تحلیل وضعیت
ریاست روزنامههای دولتی در زیر مجموعه معینیت امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ قرار دارد. تنظیم برنامه‌ها و تعیین سیاست نشراتی و عایداتی روزنامههای دولتی (انیس، هیواد، اصلاح و کابل تایمز)، مجله انیس کودک، مجله نشریه وطنداران و افغان اعلانات به عهده این ریاست است. تشکیل ریاست روزنامههای دولتی 152 نفر می‌باشد.
سیستم توزیع روزنامههای دولتی نیز از طریق پست صورت می‌گیرد و هزینه آن در هر ربع سال مالی (سه‌ماه) حدود پنجصد هزار افغانی (500000) می‌شود که در صورت تجدید نظر و چاپ همزمان در زون‌ها، می‌شود هزینه پست را به چاپ در ولایات اختصاص داد و توزیع روزنامه‌ها را ساده ساخت.
هرچند روزنامههای دولتی با یک تشکیل بزرگ به شکل پیوسته به فعالیت خود ادامه داده‌اند، اما کیفیت کار و محتوای نشرات روزنامههای دولتی نسبت وجود مشکلات و چالش‌ها، آن‌چنان‌که باید باشد، مطلوب و قناعت‌بخش نیست و مشکل زیادی در این بخش وجود دارد که به شرح زیر به بخشی از آن اشاره می‌شود:
۱- کم بودن تیراژ روزنامههای دولتی
در حال حاضر چهار روزنامه دولتی (انیس، اصلاح، هیواد و کابل تایمز) هرکدام به تیراژ 1500نسخه در روز چاپ می‌شود و عمده‌ترین ساحه تحت پوشش آن شهر کابل است. شمار اندک این روزنامه‌ها در ولایات، به ویژه ولایات جنوب و شرق افغانستان توزیع و تکثیر می‌شود.
۲- چاپ سیاه و سفید
صنعت روزنامه‌نگاری در زمان معاصر ما به شکل وسیع و چشم‌گیر رشد یافته است و در این شرایط کمتر روزنامه‌ای را می‌توان سراغ یافت که به شکل سیاه سفید چاپ شود. در حالی که روزنامههای دولتی به شکل سیاه و سفید چاپ می‌شوند و این مساله دو پیامد دارد؛ یکی این‌که چاپ غیر رنگه از تاثیرگذاری پایین‌تری برخوردار است و نمی‌تواند توجه مخاطب را جلب کند. دوم این‌که با این وضع روزنامههای دولتی نمی‌توانند با روزنامههای خصوصی آزاد رقابت کنند.
۳- عدم توجه ادارات دولتی در نشر اعلانات از طریق افغان اعلانات در روزنامههای دولتی
به اساس ماده (۴) مصوبه شماره (۴۲) مورخ ۱۳۸۵/۱۲/۲۱ دارالانشای شورای وزیران آمریت اخذ اعلانات (افغان اعلانات) پس از منحل‌شدن تصدی افغان اعلانات در چوکات معینیت امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ جهت پخش و نشر اعلانات ادارات دولتی، شرکت‌ها، موسسات و اشخاص انفرادی در رسانه‌های دولتی در کشور ایجاد گردید. روی این اساس همه اعلانات ادارات دولتی باید از طریق آمریت اخذ اعلانات و توزیع روزنامه‌ها (افغان اعلانات) در روزنامههای دولتی به نشر برسد اما متاسفانه اکثر ادارات دولتی اعلانات تدارکاتی و قراردادهای خویش را به روزنامههای خصوصی ارسال می‌نمایند و تعداد محدودی از ادارات دولتی اعلانات خویش را جهت پخش و نشر در روزنامههای دولتی ارسال می‌نمایند که این امر از یک طرف به خزانه دولت ضرر وارد می‌کند و عواید روزنامههای دولتی که یک منبع بزرگ عایدات دولت است را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر زمینه فساد گسترده را در نشر اعلانات قراردادها و پروسه‌های تدارکاتی ادارات از طریق روزنامههای خصوصی مساعد می‌سازد.
۴- کمبود افراد مسلکی
با مرور محتوای نشراتی روزنامه‌ها دیده می‌شود که عملکرد این روزنامه‌ها تا حدی غیر حرفه‌ای است و در بعضی از موارد با معیارهای روزنامه‌نگاری نوین مطابقت چندانی ندارد؛ زیرا سطح پایین ظرفیت خبرنگاران، دیزاینران و ویراستاران مسلکی سبب گردیده در کار و فعالیت روزنامه‌نگاری سکتگی به میان آید و قناعت مخاطبان حاصل نگردد.
۵- تولید در حد نیاز نیست
همان‌گونه که از سطح پایین ظرفیت مسلکی خبرنگاران، دیزاینران و ویراستاران در روزنامه‌ها یادآور شدیم؛ این مساله خود نشانگر آن است که تولید داخلی روزنامه در حد نیاز نیست. و بیشترین تولید را همکاران قلمی در تبانی با مدیر مسوولان روزنامه‌ها انجام می‌دهند.
۶- توزیع محدود
چنان‌که تذکر رفت؛ تمرکز پوشش روزنامههای دولتی پایتخت کشور است در حالی‌که توزیع روزنامههای دولتی باید سراسری و شامل همه ولایات کشور باشد و به دست مردم برسد و در ولایات مرزی و دوردست که رسانه‌های چاپی در آن جاها کمتر فعال‌اند، به هدف تنویر افکار عامه، ذهنیت‌سازی و مقابله با تبلیغات منفی مخالفان حکومت توزیع و تکثیر شوند.
۷- نبود ماشین برای چاپ روزنامه‌ها
انکشاف و توسعه روزنامه‌ها، کارایی و موثریت آن بستگی به وجود امکانات و تجهیزات لازم دارد. صنعت روزنامه نگاری در زمان معاصر ما به شکل وسیع و چشم‌گیر رشد یافته است و در این شرایط کمتر روزنامه‌ای را می‌توان سراغ یافت که ماشین چاپ نداشته باشد. در حالی که روزنامههای دولتی ماشین چاپ جهت چاپ و تنظیم روزنامه‌ها و مجلات خویش ندارد که با این وضع روزنامههای دولتی نمی‌توانند با روزنامههای خصوصی آزاد رقابت کنند.
۸- نبود دفتر دایمی مناسب
در حال حاضر روزنامههای دولتی در یک وضعیت غیر مناسب از تعمیر مطابع آزادی استفاده می‌نماید و این وضعیت تاثیر منفی روی موثریت، کارایی و کیفیت روزنامههای دولتی دارد.
راه‌های حل و پیشنهادها
۱- افزایش تیراژ روزنامه‌ها
رسانه‌ها در مجموع و به‌ویژه رسانه‌های دولتی در پوشش کارکردهای حکومت نقش بسیار مهم دارند و نیز تامین‌کننده ارتباط مردم با دولت است و در کنار آن عواید قابل ملاحظه‌ای را از بابت تنظیم و نشر و پخش اعلانات به عواید ملی می‌افزاید. کارکردهای دولت به شکل گسترده باید پوشش داده شود و ارتباط مردم با دولت تامین شود. علاوه بر این رسانه‌ها در اعتمادسازی بین مردم و دولت نقش مهمی دارد. روی این لحاظ تیراژ روزنامههای دولتی باید حداقل از 1500 به 5000 نسخه افزایش داده شود و نیز ساحه پوشش روزنامههای دولتی گسترده‌تر شود و باید در ولایاتی که بیشتر نیاز احساس می‌شود، مردم در جریان فعالیت‌های حکومت قرار گیرند.
۲- چاپ رنگه همزمان در ولایات مزارشریف، کندهار، هرات و ننگرهار
توزیع روزنامه مهم‌تر از چاپ روزنامه است. از این‌که روزنامههای دولتی تنها در کابل چاپ می‌شوند و نشر همزمان آن در ولایات دوردست مقدور نیست، بهتر است سه روزنامه دولتی در مراکز ولایات بزرگ دیگر چون: قندهار، هرات، بلخ و ننگرهار به شکل رنگه و همزمان چاپ و به ولایات همجوار آن تکثیر شوند؛ زیرا در حال حاضر توزیع این روزنامه‌ها یک روز بعد از آنکه چاپ می‌شوند پاسخگوی نیاز مخاطبان نیست.
۳- نشر همه یا حداقل 60درصد اعلانات همه ادارات دولتی از طریق اداره افغان اعلانات در روزنامههای دولتی
از آنجاکه به اساس ماده (۴) مصوبه شماره (۴۲) مورخ ۱۳۸۵/۱۲/۲۱ دارالانشای شورای وزیران آمریت اخذ اعلانات (افغان اعلانات) پس از منحل شدن تصدی افغان اعلانات درچوکات معینیت امور نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ جهت پخش و نشر اعلانات ادارات دولتی، شرکت‌ها، موسسات و اشخاص انفرادی در رسانه‌های دولتی در کشور ایجاد گردید، بنابراین به همه نهادهای دولتی هدایت داده شود تا اعلانات خویش را از طریق اداره افغان اعلانات در روزنامههای دولتی نشر نمایند تا از یک‌طرف عواید ملی حفظ و افزایش یابد و در پروسه نشر اعلانات تدارکاتی پروژه‌های انکشافی و عادی ادارات دولتی شفافیت ایجاد شود و ازسوی دیگر نشر اعلانات باعث افزایش مشترکین و جلب توجه بیشتر خوانندگان روزنامههای دولتی می‌شود.
۴- داشتن وسایط و تجهیزات جهت پوشش سریع رویدادها
یکی از مشکلات جدی روزنامههای دولتی نداشتن وسایط و تجهیزات کافی است. در کار روزنامه‌نگاری، بر علاوه داشتن تجهیزات و وسایل کاری وسایط حمل و نقل کارمندان، به وسایطی نیاز است که در پوشش سریع رویدادها از آن استفاده شود. در حال حاضر هیچ‌کدام از روزنامههای دولتی تجهیزات و وسایل کاری جهت اجرای بهتر امور و وسایط کافی برای حمل گزارشگران جهت پوشش رویدادها ندارد که باید برای هر کدام جداگانه وسایل و تجهیزات کاری، موتر، موترسایکل و بایسکل در نظر گرفته شود تا در مواقع ضرورت از آن در انجام امور کاری استفاده شود.
۵- استخدام روزنامه‌نگاران، ویراستاران و دیزاینران مسلکی
ارزیابی ادارات روزنامه‌ها نشان می‌دهد که بخشی از عوامل دخیل در امور روزنامه‌ها ظرفیت لازم را به شکل مطلوب برای پیشبرد امور ندارند و نیاز به ظرفیت‌سازی جدی دارند. برای بهبود محتوای نشرات روزنامه‌ها نیاز است تا در بخش‌های مسلکی این اداره تغییرات به‌وجود آید؛ بست‌های مسلکی خبرنگاران، ویراستاران و دیزاینران که کارمندان غیر مسلکی بیشتر از ۷سال در آن ایفای وظیفه نموده‌اند به اعلان سپرده شود و کارمندان و روزنامه‌نگاران حرفه‌ای در بخش‌های تولید متن گزارش، ویرایش، تهیه گزارش‌های خبری-تحقیقی و توسعه شکلی روزنامه‌ها استخدام شوند و کارمندان قبلی در سایر بخش‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ جذب و مقرر شوند یا حداقل دو خبرنگار حرفه‌ای در بخش‌های تولید متن گزارش، ویرایش، تهیه گزارش‌های خبری-تحقیقی و توسعه شکلی روزنامه‌ها استخدام شوند و با استخدام کارمندان و روزنامه‌نگاران حرفه‌ای ظرفیت خبرنگاران و دیگر عوامل دخیل در روزنامه بالا برود.
۶- دعوت از نویسندگان ورزیده و نخبه
نویسندگان و شخصیت‌ها از اعتبار و جایگاه اجتماعی برخوردار هستند. نشر مطالب به قلم نویسندگان و شخصیت‌های مطرح، خود توجه مخاطبان را به روزنامه می‌کشاند. از این روی، از نویسندگان مشهور و تاثیرگذار دعوت شود تا با همکاری قلمی، محتوای نشراتی روزنامههای دولتی نیز جذاب و خواندنی شود.
۷- تهیه و خریداری ماشین چاپ مکمل‌الاسباب
انکشاف و توسعه روزنامه‌ها، کارایی و موثریت آن بستگی به وجود امکانات، تجهیزات و حمایت لازم دارد. صنعت روزنامه‌نگاری در زمان معاصر ما به شکل وسیع و چشم‌گیر رشد یافته است و در این شرایط کمتر روزنامه‌ای را می‌توان سراغ یافت که ماشین چاپ نداشته باشد. در حالی که روزنامههای دولتی ماشین چاپ جهت چاپ و تنظیم روزنامه‌ها و مجلات خویش ندارد که با این وضع روزنامههای دولتی با کیفیت پایین چاپ می‌شود و نمی‌توانند با روزنامههای خصوصی آزاد رقابت کنند.
۸- تهیه تعمیر مناسب و مستقل برای روزنامههای دولتی
صنعت روزنامه‌نگاری در زمان معاصر به شکل وسیع و چشم‌گیر رشد یافته است و روزنامه‌ها به یک تعمیر و جای مناسب جهت تنظیم و پیشبرد امور خویش به شکل بهتر آن ضرورت دارد، وضعیت فعلی دفاتر روزنامههای دولتی در این شرایط مناسب نیست و به یک تعمیر مستقل جهت تنظیم و پیشبرد امور خویش به شکل بهتر آن ضرورت دارد تا کارکنان این بخش در یک محیط کاری مناسب امور مربوط خویش را اجرا نمایند.
توزیع روزنامه‌ها حسب نیازمندی
در حال حاضر روزنامههای دولتی با تیراژ پایین بیشتر در کابل، پایتخت کشور توزیع می‌شوند و توزیع آن به ولایات کشور محدود است. به چند دلیل که در ذیل می‌شماریم، تمرکز بیشتر روزنامههای دولتی در ولایات نیز ضروری دانسته می‌شود و توزیع آن به ولایات کشور افزایش یابد و مکاتب، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها، نهادها، کودکستان‌ها، سازمان‌ها، موسسات ملی و بین‌المللی نیز تحت پوشش قرار گیرد.
- چنان‌که تذکر رفت؛ تمرکز پوشش روزنامههای دولتی پایتخت کشور است در حالی‌که توزیع روزنامههای دولتی در ولایات کشور تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. روزنامه‌ها باید به دست مردم برسد و در ولایات مرزی و دوردست که رسانه‌های چاپی در آن جاها کمتر فعال‌اند، به هدف تنویر افکار عامه، ذهنیت‌سازی و مقابله با تبلیغات منفی مخالفان حکومت توزیع و تکثیر شوند.
- در حال حاضر روزنامههای دولتی بیشتر در ادارات و نهادهای دولتی توزیع می‌شود. از آنجاکه که نیاز است بیشتر مردم و شهروندان در جریان اطلاعات و معلومات قرار گیرند، ضرورت است تیراژ روزنامه‌ها بیشتر شود تا در بیشتر در دسترس مردم قرار گیرد.
- از این‌که یکی از ماموریت‌های رسانه تنویر ذهنیت جمعی است، مخاطب شهری، به ویژه باشندگان کابل با توجه به سهولت‌هایی که در اختیار دارند، در مقایسه با ولایات محروم نیاز کمتر به مطالب منتشره در روزنامههای دولتی دارند. بنابراین تمرکز بیشتر روزنامههای دولتی در ولایات ضروری دانسته می‌شود و توزیع آن به ولایات کشور افزایش یابد.
- وجود سب‌سایدی در عرضه و فروش روزنامه‌ها در جهان یک امر معمول است، اما متاسفانه در قسمت عرضه و فروش روزنامههای دولتی سب‌سایدی وجود ندارد و این امر جلوی توزیع گسترده روزنامههای دولتی را گرفته است. جهت ایجاد سهولت در دسترسی مردم به روزنامههای دولتی، توزیع گسترده و اشتغال‌زایی برای مردم، دولت باید سب‌سایدی در قسمت توزیع، تکثیر و فروش روزنامههای دولتی را بپذیرد.
روی این دلایل؛ توزیع روزنامههای دولتی حسب شرایط اجتماعی- فرهنگی بر اساس نیاز مردم در ولایات چاپ و در دسترس مردم قرار بگیرند.
رویکرد نشراتی روزنامههای دولتی
خبرهای منتشره در روزنامههای دولتی اغلب تکراری بوده و قناعت مخاطب را به‌دست نمی‌آورد. برای پرهیز از نشر تکراری خبرهای مسوولان ارشد دولتی لازم است تا رویکرد نشراتی هر کدام به شکل جداگانه، سکتورهای مشخصی را تحت پوشش قرار دهند.
با مشخص کردن رویکرد نشرات روزنامههای دولتی به نتایج ذیل دست می‌یابیم:
- از نشر تکراری خبرها جلوگیری می‌شود.
- مطالب به شکل دسته‌بندی شده در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد.
- زمینه تولید متن، بیشتر مساعد می‌شود.
- سبب ایجاد تنوع در مطالب می‌شود.
- کارمندان و عوامل دخیل در ادارات روزنامه‌ها تحرک بیشتر پیدا می‌کنند تا مطالب تازه‌تری تهیه کنند.
- با مشخص شدن رویکرد روزنامه‌ها، بستر روزنامه‌نگاری تخصصی پی‌ریزی می‌شود و گروه مخاطبان خود را در آینه نشرات هر روزنامه می‌یابند.
میکانیزم توزیع روزنامه‌ها
توزیع روزنامه‌ها نسبت به چاپ روزنامه اهمیت بیشتر دارد. در صورتی‌که فرایند چاپ روزنامه را به تنهایی در نظر بگیریم، منطق تولید تا زمانی‌که محتوای نشراتی به دسترس مخاطبان قرار نگیرد، فاقد معنا و ارزش است. توزیع روزنامههای دولتی باید سراسری و افغانستان‌شمول باشد. محتوای نشراتی روزنامههای دولتی که حاوی مطالب مفید آموزشی، بازتاب‌دهنده کارکردهای مثبت دولت و نیز تحلیل‌های اجتماعی می‌باشد، باید متمرکز به ولایات دوردست باشد.
توزیع روزنامه‌ها در حال حاضر از طریق پُست صورت می‌گیرد که این روش بسیار سنتی و زمان‌گیر است و اغلب بعد از چند روز از نشر، روزنامه به دست مخاطب می‌رسد.
بر بنیاد این طرح، قرار شد روزنامههای دولتی در مرکز و زون‌ها به شکل همزمان چاپ شوند. در مرکز با استفاده از ظرفیت‌های موجود در اداره، چاپ و در شهر کابل و ولایات مربوط زون مرکز توزیع شوند و در چهار زون دیگر شرایط و امکانات چاپ روزنامههای دولتی مساعد شود و در هر زون دو کارمند جهت تنظیم امور چاپ و توزیع روزنامههای دولتی استخدام شود و با استفاده از امکانات ریاست‌های اطلاعات و فرهنگ ولایت مربوط تفاهم‌نامه‌ای با شرکت‌های ترانسپورتی جهت انتقال روزنامههای ولایات زون مربوطه عقد گردد و به رییس روزنامههای دولتی گزارش‌ده باشند…
