند بوده‌اند، در حال از بین رفتن است. با وجود این‌که میلیاردرهای چین از مجموع ایالات متحده و هند بیش‌تر است، اما حدود ۶۰۰میلیون نفر از مردم این کشور ماهانه ۱۵۰دالر درآمد دارند. در حالی که میزان مصرف در ۱۱ماهه نخست امسال حدود ۵درصد در سطح کشور کاهش یافته، انتظار می‌رود مصرف کالای لوکس چینی در سال جاری در مقایسه با سال ۲۰۱۹ تقریبا ۵۰درصد رشد کند.
فارغ‌التحصیلان جوان کالج، حتی کسانی که از ایالات متحده امریکا مدرک گرفته‌اند، با چشم‌انداز محدودیت شغل‌های پشت میزی و معاش کم روبه‌رو هستند. اولین‌بار است که مسکن در بهترین شهرها برای خریداران بسیار گران شده است. جوانانی که از نسل جدید وام‌دهندگان آنلاین، مانند گروه مورچه آقای «ما»، وام گرفته اند بدهی‌هایی دارند که هر روز، بیش از پیش آن‌ها را به ستوه می‌آورد.
به‌خاطر همه موفقیت‌های اقتصادی چین، بی‌زاری از ثروتمندان، که گاهی با نام «گروهک بی‌زار از ثروتمندان» از آن یاد می‌شد، شبیه آتشی زیر خاکستر وجود داشت و با حضور آقای «ما»، خود را در هیبت حس انتقام ظاهر کرد.
یک مفسر آنلاین، در پستی که در شبکه‌های اجتماعی به‌صورت گسترده منتشر شد، با اشاره به شعار معروف لینچ در انقلاب فرانسه، «این چراغ» نوشت: «یک میلیاردر مشهور مردمی، مثل «جک ما» قطعا در بالای چراغ آویزان خواهد شد.» این مقاله ۱۲۲هزار بار در پلت‌فورم ویبو که به توییتر شباهت دارد، پسندیده و بیش از ۱۰۰هزار بار در برنامه پیام‌رسان و رسانه‌های اجتماعی وی‌چت خوانده شده است.
به‌نظر می‌رسد حزب کمونیست چیزی بیش از تمایل به تشدید این کینه‌توزی در ذهن دارد. این رویکرد به‌معنای دردسری است که کارآفرینان و مشاغل خصوصی زیر نظر شی جین پینگ، رهبر ارشد چین با آن مواجه خواهند شد؛ آقای پینگ بیش از هر چیز به خشوع و وفاداری اهمیت می‌دهد.
در جلسه رهبری سالانه هفته گذشته که خط مشی سیاست‌های اقتصادی سال آینده کشور در آن تعیین شد، حزب متعهد شد اقدامات ضد انحصاری را تقویت و از «گسترش بی‌نظم سرمایه» جلوگیری کند.
برخی از تجار می‌گویند خصومت با گروه مورچه و آقای «ما» در مورد مسیر اصلی کشور، برای‌شان سوال خلق کرده است.
فرد هو، بنیانگذار شرکت سرمایه‌گذاری «پریماورا کپیتال گروپ» در هنگ کنگ، گفت: «شما یا می‌توانید اقتصاد را کاملا در قبضه کنترول بگیرید یا اینکه اقتصادی پویا و مبتکرانه داشته باشید، اما در این که بتوانید هر دو را داشته باشید، جای شک است.» شرکت او یکی از سرمایه‌گذاران گروه مورچه است و خودش عضو هیات مدیره این گروه است.
آقای شی نظرش را درباره سرمایه‌داری ایده‌آلش مخفی نکرد. ده‌روز بعد از سقوط شدید عرضه اولیه سهام گروه مورچه، او از نمایشگاه موزه متعلق به ژانگ ژیان، یک صنعتگر که بیش از یک قرن پیش فعالیت داشت، دیدن کرد. ژانگ به ساختن زادگاهش، نانتونگ کمک کرد و صدها مدرسه افتتاح کرد. پیام سفر او این بود که چهره‌های تجاری در دوره شی نیز باید ملت خود را نسبت به تجارت در اولویت قرار دهند.
آقای شی در جلسه ماه جون با اعضای جامعه تجارت، ژانگ را الگو خطاب کرد و از آن‌ها خواست وطن‌دوستی را در ورای هر چیز دیگر قرار دهند. (گفته می‌شود آقای شی اشاره‌یی به اینکه ژآنگ هنگام مرگ ورشکسته بوده، نکرده است.)
آقای «ما» پروژه‌های خیرخواهانه مهمی دارد، مانند چندین طرح در آموزش روستایی و جایزه‌یی برای کمک به توسعه استعدادهای کارآفرینی در افریقا، اما از بسیاری جهات، این کارآفرین مشهور فناوری تفاوت زیادی با ژانگ دارد.
او مدت‌هاست که در تولید، املاک و مستغلات و سایر صنایع که می‌تواند ناشی از برقراری روابط نزدیک با دولت، نادیده‌گرفتن قوانین محیط ‌زیستی یا استثمار کارمندان باشد، از شهرت بهتری نسبت به همتایان خود برخوردار است.
وی به‌خاطر اظهارات جسورانه و به چالش‌کشیدن مقامات نیز مشهور است. در سال ۲۰۰۳، او «علی‌ پی» را ایجاد کرد که بعدا عضوی از گروه مورچه شد و میدان امپراتوری تجارت خود را در مرکز دنیای مالی تحت کنترول دولت قرار داد.
در آن زمان او به همکاران خود گفت: «اگر کسی باید به‌خاطرعلی ‌پی به زندان برود، بگذارید آن یک نفر، من باشم.»
او گاهی اوقات با ظرافت به دولت اجازه می‌داد به‌خاطر سرکشی‌هایش او را مجازات کند. در مورد تجارت مورچه، او چندین‌بار گفت، «اگر دولت آن را بخواهد، می‌توانم آن را به دولت بدهم.» وکلای ارشد وی نیز حرف او را تکرار می‌کردند.
در آن زمان افراد کمی این اظهارات را جدی می‌گرفتند. افرادی که او را به‌خوبی می‌شناسند این سخنان را سخنانی «مختص جک» ارزیابی می‌کردند. عنوان بخش نظرات در روزنامه اخبار تجارت چین در سال ۲۰۱۰ را بخوانید که نوشته: «دادن علی‌پی به دولت؟ «جک ما» فقط حرفش را می‌زند.»
اکنون احتمال واقعی شدن این جملات جسورانه افزایش یافته است. ژیوو چن، اقتصاددان در دانشکده بازرگانی دانشگاه هنگ کنگ، گفت: «با توجه به آنچه اتفاق افتاد، در نهایت گروه مورچه مجبور خواهد شد تحت کنترول دولت قرار بگیرد یا حداقل، اکثر سهام آن درمالکیت دولت قرار بگیرد.»
فشار بر آقای «ما» نشانگر تغییر در نحوه تنظیم انترنت توسط دولت چین است. دولت مدت مدیدی می‌شود که محتوا را سانسورمی‌کند، اما در موارد دیگر، رویکرد عدم مداخله در سیاست‌های اقتصادی را در پیش گرفته است، مقررات مشخص بود و هیچ شرکت دولتی شامل این مقررات نشد و از همان ابتدا، صنعت انترنت چین محدود بود.
امروزه علی بابا و رقیب اصلی آن، تنسنت، بیش از پیش اطلاعات شخصی را کنترول می‌کنند و بیش از گوگل، فیس‌بوک و سایر تیتان‌های فناوری امریکایی در ایالات متحده درگیر زندگی روزمره چینی‌ها هستند. غول‌های چینی، درست مانند همتایان امریکایی خود گاهی رقبای کوچکتر را اذیت می‌کنند و نوآوری‌شان را از بین می‌برند. برای درک دلایل این گونه مهارها، لازم نیست عضوی از حزب کمونیست باشید.
به‌جای برهم زدن سیستم دولتی، شرکت‌ها با دولت هماهنگ شده‌اند. حتی گاهی آن‌ها مقامات را در ردیابی افراد یاری می‌رسانند. با این وجود بزرگی تشکیلات و نفوذ آن‌ها را روز به روز برای دولت تهدید جدی‌تری تلقی می‌شود.
با این حال شرکت‌های فناوری چین بزرگ‌ترین شرکت‌های انحصاری کشور نیستند. بزرگ‌ترین شرکت‌ها به دولت تعلق دارند، که بر بانک و امور مالی، ارتباطات از راه دور، برق و سایر مشاغل ضروری تسلط دارد.
«موبایل در چین انحصاری است. ژانگ ویینگ، اقتصاددان مشهور دانشگاه پکن، در سال ۲۰۱۷ نوشت، بانک صنعتی و تجاری چین انحصاری است، زیرا بدون اجازه دولت، شما نمی‌توانید وارد این صنایع شوید.»
این مقاله هفته گذشته در چندین حساب شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد، اما به سرعت آن را سانسور کردند.
خیلی زود است که بگوییم رگولاتورها برای کنترول مهارت آقای «ما» و فناوری بزرگش تا کجا پیش می‌روند، اما برخی از طرفداران بازار در چین نگرانند که این کشور در حال حرکت به‌سمت دوران سخت دهه۱۹۵۰ است، زمانی که حزب کمونیست طبقه سرمایه‌دار را از طریق کاربرد ادبیاتی که درآن گرایش‌های سرمایه‌داری را با ناخالصی‌ها، نقص‌ها و ضعف‌ها در یک سطح قرار می‌داد، حذف کرد.
برای این افراد، بخشی از ادبیاتی که اخیرا اریک جینگ، رییس گروه مورچه، به‌کار برده‌است، این دوران را تداعی می‌کند. وی در کنفرانسی در ۱۵دسمبر گفت که این شرکت «به آینه نگاه می‌کند، نقص‌مان را می‌بیند و و یک بررسی کلی انجام می‌دهد.»
نویسنده: لی یوآن
ترجمه: شریفه عرفانی