آب‌گیری در بند کمال‌خان در حالی چند روز پیش آغاز شد که هیات گفتگوکنندۀ گروه طالبان به رهبری ملا عبدالغنی برادر، میز گفتگو در قطر را ترک کرد و بیش از یک هفته در جمهوری اسلامی ایران به سر برد. این هیات به صورت رسمی با دو منبع دولتی ایران دیدار کرده بود.
علی شمخانی؛ دبیر شورای عالی امنیت ملی و محمدجواد ظریف وزیر؛ خارجه جمهوری اسلامی ایران دو مقام بلندپایۀ حکومت ایران با طالبان دیدارهای رسمی و در مورد این دیدارها ابراز نظرهایی نیز داشتند.
بند کمال‌خان برای اولین بار در سال۱۳۴۵ در ولایت غربی نیمروز اساس گذاشته شد که بعد از آن به‌دلیل بحران‌های سیاسی و آغاز جنگ‌های داخلی و خارجی کار این بند ادامه داده نشد. کار این بند برای بار دوم در سال۱۳۹۶ با هزینۀ۷۸میلیون دالر آغاز گردید. به گفته وزارت انرژی و آب، با اکمال این پروژه حدود ۱۸۴هکتار زمین زیر آب‌یاری می‌آید و ۹کیلووات برق تولید خواهد شد.
هرچند آب‌گیری بند کمال‌خان پیش از این در ماه عقرب شروع شده بود، اما دلیل رسانه‌یی شدن خبر آن طی روزهای اخیر باید دلایلی داشته باشد.
روابط افغانستان با کشورهای همسایه، به‌خصوص ایران و پاکستان در طول تاریخ فراز و فرودهایی داشته است. در بیش از نیم قرن اخیر، افغانستان شاهد نوسانات جدی در روابط خود با این دو کشور همسایه بوده است؛ تا حدی که از سه دهه به این طرف هردو همسایه پیوسته بر امور داخلی کشور ما دخالت کرده و حتا گاهی هوای تسخیر این کشور را با گروه‌های اجیرشدۀ خود در سر پرورانده‌اند.
ادارۀ ترمپ در دو سال آخر حکومت خود تلاش کرد برای ختم طولانی‌ترین جنگ امریکا راه حلی بیابد. هرچند این تلاش دونالد ترمپ یک برنامه انتخاباتی توصیف شد، ولی واقعیت امر این است که ایالات متحده امریکا اکنون پس از ۱۹سال هزینه و درگیری در افغانستان خسته شده و می‌خواهد دست‌کم چیزی از بار دوش خود کم کند.
اداره ترمپ بعد از حدود یک‌ونیم سال تلاش توانست نمایندگان گروه طالبان را رودرروی هیات گفتگوکنندۀ دولت افغانستان قرار دهد. طالبان که در بخش اول گفتگوها با طرف امریکایی، خود را برنده تلقی کرده بودند، با آمدن جو بایدن، رییس‌جمهور جدید امریکا، از تطبیق توافق‌نامۀ امریکا و طالبان که توسط زلمی خلیل‌زاد امضا شده بود مایوس شدند. اداره جدید امریکا گفت که این توافق‌نامه ارزیابی خواهد شد.
دور دوم مذاکرات پس از سه‌هفته تعطیلی در حالی از سرگرفته شد که هیات گروه طالبان حتا یک بار هم در میز مذاکره حاضر نشدند. شاید عمده‌ترین دلیل این بی‌حرمتی طالبان به گفتگوهای صلح، موجودیت دولت‌های مداخله‌گر همسایه در پشیتبانی از آن‌هاست.
در حالی‌که هیات دولت همچنان در قطر در انتظار ادامۀ گفتگوها هستند، پذیرش سفر اعضای ارشد گروه طالبان در گفتگوی بین‌الافغانی، توسط جمهوری اسلامی ایران و بعد کشورهای دیگر در واقع یک اخلال جدی در روند گفتگوها پنداشته می‌شود؛ پذیرفتن یک گروه خشونت‌گر که روزانه از مردم ملکی قربانی می‌گیرد و علیه دولت مشروع افغانستان نزدیک به ۲۰سال است که می‌جنگد.
طالبان از بدو تشکیل و تکوین تا امروز، جنایات هولناکی را مرتکب شده‌اند و دولت ایران از تمامی این جنایات آگاهی کامل دارد. حتا برخی مدعی‌اند که در عقب برخی از این جنایات، دست ایران نیز دخیل است.
ایران کشوری است که ادعای بیشترین مشترکات با افغانستان را دارد. یکی از این ادعاها آب مشترک و نمونه‌اش همین دریای هیرمند می‌باشد که اکنون بند کمال‌خان روی آن اعمار و آب‌گیری‌اش آغاز شده است.
هرچند مقام‌های مسوول در افغانستان گفته‌اند که بند کمال خان هیچ مشکلی برای جمهوری اسلامی ایران خلق نمی‌کند و آنچه حقابه ایران است به آن کشور می‌رسد، اما با این وجود دولت ایران از آغاز آب‌گیری در بند کمال‌خان ابراز نگرانی کرده است.
به گفتۀ کارشناسان ایرانی در این اواخر، دریاچه هامون که در مرز افغانستان و ایران قرار دارد، ممکن است با آغاز آب‌گیری در بند کمال خان خشک شود و بسیاری از تالاب‌ها در آن طرف مرز نابود گردند.
حتی در صورتی که حقابه ایران به صورت پیوسته به آن کشور برسد نیز برای پر نگه‌داشتن دریاچه هامون و تالاب‌های دیگر در ایران کفایت نمی‌کند.
اخیرا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ایران با حضور وزیر نیروی آن کشور، افتتاح بند کمال خان بر دریای هیرمند را مورد بررسی قرار داد. جزییاتی از این نشست بیرون نشده؛ ولی واقعیت این است که ایران به استفاده زیاده از حق خود، از آب‌هایی که از افغانستان سرچشمه می‌گیرند، عادت کرده و کاهش در میزان جریان آب در ایران موجب واکنش این کشور خواهد شد.
شاید نخستین واکنش ایران، اجیر کردن جنگ‌جویان طالبان برای تخریب این بند باشد. در ماه عقرب سال روان، شش سرباز محافظ بند کمال‌خان در نتیجه حملات مسلح بر آنان جان باخت و دو تن دیگر زخم برداشتند. در بهار سال ۲۰۱۷، ده محافظ بند سلما نیز در یک حمله تهاجمی طالبان جان باختند.
به باور نگارنده، احتمال حملات تخریبی توسط جمهوری اسلامی ایران بعید نیست. با استناد به این نکته که «تک تیراندز حیدر» سلاح کشندۀ ایرانی، اخیرا در دسترس طالبان قرار گرفته است.
متعارف‌ترین برخورد ایران این خواهد بود که در این مورد با دولت افغانستان وارد گفتگو شود. چنانچه قبلا نیز کمیسیونی به این منظور بین دو کشور ایجاد شده است.
حال سوال از آقای ظریف این است که اگر واکنش شمخانی با استخدام افراد گروه طالبان برای تخریب بند پاسخ نداد که به‌طور قطع پاسخ نخواهد داد، آقای ظریف بازهم با گروه طالبان دیدار و گفتگو خواهد کرد یا با دولت افغانستان در تماس خواهد شد؟
همان‌طور که یادآوری شد پاسخ این پرسش برای هر دو گزینه مثبت است! هم با طالبان به تماس خواهد شد که بند را انفجار دهند (هرچند امکان این کار اکنون چندان جدی نیست.) و هم با حکومت افغانستان و رییس‌جمهور غنی به تماس خواهد شد؛ چون این اداره را مسوول کم‌آبی ایران تلقی می‌کند.
به هر صورت مردم افغانستان چون ققنوس از میان دود و خاکستری که سال‌های سال، کشورهای همسایه با آتش زدن خاک و دارایی‌های ما ایجاد کرده، سر برمی‌آورند و چندان دور نخواهد بود که دست مداخله‌گران کوتاه گردد.
بهتر است همسایه‌های ما هم‌فرهنگی، همسایگی و سایر مشترکات را در نظر بگیرند و دست‌کم در دهه سوم قرن بیست و یکم، صاحب این شعور سیاسی شوند که مداخله در امور داخلی هیچ کشوری عاقبت خوب ندارد.
دکتور کریمی
