جهان مانند کتاب است و کسانی که سفر نمی‌کنند تنها یک صفحه از این کتاب را می‌خوانند.
«سنت آگوستین»
پنجم میزان برابر بود با 27 سپتامبر روز جهانی گردشگری. از سال 1980 به این‌سو سازمان گردشگری سازمان ملل متحد و بعضی از کشورهای دیگر عضو این سازمان، 27 سپتامبر را به عنوان روز جهانی گردشگری جشن می‌گیرند.
این روز فرصتی است تا کشورها برای بلندبردن سطح آگاهی مردم در مورد گردشگری برنامه‌های تشویقی داشته باشند و در مورد نقش و تأثیر گردشگری بر ارزشهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگ و اجتماعی اطلاع‌رسانی کنند.
در افغانستان نیز این روز با برگزاری جشن‌ها، نمایشگاه‌ها و معرفی مکان‌های توریستی تجلیل می‌شود.
گردشگری از گذشته‌های دور وجود داشته است؛ چنانچه گفته می‌شود در دوران قبل از اسلام، یونانی‌ها و رومی‌ها به خراسان قدیم سفر می‌کرده‌اند.
در جهان نوین، گردشگری، سفر و تعطیلات نه به‌عنوان امر تجملاتی؛ بل به عنوان یک نیاز پنداشته می‌شود.
تاریخچه گردشگری
در دوران بعد از اسلام، اولین شخصی که از دیار غرب به شرق آمده بود و سفرنامه‌‌‌هایی در مورد سفرش نوشت، «بنیامین تولادی» از کشور اسپانیا بود که در سال 1159 م به شرق سفر کرد.
در گذشته گردشگری به صورت بسیار ابتدایی و با مشکلات زیادی روبرو بود. کسانی که به سفر سیاحتی میرفتند، باید جسارت و شهامت زیادی به خرج داده و خطراتی بزرگ را به جان میخریدند، از آن جمله می‌شود ناصر خسرو، نظیر ابن بطوطه و مارکوپولو را نام برد که سیاح نامیده میشدند.
اصطلاح جهانگرد یا توریست در قرن نوزدهم بیشتر مروج شد؛ اشراف‌زادگانی که برای ادامه درس، به مسافرت می‌رفتنند، توریست نامیده میشدند.
سازمان جهانی گردشگری ( UNWTO )
سازمان بین‌المللی گردشگری، یکی از شاخه‌های سازمان ملل است که مسوولیت هدایت صنعت گردشگری در کشورهای عضو را دارد. این سازمان محل تبادل نظر و سیاست‌سازی‌ها برای رشد گردشگری و شریک ساختن تجارب عملی درباره دانش توریزم میباشد.
این سازمان در شهر مادرید، پایتخت اسپانیاست و نقش مهم و اساسی در رشد وضعیت گردشگری در تمام کشورها به‌خصوص کشورهای درحال توسعه دارد.
بعد از جنگ جهانی دوم گردشگری به‌عنوان یک صنعت مهم در زندگی مردم جای گرفت. افغانستان نیز در سال 1358ه.ش در کنار بیش از 100 کشور دیگر، عضویت سازمان جهانی توریزم را کسب کرد.
همچنین به‌عنوان عضو فعال کمیسیون توریزم جنوب آسیا فعالیت‌های ارزنده‌یی انجام داد. گفته می‌شود که در سال‌های دهه 50 شمسی حدود 90هزار، الی 120هزار توریست از افغانستان دیدن می‌کردند.
گردشگری در افغانستان
افغانستان با داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب، مناظر طبیعی زیبا و تاریخ کهن یکی از کشورهای مهم برای جذب گردشگران محسوب است.
زیبایی‌های طبیعی، میراث‌های فرهنگی، تاریخ کهن، راه‌های ترانسپورتی قدیمی از جمله راه ابریشم، اقلیم معتدل با چهار فصل، موزیم‌ها، باغ‌ها و پارک‌ها از جمله جاذبه‌های قابل توجه در گردشگری‌اند.
در چندسال گذشته دولت افغانستان در تلاش بازسازی زیرساخت‌های ویران‌شده در جنگ و روی دست گرفتن پروژه‌های بزرگ برای سهل‌سازی گردشگری در کشور بوده است. رشد این صعنت نیازمند هماهنگی بین آژانس‌های مسافرتی، شرکت‌های خدماتی و مسوولان حکومتی است.
وضعیت قابل قبول گردشگری در کشور
محمدرامین عتیقزاده، رییس تحقیق، انکشاف و بازاریابی گردشگری (توریزم) وزارت اطلاعات و فرهنگ، وضعیت گردشگری را خوب می‌داند و می‌گوید: «وضعیت گردشگری با وجود مشکلات امنیتی قابل قبول است و ما از این وضعیت راضی هستیم، آمار گردشگران از توقع ما بالاتر است و این یک نوید بوده می‌تواند.»
آقای عتیقزاده با اشاره بر وضعیت فعلی کشور از توجه حکومت و تدوین پلان‌ها برای رشد گردشگری داخلی تشکر می‌کند و برنامه‌ها و حمایت‌های حکومت را در این عرصه موثر می‌داند.
به اساس آمار این اداره، تنها در سه روز عید فطر سال 1398 بیشتر از دههزار نفر از پارک ملی بند امیر بازدید داشتند که نشان‌دهنده رشد روزافزون گردشگری در کشوراست.
بر اساس آماری که این اداره در دسترس روزنامه راه مدنیت قرار داده، در سال 1397 تعداد 2658159 (دو میلیون و ششصدوپنجاه‌هزار و یکصدو نجاه‌ونه نفر) گردشگر داخلی و تعداد 70644 (هفتادهزار و ششصدوچهل‌وچهار نفر) شهروند خارجی از ساحات توریستی افغانستان دیدن کرده‌اند. همچنین صنعت توریزم در این سال توانسته برای 12334 (دوازده‌هزاروسه‌صدوسی‌وچهار) شهروند کشور زمینۀ کار را فراهم کند.
توریزم در سال 97 با وجود مشکلات امنیتی و کمبود سهولت‌ها، مقدار 11429598 (یازده‌میلیون و چهارصدوبیست‌ونه هزار و پنجصدونودوهشت) افغانی عواید داشته است.
در سال 1398 نیز فعالیت‌های توریستی قابل قبول بوده است.
تنها در سه ماه اول سال 1398 تعداد (نُه‌صدودوهزار و نُه‌صد و پنجاه) 902950 گردشگر داخلی از نقاط مختلف تاریخی، مناظر طبیعی و شهرهای افغانستان دیدن کرده‌اند.
همچنین تعداد 3786 (سه‌هزارو هفتصدوهشتادوشش گردشگر خارجی، افغانستان را برای گردشگری انتخاب کرده‌اند.
میزان اشتغال‌زایی توریزم در سه ماه اول سال 98 به 2200 (دوهزار و دوصد) شغل می‌رسد و مقدار پول عایدشده از صنعت توریزم در این مقطع زمانی به 1089494 (یک میلیون و هشتاد و نه هزار و چهارصد و نود و چهار) افغانی می‌رسد.
مرتضی عزیزی، سرپرست ریاست توریزم می‌گوید: این آمار در 15 ولایت کشور به ثبت رسیده است که شامل کنر، ارزگان، زابل، پنجشیر، کندز، پکتیا، بامیان، فراه، لوگر، قندهار، سمنگان، وردک و بدخشان می‌شود؛ این آمار قابل تأمل بوده و افزایش نسبت به سه ماه اول 97 را نشان می‌دهد.
اما نسبت به مشکلات و نبود توجه دولت با این بخش در چند سال گذشته، آماری دقیق از تعداد گردشگران داخلی و خارجی در سال‌های قبل به خصوص 16 سال گذشته وجود ندارد.
شرکت‌های سیاحتی در امر توریزم نقش خوبی بازی می‌کنند و سبب به وجود آمدن سهولت در حمل و نقل گردشگران به حساب می‌آیند.
به گفته آقای عتیقزاده، از شروع دورۀ موقت تاکنون، نزدیک به چهارده صد شرکت سیاحتی خصوصی سند فعالیت به دست آورده‌اند که حدود یک‌هزار آن‌ها اسناد فعالیت‌شان را تمدید کرده و بقیه نیز در حال تجدید هستند.
این شرکت‌ها در امر گردشگری‌های مختلف از جمله مذهبی و ورزشی فعالیت می‌کنند.
افغانستان با داشتن پیشینه تاریخی و داشتن تجربه حکومت‌های مختلف قبیله‌یی، تمدن اسلامی و قبل از اسلام را در خود جا داده است و در طول زمان مورد توجه پیروان مذاهب دیگر از جمله مذهب بودایی بوده است. ساحاتی مثل شهر غلغله و بت‌های بامیان جاهایی هستند که بودایی‌مذهبان بارها از آن دیدن کرده‌اند.
گردشگری، یکی از پردرآمدترین صنعت‌های مورد توجه در جهان است، اما به خاطر دست‌یابی به این هدف باید برنامه‌های آگاهی‌دهی عمومی وجود داشته باشد.
آقای عزیزی با اشاره بر اهمیت گردشگری در کشور می‌گوید: این اداره در تلاش برای آگاهی‌دهی از طریق رسانه‌ها، بلبوردها، نمایشگاه‌ها، مجله‌ها و کتاب‌های معلوماتی به مردم در سطح کشور است و بیشترین توجه حکومت بالای رشد گردشگری داخلی است.
اداره توریزم همچنین برای جلب و جذب گردشگران خارجی از طریق سفارت‌خانه‌ها و رسانه‌های جمعی تلاش می‌کند.
مهماننوازی و خدمات عالی سبب می‌شود تا گردشگران به افغانستان بیایند. فرهنگ‌های مخصوص مناطق مختلف کشور، غذا‌های محلی، پوشاک و صنایع دستی نیز در جذب گردشگران مؤثر شمرده میشوند.
در همین حال کارشناسان عرصه توریزم، فضا را برای رشد توریزم در کشور مساعد می‌دانند و می‌گویند که آگاهی‌دهی حرف اول را در صنعت توریزم می‌زند.
ستاره غنی، کارشناس برنامه‌ریزی توریزم منطقه‌یی می‌گوید: «امروزه دو نوع توریزم در جهان شناخته شده است، یکی توریزم انسانی و دیگری توریزم طبیعی، که افغانستان از هر دو لحاظ جاذبه‌های ویژه خودش را داراست.»
خانم غنی، با اشاره بر نقش توریزم در اقتصاد می‌گوید: کشورهایی چون مصر، ترکیه، اندونیزیا، اسپانیا، امریکا و پرتگال؛ عاید سرانه‌شان را از توریزم به دست می‌آورند.
به گفته خانم غنی، مسایل سیاسی، جنگ، ناامنی و عدم توجه جدی به زیرساخت‌ها سبب شده که توریزم در کشور رشد چندانی نداشته باشد. چیزی که مسوولان ادارۀ توریزم نیز آن را تأیید می‌کنند.
گردشگری، سومین صنعت درآمدزای جهان
بر اساس گزارش‌ها، صنعت گردشگری پس از صنایع نفت و موترسازی سومین صنعت پردرآمد در جهان است. گردشگری تاحدی مهم پنداشته می‌شود که در بعضی از کشورها محور توسعه اقتصادی شمرده شده و حمایتکننده قوی تولید داخلی است.
به اساس گزارش سازمان بین‌المللی گردشگری، سود گردشگری در سال 2016 به بیشتر 1200 میلیون دالر می‌رسد. در این گزارش دست‌آوردهای کشورهای مختلف جهان در صنعت گردشگری مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می‌رسد که گردشگری از نظر اقتصادی سبب ایجاد اشتغال می‌شود. در توریزم میزان سرمایه‌گذاری‌ها بسیار پایین‌تر از دیگر صنایع بوده و برعکس سود بیشتری دارد.
طبق یافته‌های این سازمان، گردشگری سبب کاهش بیکاری و فقر می‌شود. این سازمان همچنان آماری را نشر کرده که نشان می‌دهد از هر 12 تا 15 شغل در دنیا یک شغل به گردشگری اختصاص یافته است و هر پنج تا ده گردشگر یک فرصت شغلی ایجاد می‌کند. در حال حاضر تعداد 160 میلیون نفر در جهان در صنعت گردشگری به کار اشتغال دارند و درآمد‌های این صنعت در کل حدود 9 درصد تولید ناخالص کشورهای جهان را به خود اختصاص داده است.
موانع و چالش‌ها
نبود امنیت یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های فراراه گردشگری در کشور است. گردشگران داخلی و خارجی در قدم نخست به امنیت ذهنی و فزیکی نیاز دارند. تبلیغات منفی افراطی از جنگ و خشونت در افغانستان، چهره کشور ما را بیش از بیش خشن نشان داده و سبب می‌شود گردشگران از افغانستان و اوضاع آن بهراسند.
گردشگران به جاهایی سفر می‌کنند که از امنیت فکری و فزیکی‌شان مطمین بوده و جان‌شان در خطر نباشد.
نبود و یا کمبود امکانات و تسهیلات لازم برای گردشگران یکی دیگر از موانع سد راه گردشگری در کشور است. آگاهی‌دهی و اطلاع‌رسانی ضعیف و نبود توجه لازم به حفظ و بازسازی آثار تاریخی مورد توجه گردشگران نیز از چالش‌هایی هستند که مانع رشد گردشگری در کشور شده‌اند.
سید طاها فضل
