در دو دهۀ اخیر استفاده از انترنت در افغانستان سیر صعودی داشته و بیشتر مردم به خدمات انترنتی دسترسی پیدا کرده‌اند.
شبکه‌های اجتماعی نیز به‌طور چشم‌گیری در بین مردم جا باز کرده و به سرعت در حال تبدیل‌شدن به یکی از عوامل تاثیرگذار بر تحولات واقعی این کشور در حال گذار از جنگ است.
اما این پیشرفت با مشکلاتی نیز همراه بوده؛ به‌گونۀ مثال یکی از این مشکلات ساخته‌شدن ده‌ها هزار حساب جعلی در شبکه‌های مختلف اجتماعی است. مشکلی که حتا عالی‌رتبه‌ترین مقامات حکومتی را به چالش کشیده و آن‌ها را نگران می‌کند.
از این حساب‌های جعلی از آزار و اذیت گرفته تا موضع‌گیری‌های کلان سیاسی و اجتماعی، استفاده می‌شود.
حساب‌های جعلی اما به هویت‌های پنهان خلاصه نمی‌شود؛ بل ده‌ها حساب جعلی با نام و نشان دولتی فعالیت دارند و در موارد مهم اجتماعی- سیاسی ابراز نظر کرده و موضع‌گیری می‌کنند.
سوال اینجاست که چرا جلوی فعالیت‌های این‌چنینی گرفته نمی‌شود و مسوول کیست؟
وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی به عنوان یکی از وزارت‌های دخیل در این مناسبات مسوولیت نظارت بر کارکردهای شبکه‌های اجتماعی را دارد.
غلام‌حسین الهام، آمر رسانه‌های وزارت مخابرات به روزنامۀ راه مدنیت گفت: «وزارت مخابرات به‌عنوان یکی از وزارت‌های مسوول، در مورد حساب‌های اجتماعی جعلی در گذشته اقدام‌هایی کرده و هنوز هم این فعالیت‌ها ادامه دارد اما این اقدام‌ها براساس خواست اداره‌های دولتی و شکایت‌هایی مردمی است که وزارت مخابرات دریافت می‌کند.»
به گفتۀ آقای الهام، تا زمانی که نهادها و اشخاص به آدرس وزارت مخابرات شکایت‌شان را ثبت نکنند، این وزارت دست به اقدام خودسرانه نمی‌زند.
این درحالی‌ست که در بیشتر مواقع، مردم فرق بین حساب‌های جعلی و واقعی را نمی‌دانند و مطالب این حساب‌های جعلی، در بحث‌های سیاسی مورد استناد قرار می‌گیرند.
توهین، تحقیر، برچسب‌زنی، نشر اخبار دروغ و اخلال در فضای سایبری از درشت‌ترین مواردی هستند که حساب‌های جعلی به همراه دارند.
کود جزای افغانستان هم برای اخلال‌گران نظم شبکه‌های سایبری ماده‌های مشخصی دارد. ماده ۸۵۲ کود جزا چنین است:
(۱) شخصی که به صورت غیرمجاز به سیستم، برنامه یا اطلاعات کمپیوتری متعلق به دیگری دسترسی حاصل کند به حبس قصیر محکوم می‌شود.
(۲) شخصی که با ارتکاب جرم مندرج فقرۀ (۱) این ماده؛ ضرر جسمی، مالی یا معنوی به شخص یا اشخاص وارد کند، علاوه بر جزای مندرج فقرۀ (۱) این ماده به جزای جرم مرتکبه نیز محکوم می‌شود.
نفاق‌افکنی یکی از اهداف این حساب‌های جعلی است. چنانچه قبلا ریاست امنیت ملی اعلام کرده بود سازمان‌های استخباراتی منطقه به‌خصوص آی‌اس‌آی پاکستان با ساخت هزاران حساب جعلی در فیس‌بوک، به دنبال تفرقه‌افکنی بین مردم افغانستان است.
مادۀ ۸۷۰ کود جزا در مورد فعالیت‌های تعصب‌آمیز در فضای سایبری نوشته است: «هرگاه شخصی با استفاده از وسایل کمپیوتری یا انترنتی با نشر نوار صوتی، تصویری یا نوشته به تعصبات قومی، مذهبی، دینی، لسانی یا سمتی در جامعه دامن بزند، به حبس قصیر محکوم می‌شود.»
بهره‌برداری‌های سیاسی در چند ماه اخیر ترور و توهین شخصیت‌ها، نوشتن خلاف منافع ملی و ایجاد حساسیت‌ها در صفحات فیس‌بوک افزایش یافته است.
پیامدهای مخرب حساب‌های جعلی در شبکه‌های اجتماعی تنها با تفرقه‌افکنی خلاصه نمی‌شود؛ بل به باور کارشناسان امور اجتماعی، اخلال امنیت روانی و اجتماعی گروه‌های مردمی را به همراه دارد.
دکتور امید افغان، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه تعلیم و تربیه شهید ربانی می‌گوید حساب‌های جعلی و تقلبی در سه سطح فردی، سازمانی و اجتماعی تاثیرات مخربی برجا می‌گذارد.
آقای افغان تصریح کرد: «حساب‌های اجتماعی جعلی در سطح فردی سبب تخدیر هویت جنسیتی و برچسب‌های شخصیتی می‌شوند. در سطح سازمانی، مخرب ادبیات رسمی، مخرب اعتماد سازمانی و جهت‌دهندۀ افکار به انحراف است و در سطح اجتماعی ماشین فعال تفرقه ونفرت‌افکنی، تخریب انسجام اجتماعی، ترویج نادرست دفاع ازهویت و در نتیجه ترویج‌دهندۀ افراطیت محسوب می‌شوند.»
بی‌اعتمادی به نهادهای دولتی یکی دیگر از پیامدهای حساب‌های جعلی است.
انتشار بیانیه‌ها و موضع‌گیری‌های خلاف واقعیت سبب شده تا شهروندان بر آنچه در فضای مجازی می‌خوانند و می‌شنوند بی‌اعتماد شوند.
مثل برخی از کشورهای شرقی حساب‌های جعلی در افغانستان هم به ترویج خبرهای جعلی، بدنام کردن افراد، اخاذی آنلاین در برابر نشر تصاویر و ویدیوهای شخصی افراد منجر شده و قربانیان آن طیف گسترده‌یی از افراد عادی تا مقام‌های حکومتی و چهره‌های مذهبی و دینی را در برمی‌گیرد.
با تاسف که ده‌ها حساب جعلی با نام و لوگوی حتا وزارت‌های امنیتی مثل وزارت دفاع ملی، وزارت داخله فعالیت می‌کنند.
افراد پشت پردۀ حساب‌های جعلی با استفاده از نام و عکس افراد مشهور، با نشر اعلان‌های کاریابی دروغ با سرنوشت هزاران جوان بازی می‌کنند.
بعضی از خبرنگاران به شدت شکایت دارند که از نام و عکس‌شان سواستفاده می‌شود. چندی قبل، از آدرس یکی از خبرنگاران، کمک مالی درخواست شده بود و آن خبرنگار در تلویزیون اعلام کرد که آن حساب از او نیست و جعلی است.
مقامات وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی می‌گویند روزانه در حدود سی شکایت در پیوند به حساب‌های جعلی فیس‌بوک به آنان می‌رسد و ماهانه ده‌ها مورد را مسدود می‌کنند، مواردی که از آن خلاف ارزش‌های ملی استفاده می‌شود.
مردم عام به این باورند که در این مساله منافع شماری از رهبران سیاسی، مقامات و کشورهای همسایه دخیل است و نفاق از همین‌جا ایجاد می‌شود.
احمد سروش شهروند کابل می‌گوید بعضی اوقات به خبر‌ها و بیانیه‌های نشرشده در فضای مجازی اعتماد نمی‌تواند و مجبور می‌شود به‌خاطر رفع شکش به رسانه‌های رسمی مراجعه کند.
مساله ده‌ها هزار حساب جعلی در حالی مطرح می‌شود که ادارات ذیربط در این زمینه ارقام دقیقی ندارند.
مردم و کارشناسان بدین باورند که استفاده از صفحات اجتماعی در افغانستان نسبت به سایر کشورهای جهان، بیش‌ترعقده‌مندانه است.
حکومت قبلا از مسوولان فیس‌بوک خواسته بود یا در این زمینه اقدامی کنند یا دسترسی به این سایت را فلتر خواهد کرد. وزیر مخابرات آن وقت گفته بود این کشور حالا به سیستم اعمال فلترینگ قوی مجهز است و می‌تواند به راحتی هرچه دولت بخواهد را فلتر کند.
فیس‌بوک می‌گوید کارهای مشخصی برای مقابله با حساب‌های جعلی انجام داده و همچنین دولت‌ها و یا افراد عادی و نهادها می‌توانند با گزارش دادن حساب‌های جعلی به فیس‌بوک کمک کنند تا آن‌ها را ببندد، اما این ظاهرا مشکل دولت و مردم را رفع نمی‌کند، به این دلیل که ساختن حساب‌های جعلی خیلی آسان ولی شناسایی و حذف آن کار دشواری است.
