طرح بهبود و توسعۀ آژانس خبری باختر
پیشینۀ تاریخی
آژانس خبری باختر هشتاد سال قبل در محدودۀ ریاست مستقل مطبوعات فعالیت‌اش را آغاز کرد و اولین آژانس خبری نه‌تنها در افغانستان است، بل در منطقه نیز یکی از اولین آژانس‌های خبری به‌شمار می‌رود و با وصف فراز و نشیب در فعالیت‌های اطلاع‌رسانی‌اش، امروز به یک نهاد معتبر و نماد رسانه‌ای افغانستان مبدل شده است.
شرایط نوین و چالش‌های جدید
با تصویب قانون اساسی افغانستان و در پرتو آن قانون رسانه‌های همگانی، که در آنها آزادی بیان به مثابۀ یک ارزش نظام جدید تضمین شده است، زمینه برای ایجاد، تقویت و گسترش رسانه‌های خصوصی فراهم شده است و امروز تعداد زیادی از رسانه‌های خصوصی به‌شمول شبکه‌های تلویزیونی، رادیویی، روزنامه‌ها و آژانس‌های خبری در کشور فعالیت دارند. افزون بر آن، استفاده از انترنت و شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های متعدد خبری روز به روز افزایش می‌یابد. این امر به انحصار رسانه‌های دولتی در بخش دسترسی به اطلاعات و در کل اطلاع‌رسانی در کشور، پایان داده و به یک چالش جدی در برابر رسانه‌های دولتی مبدل شده است. اگر دیروز رسانه‌های دولتی صاحب اختیار بلامنازعۀ اطلاع‌رسانی بودند، امروز باید با رسانه‌های خصوصی رقابت کنند و هر رقابت در ذات خود چالش‌آفرین است.
نظر و توقع مردم
با وصف افزایش و تنوع در رسانه‌ها و رقابت میان رسانه‌های دولتی و غیر دولتی، از یک سو و هم‌چمنان رقابت میان خود رسانه‌های غیر دولتی از سوی دیگر، مردم به خبرهای آژانس باختر و دیگر رسانه‌های دولتی بیشتر اعتبار می‌دهند و تا زمانی که یک خبر مهم از طریق آژانس باختر و یا سایر رسانه‌های دولتی نشر نشود، مردم به صحت و سقم آن باور نمی‌کنند؛ زیرا مردم می‌دانند که آژانس باختر و دیگر رسانه‌های دولتی در اطلاع‌رسانی دقت و واقعیت را ارجحیت می‌دهند و تحت تاثیر ملحوظات سیاسی و فشار گروه‌های مختلف قرار نمی‌گیرند، زیرا تحت حمایت مالی و سیاسی دولت قرار دارند.
وضعیت موجود آژانس خبری باختر
تولید خبر
آژانس باختر همه‌روزه در حدود شصت خبر داخلی را از رویدادهای مهم در مرکز و ولایت‌های کشور به زبان دری تهیه می‌کند. حدود پنجاه خبر به زبان پشتو ترجمه می‌شود و همچنان حدود سی خبر مهم به زبان انگلیسی ترجمه می‌شود. همین گونه حدود 20خبر از رویدادهای مهم و خبرساز منطقه و جهان نیز تهیه می‌شود. افزون بر خبرها، همه‌روزه حدود 20 عکس خبری نیز تهیه می‌شود. خبرها و عکس‌های خبری تهیه‌شده در دسترس روزنامه‌های دولتی (هیواد، انیس، کابل تایمز، اصلاح و وطنداران) و همچنان رادیو تلویزیون ملی قرار داد می‌شود. همچنان خبرهای تولید‌شده در سایت آژانس باختر، صفحات فیسبوک و تویتر آژانس باختر نیز نشر می‌شود. سایت آژانس باختر به گونۀ اوسط روزانه حدود پنج‌هزار بیننده دارد و صفحۀ فیسبوک آن بالای بیست هزار لایک دارد و همه‌روزه تعداد خوانندگان آن به شکل پی‌گیر مطالب را در صفحات فیسبوک و تیوتر دنبال می‌کنند.
تشکیل
بر اساس قانون رسانه‌های همگانی (مادۀ 46) آژآنس باختر در چوکات وزارت اطلاعات و فرهنگ فعالیت می‌کند و بودجۀ آن را نیز وزارت اطلاعات و فرهنگ تامین می‌کند. زمانی که وزارت اطلاعات و فرهنگ از سیستم کهنۀ اداری به سیستم جدید رتب و معاش انتقال کرد؛ همه کارمندان آژانس، بنا بر مصحلت‌های اداری یک روند سبمولیک امتحان را گذراندند و وارد سیستم جدید شدند. اکنون صلاحیت استخدام به کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی انتقال یافته است. تعداد زیادی از کارمندان آژانس مسلکی نیستند و حسب تصادف در آژانس تقرر حاصل کرده‌اند. همچنان خبرنگاران آژانس در ولایت‌ها نیز از تشکیل آژانس جدا ساخته شده‌اند و مربوط ریاست‌های اطلاعات و فرهنگ ولایت‌ها شده‌اند که این خود یک مشکل به حساب می‌رود.
بخش مالی و بودجه
همان‌طور که خاطرنشان شد، بودجۀ آژانس باختر را وزارت اطلاعات و فرهنگ تامین می‌کند؛ همه مسایل بودجوی آژانس مربوط وزارت اطلاعات و فرهنگ است. کارمندان آژانس، معاش، اضافه‌کاری و حق‌الزحمه دریافت می‌کنند؛ اما مشکل این است که مجموع همه این امتیازات را مبلغ قابل ملاحظه‌ای که شایستۀ یک کارمند مسلکی رسانه باشد، تشکیل نمی‌دهد. چند نفر در یک سهم اضافه‌کاری شریک‌اند و این شراکت همواره مشکل‌آفرین است. افزون بر آن آژانس باختر صلاحیت خریداری حتا یک قلم عادی را ندارد؛ همه خریداری‌ها باید از طریق آمریت تهیه و تدارکات بگذرد و مراحل طولانی طی کند.
دیدگاه جدید آژانس باختر
دیدگاه جدید آژانس باختر، اقتصادمحور است و باید به گونۀ تدریجی به سوی خودکفایی برود و همچنان به مثابۀ یک نهاد اطلاع‌رسانی، نقش بزرگ در ایجاد فکر فرهنگی و فکر اطلاع‌رسانی ایفا کند و در تولید یک فرهنگ پویای ملی و جامعۀ آگاه و باخبر، پیشگام باشد، برای رسیدن به این مهم، در قالب این طرح باید اقدام‌های آتی روی دست گرفته شود:
تغییر شخصیت حقوقی آژانس باختر
آژانس باختر باید به یک نهاد رسانه‌ای عامه تبدیل شود و برای این منظور نیاز است که در قانون رسانه‌های همگانی (ماده 46) تعدیل آورده شود و شخصیت حقوقی آژانس باختر تغییر داده شود، یعنی آژانس در چوکات دولت به فعالیت‌هایش ادامه دهد و بودجۀ آن به مثابۀ یک نهاد رسانه‌ای عامۀ دولتی از طرف دولت تامین شود.
بازنگری تشکیل آژانس
تشکیل آژانس به بازنگری ضرورت دارد. باید بخش مسلکی آن تقویت شود. همچنان بخش انگلیسی آن نیز تقویت شود و فعالیت این آژانس به زبان انگلیسی نیز گسترش یابد. همچنان بخش‌های عربی و روسی نیز فعال شود.
استقلال در استخدام کارمندان مسلکی (خبرنگاران، ویراستاران و دبیران)
صلاحیت استخدام کارمندان مسلکی به خود ریاست آژانس انتقال داده شود و برای تامین شفافیت در روند استخدام یک طرزالعمل واضح و روشن وضع و تصویب شود. آژانس باید از وجود افرادی که بدون تخصص و حسب تصادف مقررشده اند، تصفیه شود.
استقلال در مصرف بودجه
انجام بخشی از کارهای مسلکی رسانه‌ای ایجاب می‌کند که آژانس در مصرف بودجه استقلال داشته باشد. به گونۀ مثال: مطرح کردن آژانس در شبکه‌های اجتماعی فیسبوک و تویتر به وجوه مالی نیاز دارد و یا هم ایجاد ایمیل آدرس‌ها برای کارمندان آژانس بر اساس دومین آژانس باختر به وجوه مالی نیاز دارد، پرداخت حق‌القلم به همکاران قلمی و سایر موارد.
ایجاد شبکۀ رادیو تلویزیون آژانس باختر
ایجاد شبکۀ رادیو تلویزیون آژانس باختر نقش مهمی در امر اطلاع‌رسانی، تنویر اذهان مردم، ایجاد فکر فرهنگی و تولید فرهنگ در کشور ایفا خواهد کرد.
ایجاد نمایندگی‌های آژانس باختر در کشورهای مهم
فعالیت رسانه‌ای آژانس خبری باختر، به عنوان یگانه دستگاه خبررسانی آنلاین دولتی، باید در سطح منطقه و جهان گسترش داده شود. روی این ملحوظ، ایجاب می‌کند که دفترهای نمایندگی فعال در این کشورها گشایش یابد و به فعالیت آغاز کند.
ایجاد آکادمی خبرنگاری آژانس باختر
هم اکنون ده‌ها محصل دانشگاه کابل، نهادهای تحصیلی خصوصی و همچنان نهادهای رسانه‌ای، در آژانس باختر دورۀ کار عملی‌شان را سپری می‌کنند و مهارت‌های عملی خبرنگاری می‌آموزند. آژانس باختر می‌تواند با ایجاد آکادمی خبرنگاری نقش قابل ملاحظه در ارتقای ظرفیت‌های خبرنگاری در کشور ایفا کند.
بازنگری سیستم کنونی معاش و دیگر امتیازات
سیستم کنونی معاش و دیگر امتیازات کارکنان آژانس خبری باختر با کار یک نهاد مسلکی رسانه‌ای سازگار نیست. باید برای کارمندان آژانس معاش مسلکی خبرنگاری در نظر گرفته شود و به این سیستم پیچیدۀ معاش، اضافه‌کاری و حق‌الزحمه خاتمه داده شود.
توسعه و معیاری کردن سایت آژانس باختر
سایت آژانس باختر نیاز به بازنگری اساسی دارد و باید طرح تازه‌ای روی دست گرفته شود و به شکل معیاری و متناسب با ایجابات شرایط فعلی توسعه و گسترش یابد.
ایجاد پرودکشن تولید بسته‌های صوتی و تصویری
تسریع روند ایجاد پرودکشن آژانس باختر و استفاده موثر از آن به منظور تولید بسته‌های صوتی وتصویری، باید اولویت داده شود. در حال حاضر آژانس باختر قادر به تولید متن و عکس است، در حالی که سایر خبرگزاری‌های مطرح جهان نشرات صوتی و تصویری از طریق سایت خبرگزاری نیز دارند. کار ایجاد پرودکشن باختر که قبلا به منظور نیل به همین هدف روی دست گرفته شده است باید تسریع یابد.
طرح بهبود و توسعۀ فعالیت ریاست انتشارات کتب بیهقی
واحد نشراتی کتب بیهقی در سال1346 در ساختار وزارت اطلاعات و فرهنگ به‌منظور تولید و اشاعۀ فرهنگ و ترویج نشرات ایجاد شده، یکی از ریاست‌های مهم و کلیدی معینیت امور نشرات است. این ریاست به طبع، نشر و پخش آثار ارزشمند علمی، تاریخی، دینی و هنری می‌پردازد و ایجاد هماهنگی و تحکیم روابط با ادارات به منظور استخراج و چاپ تقویم سال، نظارت و جلوگیری از نشر خودسرانۀ آن از وظایف دیگر این ریاست است.
چاپ سالنامه که از سال1311 به این سو نشر آن معمول بوده و نگارش قرآن کریم با تفسیر و ترجمۀ آن به زبان‌های فارسی و پشتو نیز مربوط این ریاست است.
ریاست انتشارات کتب بیهقی مسوولیت برگزاری تمامی نمایشگاه‌های کتاب در داخل و خارج به نمایندگی از کشور را دارد و در این زمینه نقش هماهنگ‌کننده با بنگاه‌های نشر خصوصی را نیز به عهده دارد.
تحلیل وضعیت فعلی
الف: نبود جای مناسب برای دفاتر و نگهداری کتاب
مشکل کمبود جای در وزارت اطلاعات و فرهنگ ریشه در گذشته‌های دور دارد و یک مشکل جدی است. طوری که ساختمان مرکزی این وزارت جای مختصری است که مستعد میزبانی از یک وزارت بزرگی مانند اطلاعات و فرهنگ نیست و به لحاظ موقعیت نیز در شأن فرهنگ نیست که در چنین جایی قرار داشته باشد. به این نسبت، اکثر بخش‌های وزارت که به آن واحدهای دومی می‌گویند، در سایر ساختمان‌ها پراکنده‌اند و در جاهای نامناسب به کارشان ادامه داده اند.
ریاست انتشارات بیهقی در ساختمانی مربوط به تصدی مطبعۀ دولتی به شکل کرایه‌نشین به کارش ادامه داده است که این جای، به هیچ وجه پاسخگوی نیاز حداقلی این ریاست نیست.
ب: نبود محل مناسب برای برگزاری نمایشگاه کتاب
بیهقی به عنوان یکی از معتبرترین و باسابقه‌ترین بنگاه‌های نشر دولتی در کشور در جای کرایی به سر میبرد که خود جای تاسف دارد. این بنگاه نشر دولتی، سالن نمایشگاه دایمی ندارد، در حالی که یکی از وظایف این نهاد ساماندهی نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی است!
ج: کمبود بودجه برای چاپ کتاب
پول اختصاصی سالانه به انتشارات بیهقی بسیار کمتر از سطح نیازمندی جامعه به کتاب است. از این رو، ریاست انتشارات بیهقی نمی‌تواند در چاپ و نشر آثار ارزشمند تاریخی، علمی، ادبی، دینی و سایر حوزه‌ها درخشش لازم را داشته باشد و به شکل گسترده در تولید و تعمیم فرهنگ کتابخوانی و حمایت از نویسندگان کشور از طریق چاپ رایگان آثار نقش بازی کند.
پیشنهادها
الف: تدارک محل مناسب برای دفاتر و نگهداری کتاب
ب: ایجاد یک بازارچۀ کتاب برای برگزاری نمایشگاه‌های دایمی کتاب
ج: تخصیص بودجۀ کافی به‌منظور چاپ و نشر کتاب، سالنامه، تقویم و ترجمۀ قرآن کریم به زبان‌های، فارسی، پشتو اوزبیکی، پشه‌یی، نورستانی و بلوچی.
ریاست انتشاراتی بیهقی با توجه به سابقه و کارنامۀ درخشان نشراتی‌اش لازم است که در چاپ و نشر کتب معتبر علمی، تاریخی، فرهنگی و ادبی و نیز اهدای جوایز به مؤلفان و پدیدآورندگان آثارعلمی و ادبی مبادرت ورزد و در ساماندهی نشر کتاب همراه با اتحادیۀ ناشران یک‌جا کار کند و بر بازار نشر کتب و تولید مواد فرهنگی و نشراتی نظارت داشته باشد.
در ریاست نظارت بر نشرات رسانه‌ها چند کار اساسی صورت می‌گیرد؛ ثبت و صدور جواز رسانه‌ها، نظارت بر رسانه‌های تصویری و شنیداری، نظارت بر رسانه‌های چاپی، دیتابیس رسانه‌ها، تنظیم امور مربوط به کمیسیون اصلاح لوحه‌ها، کمسیون ارزیابی کتب خارجی و گذشته از آن، این ریاست وظیفۀ تامین ارتباط با رسانه‌های آزاد و نظارت بر نشرات آنها را بر عهده دارد.
ثبت و صدور جواز رسانه‌ها یک روند پیچیده و طولانی بود. یک شهروند اگر می‌خواست رسانه‌ای را به ثبت برساند، باید بیش از پنجاه قدم را طی می‌کرد، مخصوصا برای کسانی که در ولایات زندگی می‌کردند، ثبت و صدور جواز رسانه‌ها خیلی هزینه‌بردار بود و وقت زیادی را در بر می‌گرفت، ما در مشورت و همکاری کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی این قدم‌ها را به دوازده قدم تقلیل دادیم. اصلا ثبت رسانه را آنلاین ساختیم تا شهروندان در نقاط مختلف کشور مجبور نباشند به کابل بیایند، بل درخواست خود را آنلاین ثبت و اسناد و مدارک خود را ضمیمه کنند، پس از طی دو سه قدم دیگر جوازشان صادر می‌شود، اما این طرح با یک حکم رییس‌جمهور غنی که تمام جوازها را زیر چتر واحد و در قالب ثبت مالکیت‌های فکری وزارت تجارت سوق داد، ناکام ماند و کار چتر واحد هم به علت نداشتن ظرفیت وآمادگی لازم تنها سبب سرگردانی بیشتر مراجعان شد و موفقیت چندانی نداشت.
در مورد نظارت بر رسانه‌های تصویری، شنیداری و چاپی، هیچ امکاناتی در اختیار نبود. یک تعداد LCD خریداری شده و گرداگرد یک اتاق نصب شده بود، اما وسیله و دستگاه ضبط تصویر و صدا وجود نداشت، کارمندان این بخش فقط تلویزیون‌ها را تماشا می‌کردند و با ابتدایی‌ترین شکل، با قلم یادداشت‌برداری می‌کردند و اما امکان مستندسازی درست موارد تخطی رسانه‌ای وجود نداشت.
تلاش زیادی صورت گرفت تا یک دستگاه مونیتورینگ خریداری شود، این تلاش‌ها به جایی نرسید و بودجه در اختیار نبود. ادارۀ اترا قول داد که یک سیستم مجهز برای مونیتور رسانه‌ها به وزارت می‌خرد و در شش زون دفاتر ما را به فایبر نوری وصل می‌کند و برعلاوه، یک مقدار وسایل و ابزار کار مانند کمپیوتر و پرینتر خریداری می‌کند، طی سه سالی که من در وزارت بودم این وعده‌ها مرتب تکرار می‌شد و تا برآمدن من از وزارت جامۀ عمل نپوشید.
دیتابیس رسانه‌ها یک نام بود، اما به معنای واقعی دیتابیس نبود، یک لیست از رسانه‌ها وجود داشت که در هجده‌سال گذشته بروز هم نشده بود. بسیار مدیر مسوول‌ها یا فوت شده یا تغییر شغل داده بودند، اما هنوز نام‌شان به عنوان مدیر مسوول درج این معلومات بود. ما می‌خواستیم یک دیتابیس که مشخصات تمام رسانه‌ها، مدیران مسوول، صاحب امتیازها، سن، تحصیل و مهارت و به تفکیک ذکور و اناث با تمام جزيیات آنها را داشته باشیم و بتوانیم روز به روز رسانه‌ها را رصد کنیم که کدام فعال است، کدام فعال نیست و امثال آن، این دیتابیس هم هزینه‌ای لازم داشت که بودجه‌ای برای آن پیدا نمی‌شد.
آژانس باختر و ریاست انتشاراتی بیهقی به وبسایت‌هایی با ظرفیت بالا نیاز داشتند که بتوانند تولیدات تصویری و نشراتی خود را در آن نشر کنند و طرح بیهقی برای راه اندازی کتابخانۀ سیار با هدف تشویق جوانان به کتاب و کتابخوانی نیز به جایی نرسید. دیجیتال‌سازی آرشیف آژانس باختر که یک مجموعه عکس‌ها و تصاویر با قدامت هشتاد سال در آن خاک خورده و در حال پوسیدن بود و هزینۀ کمی داشت کسی دست ما را نگرفت.
برای گرفتن یک مقدار بودجه و یا بازگرداندن بودجۀ انکشافی معینیت نشرات، همراه با روسای مالی و اداری، روزنامه‌ها، آژانس باختر و بیهقی و مشاور رسانه‌ای؛ به دیدار اکلیل حکیمی وزیر مالیه رفتیم و طرح‌های توسعه‌ای روزنامه‌ها و میزان عوایدی که از این طریق به حساب دولت خواهد رسید و برعلاوه ضرور است که روزنامه‌های دولتی رنگ و رخ و محتوای دلچسپ و خواندنی پیدا کنند و بخش‌های دیگر معینیت با شرایط و اقتضای زمان هماهنگ گردند، یک ساعت با وی صحبت کردیم و درخواست صورت گرفت که بودجۀ معینیت باز پس فرستاده و در سال مالی جدید منظور گردد، او قول مساعد داد و گفت:« مطمين باشید که من به همکارانم هدایت می‌دهم تا مبلغ مذکور شامل بودجۀ وزارت گردد. اما وقتی بودجه از پارلمان پاس شد، دیدیم که بودجۀ انکشافی معینیت نشرات صفر است.
چند شب بعدتر آقای اکلیل حکیمی را در دفتر روزنامۀ هشت صبح که یک مراسم آن جا برپا بود، دیدم، خودش پرسید:« چطور شد بودجه‌تان؟»
گفتم:«متاسفانه منظور نشد و بودجۀ ما صفر است.»
با قاطعیت گفت:« فردا یک مکتوب به امضای خودت بفرست من اقدام می‌کنم.» خیلی با قاطعیت اطمینان داد. فردا مکتوب را فرستادم، دو روز بعد آقای حکیمی از وزارت سبک‌دوش گردید و به امریکا عزیمت کرد و دست ما کوتاه شد. ما به ارگ ریاست جمهوری راه نداشتیم، تنها وزیر می‌توانست رییس‌جمهور را ببیند و یا با امضای خود مکتوب بفرستد، طرحها را به سرپرست وزارت دادیم و خواهش کردیم در ملاقاتی که با رییس‌جمهور دارند این طرح را مطرح کنند، شاید ایشان هدایت دهند که بودجۀ مورد نیاز ما تامین شود، این تلاش‌ها هم جواب نداد و سرپرست وزارت آقای باوری گفتند که «رییس صاحب توجه چندانی به این پیشنهادها» مبذول نفرمودند.
