از هفتۀ سواد (۸ سپتامبر روز جهانی سواد) در افغانستان چند سالی‌ست که نیکوداشت می‌گردد و محافل متعددی در اداره‌های دولتی و غیر دولتی برگزار می‌شوند.
یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد؛ در تازه‌ترین گزارش خود، رقم بی‌سوادان در افغانستان را ۱۱ میلیون نفر گفته است.
یونسکو دریافته است که ۷۴درصد افغان‌ها در روستاها، از نعمت سواد بی‌بهره اند و۹۰درصد زنان در این کشور هنوز بی‌سواد اند.
هرچند یونسکو حداقل در یک‌ونیم دهۀ اخیر، پیوسته حکومت افغانستان را در برنامه‌های سوادآموزی کمک کرده است، ولی رقم موجود بی‌سوادان درکشور را درشت خوانده و اظهار نگرانی کرده است.
وزارت معارف افغانستان اما باور دارد که بر اساس تخمین‌ها و محاسبه‌های این وزارت، رقم بی‌سوادان بیشتر از ۱۰ میلیون را شامل نمی‌شود.
کبیر حقمل؛ رییس نشرات وزارت معارف می‌گوید که اکنون ۳۸ تا۴۰ درصد مردم افغانستان از نعمت سواد بهره‌مند هستند که در حدود ۶۰ تا ۶۳ درصد دیگر از سواد محروم مانده‌اند. به قول او از رقم ۶۰ درصد با سواد؛ ۲۲درصد را مردان و۴۰درصد را زنان شامل می‌شوند.
۹۰درصد زنان هنوز بی‌سواد اند
هرچند تلاش‌های وسیعی برای دست‌رسی زنان به‌خدمات آموزشی در۱۵ سال گذشته انجام شده است، ولی بر اساس آمارهای یونسکو، هنوز۹۰درصد زنان افغانستان از نعمت «خواندن و نوشتن» بی‌بهره‌اند.
وزارت معارف، رقم ۹۰ درصد را نپذیرفته و می‌گوید که از مجموع ۶۰ درصد بی‌سواد، ۷۰ درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
کبیر حمقل، رییس نشرات وزارت معارف به راه مدنیت گفت: «ازمجموع ۶۰ درصد بی‌سواد،۷۰ درصد زنان و۳۰ درصد را مردان شامل می‌شوند. اما این رقم در شهر و روستا از هم تفاوت دارد. مثلن در کابل سطح سواد میان ۵۰و۵۲ درصد را نشان می‌دهد، ولی اگر به یک قریۀ دوردست در یک ولسوالی مراجعه کنیم، ممکن ۱۰۰درصد زنان بی‌سواد باشند.»
به گفتۀ حقمل، زنان در افغانستان به‌شکل تاریخی از سواد محروم بوده‌اند. وی با عبارت «صدها سال یا هزاران سال زنان در افغانستان از سواد محروم بوده‌اند» افزود که ممکن نیست در ۱۵ سال همه باسواد شوند.
به قول حقمل، اکنون وزارت معارف در سراسر کشور، در حدود ۱۵ هزار کورس سوادآموزی و۶۶ مکتب سوادآموزی دارد. او اذعان می‌دارد که ۶۵ درصد از سوادآموزان را زنان تشکیل می‌دهند و بررسی‌های وزارت معارف نشان می‌دهد که برنامه‌های سوادآموزی در بخش زنان، «نتیجه‌بخش‌تر» از مردان بوده است.
حقمل مدعی است که وزارت معارف در نظر دارد که رقم باسوادان را تا سال ۲۰۲۰ به ۶۰ درصد برساند.
ارقام رسمی وزارت معارف نشان می‌دهد که طی ۱۵ سال اخیر درحدود ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در افغانستان از برنامه‌های سوادآموزی بهره‌مند شده‌اند که از این رقم تنها در حدود ۲ میلیون، مهارت خواندن و نوشتن را فراگرفته‌اند.
گفنتی است که در شش‌ماه اول سال روان خورشیدی، بیش از ۳۰۰ هزار تن در کورس‌های سوادآموزی شامل شده‌اند. این افراد که معادل صنف سوم عمومی فارغ شده‌اند، می‌توانند در مکاتب سواد حیاتی به درس‌شان ادامه دهند.
ادامۀ مکاتب، مدارس و بست‌های خیالی
اما چرا پس از ۱۵سال تلاش‌های پی‌گیر نهادهای داخلی و خارجی در امر محو بی‌سوادی هنوز ۹۰ درصد زنان افغانستان بی‌سواد اند؟
حمیرا ثاقب؛ فعال حقوق زن و رییس خبرگزاری زنان افغانستان، فساد حاکم در دستگاه‌های دولتی را به‌طور عام، و فساد در وزارت معارف را به‌طور خاص، عامل عدم توفیق در خصوص برنامه‌های سوادآموزی می‌داند.
به قول او، وزارت معارف برنامه‌های درستی برای مبارزه با بی‌سوادی در دستور کار نداشته است که این مساله نیز متاثر از فساد اداری بوده است.
وی به راه مدنیت می‌گوید:«وجود مکاتب و مدارس خیالی در زمان وزارت آقای فاروق وردک موجب شد که پول‌هایی که به آدرس مردم افغانستان آمده بودند به جیب‌های اشخاص واریز شوند.»
به باور خانم ثاقب، هنوز سواد در افغانستان یک امر مردانه تلقی می‌شود و در بسیاری از روستاها برای زنان اجازۀ آموزش داده نمی‌شود.
این درحالی است که در آغاز ماموریت آقای اسدالله حنیف بلخی، بحث‌های مکاتب، مدارس، معلمان و دانش‌آموزان «خیالی» بالا گرفت، ولی زود این سروصدا خاموش شد و متعاقب آن آقای فاروق وردک، وزین پیشین معارف، پست مشاور ریاست جمهوری در امور ولایات را احراز کرد.
خانم ثاقب می‌افزاید:« متاسفانه حکومت وحدت ملی هم ادامۀ همان سیستم ناقص و فسادزده است که سیزده سال فرصت‌ها و امکانات مردم را به بازی فساد نابود کرد. حکومت وحدت ملی نمی‌تواند تمام سیستم و افرادی را عوض کند که با فساد خو گرفته‌اند و فعلن هم در حکومت وحدت ملی برحال هستند. نمونه‌های زیادی را ما می‌بینیم و از اقصا نقاط مملکت به ما شکایاتی می‌رسند که سال تعلیمی در حال ختم شدن است ولی هنوز کتاب درسی توزیع نشده‌اند، هنوز معلم ندارند. متاسفانه در درون مکاتب بست‌های خیالی وجود دارند و بست‌ها به‌فروش می‌رسند.»
به باور خانم ثاقب، دوگانگی در رهبری حکومت وحدت ملی عامل دیگرعدم توفیق این حکومت در مبارزه با فساد تلقی می‌شود. او اذعان می‌دارد که رهبران حکومت همیشه در تلاش اقناع دونرها هستند تا در امر تحقق وعده‌هایی که به مردم داده بودند.
خانم ثاقب باور دارد که همکاری‌های رضاکارانه مردم می‌تواند اوضاع فاجعه‌بار بی‌سوادی در افغانستان را کنترول کند. اما این همکاری‌های رضاکارانه باید به‌شکل رسمی توسط وزارت‌خانه‌های سکتوری و اداره‌های سکتور برنامه‌ریزی گردد.
اما داکتر عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت وحدت ملی، تلاش‌های انجام شده را کافی ندانسته در سخنانی گفته است که باید پس از این از شعار به‌سوی عمل اقدام گردد.
در همین حال، معینیت سوادآموزی وزارت معارف اعلام کرده که در سه ماه گذشته با ۴۷ وزارت‌خانه، ریاست‌های مستقل و نهادهای دولتی و غیردولتی تفاهمنامه‌های سوادآموزی را امضا کرده است، تا زمینه را برای آموزش بیشتر فراهم کند.
