سمیع‌الحق قیومی
در نوشتار حاضر برآنم تا با تحلیل اهمیت موقعیت جغرافیایی و اقتصادی ولسوالی نسی، پیامد‌های احتمالی ناامنی‌های اخیرِ ناشی از ظهور گروه طالبان در ولسوالی یادشده را برای دیگر ولسوالی‌های درواز بیان نمایم و بر لزوم داشتن روی‌کرد استراتیژیک و جدی از جانب حکومت افغانستان نسبت به این ولسوالی تاکید کنم.
اهمیت جغرافیایی
ولسوالی نُسَیِ در گذشته مرکز درواز بود. بعدها درواز به پنج ولسوالی تقسیم گردید: نسی، مایمی، شُکی، کوف‌آب و خواهان. نسی حدود چهل‌هزار نفوس دارد و به لحاظ موقعیت جغرافیایی نقطۀ وصل ولسوالی‌های پنج‌گانۀ دروازِ بدخشان افغانستان بوده و با ناحیۀ درواز ولایت خودمختار کوهستان بدخشان جمهوری تاجیکستان، هم‌مرز است.
باری، جایی خوانده بودم که مشخصات ظاهری یک جغرافیا، از مؤلفه‌های موثر بر امنیت آن به‌شمار می‌روند. نسی از نظر مشخصات ظاهری، منطقه‌یی کوهستانی و وسیع است. متاسفانه ویژگی‌های مذکور اکنون به فرصتی برای گروه طالبان تبدیل شده و افراد وابسته به این گروه در مناطق کوهستانی مواضع محکم ساخته و نفوذشان را بر سرحدات ولسوالی‌های همجوار نسی گسترش داده‌اند.
تسلط بر این ولسوالی استراتیژیک، دسترسی به سایر ولسوالی‌های درواز و خاک تاجیکستان را بسیار آسان می‌سازد. همین چند روز پیش، افراد گروه طالبان از مربوطات نسی بر ولسوالی مایمی حمله کردند و بخش‌های نزدیک به مقرِ این ولسوالی را برای مدت اندکی تصرف نمودند، اما حکومت محلی ولایت بدخشان با اعزام فوری نیروهای کمکی به ولسوالی مذکور، حملۀ طالبان را در زودترین فرصتِ ممکن دفع و پاک‌سازی کرد.
از جانب دیگر، طالبان هم‌اکنون در بخش‌هایی از ولسوالی کوف‌آب حضور دارند و در صورت تسلط بر مرکز ولسوالی نسی، به احتمال بسیار قوی سقوط ولسوالی شکی که در میان نسی و کوف‌آب موقعیت دارد نیز قطعی خواهد شد.
هرچند گروه طالبان ادعا می‌کند که گسترۀ فعالیتش را فراتر از خاک افغانستان وسعت نمی‌بخشد و برای کشورهای همسایه، به‌ویژه آسیای میانه تهدید نیست، اما ماهیت ایدیالوژیک و تاریخی گروه مذکور، سربازگیری و همکاری با گروه‌های تندرو مذهبی در بیرون از مرز افغانستان را نیز با خود دارد.
به باور نویسندۀ مقالۀ «تاجیکستان در تیررس جریان‌های افراطی» این کشور بیشترین تهدید را از ناحیۀ افراطگرایی مذهبی احساس می‌کند و در این زمینه برای تحصیل شهروندانش در موسسات دینی خارجی محدودیت‌هایی را وضع کرده است. به نقل از سایت فارسی خبرگزاری بی‌بی‌سی، امام‌علی رحمان، رییس‌جمهور تاجیکستان، چند سال پیش طی سخنانی از مردم کشورش خواست فرزندان خود را که در مدرسه‌های مذهبی در کشورهای دیگر مصروف تحصیل هستند، برای بازگشت به تاجیکستان تشویق نمایند.
وضع محدودیت‌های شدید بر رفتار دینی شهروندان و سرکوب نهضت اسلامی تاجیکستان از جانب حکومت این کشور، زمینۀ تحرک گروه‌های مذهبی تندرو، از جمله طالبان را در جامعۀ تاجیکستان مساعد می‌سازد. همچنین، اگر امضای توافقنامه میان طالبان و ایالات متحده امریکا (۲۹فبروی ۲۰۲۰، دوحه) در آینده به هم‌پیمانی استراتیژیک بین آن‌ها منجر شود، بعید نیست که ایالات متحدۀ امریکا برای تضعیف نفوذ روسیه و چین در آسیای میانه، از گروه طالبان استفاده کند.
لذا دست‌یافتن طالبان به مرکز ولسوالی نسی، امکان تحرک این گروه در خاک تاجیکستان را بسیار تقویت می‌کند. بی‌ثباتی امنیتی در آسیای میانه، برنامه‌های اتصال منطقه‌یی از طریق خاک افغانستان را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.
اهمیت اقتصادی
در سال۲۰۰۴ دومین پل دوستی از سلسله‌پل‌های شش‌گانه میان افغانستان و تاجیکستان بر فراز دریای آمو، با حضور امام‌علی رحمان، رییس‌جمهوری تاجیکستان، کریم آقاخان، امام شیعیان اسماعیلی جهان و نعمت‌الله شهرانی، معاون ریاست دولت انتقالی اسلامی افغانستان در مراکز ولسوالی نسی و ناحیۀ درواز تاجیکستان رسما افتتاح شد.
گفته می‌شود این پل از سوی شبکۀ توسعۀ آقا خان (AKDN) با هزینۀ نیم‌میلیون دالر امریکایی و همکاری ایالات متحده امریکا و کشور ناروی ساخته شده است.
ایجاد پل یادشده برای ولسوالی‌های پنج‌گانۀ درواز روزنۀ تازۀ اقتصادی و فرهنگی باز کرد. فاصلۀ زمانی تقریباً ده روزه‌یی‌که جهت تامین مایحتاج زندگی‌شان به‌سوی شهر فیض آباد، مرکز ولایت بدخشان، پیاده طی می‌نمودند، به کمترین حدِ ممکن تقلیل یافت. مردمی‌که ده شبانه روز منزل می‌کردند تا مواد مورد ضرورت خویش را از شهر فیض آباد با مرکَب به درواز انتقال دهند، اکنون کافیست جهت دست‌یافتن به مواد مذکور به بازارچه‌های ولسوالی‌ها یا دکان‌چه‌های قریه‌های‌شان سر بزنند.
اقلام مورد نیاز بازار ولسوالی نسی، به‌خصوص مواد غذایی، معمولا از ولایت کندز خریداری می‌شوند و از طریق «شیرخان بندر» به شکل ترانزیت از خاک تاجیکستان به درواز انتقال می‌یابند. به همین دلیل، در صورت باز بودن پل، مردم درواز در طول چهار فصلِ سال به بازار دسترسی دارند. افزون بر آن، روزهای شنبه میان تاجیکستان و افغانستان بازار مشترک وجود دارد که مردم از هر دو طرفِ مرز به تبادل محصولات محلی بین یکدیگر می‌پردازند. بازار مذکور به‌نام «شنبه‌بازار» یاد می‌شود. بدبختانه این بازار مشترک از هفت ماه بدین‌سو به علت تهدیدات امنیتی بسته است.
بستر اقتصادی ولسوالی نسی می‌تواند جهت تقویت برنامۀ توسعه‌یی «یک قریه، یک محصول» (قریۀ ما، افتخار ما) در درواز نقشی برجسته بازی کند. هدف عمدۀ این برنامه تمرکز روی تولیدات محلی و تبدیل آن‌ها به محصولات دارای ارزش افزوده و شناخته‌شده عنوان گردیده است. برنامۀ مذکور برای نخستین بار در جاپان روی دست گرفته شد و با گذشت زمان یکی از روش‌های موثر به منظور توسعه کشورهای در حال توسعه معرفی گردید. به گفته وزارت احیا و توسعه دهات، برنامۀ یک محصول یک قریه از سال ۲۰۱۸-۲۰۲۰ رسماً در بخش‌هایی از مناطق مرزی افغانستان-تاجیکستان تطبیق می‌گردد.
موجودیت پل ارتباطی میان افغانستان و تاجیکستان در ولسوالی نسی این ولسوالی را به مکانی قابل اعتماد برای فعالیت موسسه‌های خارجی تبدیل کرده است. در حال حاضر موسسۀ آقاخان در بخش‌های صحت، معارف (از جمله آموزش زبان انگلیسی) زراعت، توسعۀ زیر بناهای اقتصادی، حکومت‌داری خوب و قرضه‌های کوچک در این ولسوالی فعالیت می‌کند و مستقیم یا غیر مستقیم سایر ولسوالی‌های درواز را نیز پوشش می‌دهد و زمینه اشتغال‌زایی را در این مناطق مساعد ساخته است. از تمام ولسوالی‌های پنج‌گانۀ درواز دسترسی به خدمات بانک‌داری، آن‌هم در قالب قرضه‌های کوچک، تنها در نسی میسر می‌باشد. همچنان موجودیت یک باب دارالمعلمین و یک باب شفاخانۀ نسبتاً مجهز در نسی، نیازمندی‌های شغلی، آموزشی و درمانی مردم درواز را تا جایی رفع نموده است.
باری، ایجاد پل ارتباطی، امنیت مرزی میان تاجیکستان و افغانستان را قوت بخشیده و در کاهش فعالیت‌های «اقتصاد زیرزمینی» و قاچاق مواد مخدر موثر واقع شده است. عواید گمرکی دولت در ولسوالی نسی سالانه به حدود سه ملیون افغانی می‌رسد و نیز میزان دسترسی مردم به مواد غذایی به همین پل بستگی دارد.
در سایت رسمی وزارت مالیۀ افغانستان آمده است: «به‌تاریخ ۱۶سرطان ۱۳۹۷ محمدهمایون قیومی، سرپرست وزیر مالیه وقت، طی سفری به ولسوالی مایمی (همجوار نسی) چندین پروژه برق‌رسانی را در مناطق سرحدی ولایت بدخشان هم مرز با تاجیکستان افتتاح کرد. ازجمله پروژه‌های برق‌رسانی، ۱۹پایه ترانسفارمر مختص به ولسوالی مایمی بدخشان با ظرفیت مجموعی ۱۰۵۰ کیلووات می‌باشد که انرژی برق را برای ۶۵۶خانه رسانیده و حدود ۵۶۰۰تن از آن مستفید می‌گردند. همچنان ۹پایه ترانسفارمر دیگر که به‌نام شغنان شش یاد می‌گردد، به ظرفیت مجموعی ۵۵۰کیلوولت در ولسوالی‌های اشکاشم، نسی و مایمی (درواز بالا) که زمینه برق رسانی را برای ۴۳۰خانه دیگر مساعد می‌سازد، نصب می‌گردد… قرارداد ساخت و نصب ترانسفارمرها متذکره میان د افغانستان برشنا شرکت و شرکت پامیر انرژی عقد گردید، که این پروژه‌ها توسط کشور آلمان و بنیاد آغاخان تمویل می‌شود.»
تطبیق پروژه‌های فوق، به امنیت ولسوالی نسی به‌عنوان نقطۀ وصل ولسوالی‌های پنج‌گانۀ درواز بستگی دارد و در صورت ناامنی این ولسوالی، عملی‌شدن هر نوع پروژه در ولسوالی‌های همجوار آن ناممکن به نظر می‌رسد.
نتیجه
با وجود مشکلات و خطرات فراوانی که فعلا امنیت ولسوالی نسی را تهدید می‌کنند و حضور گروه طالبان در یک قدمی مرکز آن، هنوز هم حکومت فرصت دارد تا با اقدام جدی و سریع، ولسوالی یادشده را از خطر قریب‌الوقوع سقوط نجات دهد و بدین‌ترتیب فرصت‌های نیم‌بندی را که بستر اقتصادی این ولسوالی برای مردم درواز ایجاد کرده، حفظ نماید.
به‌تاریخ ۶سنبله ۱۳۹۸، هنگام کارزارهای انتخابات ریاست جمهوری، محمد اشرف غنی، رییس‌جمهوری افغانستان، طی یک کنفرانس ویدیویی با مردم نسی برای آن‌ها وعده سپرد که به مسوولان امنیتی هدایت می‌دهد تا در قسمت رفع مشکلات امنیتی نسی اقدام کنند، در چند ماه آینده پرواز‌های باختر را به دروازها مانند سابق دوباره فعال می‌سازد و مشکلات مخابراتی و کمبود تجهیزات شفاخانۀ نسی را پی‌گیری می‌نماید. او با یادآوری از سفرِ ۴۵سال قبلش به دروازها، خواست اراده و توجه جدی خویش را به مناطق محروم درواز نشان دهد و با اذعان به محرومیت دروازها، تاکید نمود که قشرمحرومان در قلبش جای دارند و به آن‌ها توجه خاصی صورت خواهد گرفت.
من دربارۀ پی‌گیری و عملی‌شدن دیگر وعده‌های رییس‌جمهوری برای مردم نسی و دروازها چیزی نمی‌دانم، اما متاسفانه اکنون وضعیت امنیتی در ولسوالی نسی بدتر از قبل شده است و مرکزِ این ولسوالی در معرض سقوط قرار دارد. وعده‌های آقای غنی برای مردم درواز، بدون تامین امنیت دروازها، ممکن و عملی نخواهند بود.
توقع می‌رود حکومت، نسی را به‌حیث منطقه استراتیژیک برای امنیت و اقتصاد بدخشان و عامل عمده در بهبود امنیت مرزی با جمهوری تاجیکستان تلقی نماید و ولسوالی مذکور را هرچه زودتر از وجود طالبان پاک‌سازی کند. در صورت بی‌توجهی حکومت، پل ارتباطی میان افغانستان و تاجیکستان بسته خواهد شد و دسترسی مردم دروازها را به مواد غذایی سخت خواهد ساخت.
نوشته بسیار عالى وتحقیق استوار به دلایل قناعت بخش وواقعبینانه بوده.
وبراى نویسنده جوان توفیق مزید را خواهانیم.