ما کم‌ترین نقش در مشکلات اقلیمی و بیش‌ترین تاثیر را از آن داریم
زهرا یزدان‌شناس، کارشناس ارشد حقوق بشر
تغییرات آب و هوایی، تغییراتی است که ما بسته به محل زندگی خودمان، با آن آشنایی داریم. هوا در قسمتی از سال ممکن است سرد یا گرم باشد و میزان بارش و حاصل‌خیزی خاک در فصل‌ها و مناطق مختلف، متفاوت است. برای سال‌های متمادی، این تغییرات به صورت نرمال و در هر قسمتی از زمین، طبق یک الگوی تقریبا ثابت بوده یا بر اثر عناصر خود طبیعت تغییر کرده. از اواسط قرن بیستم، جهان شاهد تغییراتی در آب و هوا است که بر اثر اعمال بشر رخ می‌دهد و تعادل نرمال آب و هوایی، دست‌خوش تغییرات شدید و سریع شده.
از جمله عمده‌ترین این تغییرات می‌توان به افزایش سطح دای اکساید کاربن موجود به علت استفاده از سوخت‌های فسیلی اشاره کرد. این تغییرات باعث گرمایش زمین، بالا آمدن سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها، خشک‌سالی، سیل‌های ویرانگر، افزایش آفات گیاهی، افزایش بیماری در انسان‌ها، کاهش منابع غذایی و مواردی از این دست، در سطح کرۀ زمین شده که قطعا زندگی افراد را در مناطق مختلف به صورت‌های گوناگون دست‌خوش تغییرات نامطلوب می‌کند.
در نتیجۀ برهم خوردن تعادل آب و هوای زمین، اکوسیستم‌های کرۀ زمین و همچنین آیندۀ بشریت از لحاظ اقتصادی، توسعه، رفاه، صلح، امنیت و حتی موارد حقوق بشری در معرض تهدید است.
کشورهای صنعتی که سهم عمده‌یی در ایجاد این شرایط آب و هوایی داشته‌اند هرچند از اثراث مخرب تغییرات آن، آسیب می‌بینند، اما با امکانات و ثروتی که از این راه کسب کرده‌اند، توانایی مقابله با این شرایط را دارند. در مقابل کشورهایی مثل افغانستان که سهم بسیار کمی در تولید گازهای گلخانه‌یی و تغییرات اقلیمی داشته‌اند به طور گسترده‌یی از آن آسیب می‌بینند و امکانات مقابله با آثار مخرب آن را ندارند.
افغانستان، از سویی به خاطر سال‌ها جنگ و منازعات داخلی، فرصت هم‌گامی با توسعۀ جهانی را نداشته و از سوی دیگر برای ایجاد حداقل امکانات رفاهی برای همۀ مردم در همه قسمت‌های کشور با مشکلات زیادی روبه‌رو است. از بین رفتن امکان معاش بسیاری از افراد به خاطر تغییراتی چون خشک‌سالی یا سیل‌های عظیم، کشور را به طور گسترده با افزایش فقر، مهاجرت و بی‌کاری روبرو خواهد کرد.
با آنکه افغانستان سهم اندکی در ایجاد تغییرات اقلیمی داشته، ولی از جمله آسیب‌پذیرترین کشورها در این زمینه است؛ زیرا اقتصاد آن و معیشت تعداد زیادی از مردم این سرزمین با زراعت و مال‌داری و استفاده از منابع طبیعی گره خورده است. با گرم شدن هوا و بر هم خوردن تعادل آب و هوایی، شاهد بالا رفتن درجۀ حرارت، کم‌شدن بارندگی، تبخیر سریع آب و خشک‌سالی خواهیم بود. از سویی در کنار گرما و خشک‌سالی، به طور ناگهانی با بارش‌های سنگین و سیل‌های عظیم روبرو هستیم که ضمن آسیب‌رسانی به خاک، باعث ایجاد آسیب به محصولات کشت شده، دام و طیور روستاییان، مکان زندگی این افراد یا حتی از دست رفتن جان آنان می‌شود.
این تغییرات علاوه بر اثرات نامطلوب بر منابع طبیعی، بر اکوسیستم گیاهی و حیوانی تاثیر خواهد داشت. پوشش‌های طبیعی گیاهی در دشت‌ها و کوهستان‌ها بر اثر گرمای بیش از حد، سرمای بی‌موقع یا سیل، آسیب جدی می‌بینند. مساعد نبودن شرایط آب و هوایی می‌تواند منجر به از بین رفتن گونه‌های جانوری یا کوچ اجباری حیوانات و خصوصا پرندگان شود.
تغییرات آب و هوایی، آلودگی آب، هوا و محیط زیست می‌تواند باعث پیدایش و گسترش انواع بیماری در میان مردم و خصوصا کودکان شود. این شرایط آلودگی و امکان ابتلا در حالی است که اکثر این افراد ممکن است بر اثر این تغییرات اقلیمی، آب، چراگاه‌ها و زمین‌های زراعی خود را از دست داده باشند و امکان زراعت و مال‌داری که برای سال‌ها وسیله معاش آن‌ها بوده را نداشته باشند و روز به روز بیش‌تر در چنگال فقر گرفتار شوند.
زنان در این ساختار جدید، بسیار آسیب‌پذیر خواهند بود؛ زیرا به طور سنتی و مرسوم، نقش فعالی را در زندگی روستایی ایفا می‌کنند که با از دست رفتن ساختار‌های اساسی این زندگی، نقش و جایگاه آن‌ها در جامعه هم تغییر خواهد کرد.
افغانستان اگر چه از شروع‌کنندگان یا تاثیرگذاران بر روند مخرب آب و هوایی نبوده، ولی به شدت از آن آسیب دیده و خواهد دید. تیوری «آپارتاید اقلیمی» آقای فیلیپ آلستون، گزارشگر ویژۀ سازمان ملل در زمینۀ فقر، مطلبی است که باید در افغانستان به طور جدی به آن پرداخته شود. سیاست‌گذاران در افغانستان، علاوه بر اطلاع‌رسانی برای جلوگیری از آسیب‌های زیست محیطی، باید با هوشیاری و همراهی مردم، با استفاده از مسوولیت کشورهای صنعتی، زمینه را برای جبران خسارت‌ها توسط این کشورها ایجاد کنند.
