زعفران، به‌عنوان طلای سرخ افغانستان و به‌دلیل داشتن کیفیت عالی و منحصر به‌فرد، نسبت به‌محصولات زعفران سایر کشورها، جایگاه خاصی در بازار زعفران صادراتی دارد.
این محصول تازه رونق‌گرفتۀ بازار افغانستان ضمن اینکه تولید و کشت و برداشت آن در نقاط مختلف کشور جایگاه خاص پیدا کرده، به‌دلیل ساختار خاص آب و هوا، سبب رونق بیشتر این صنعت در کشور نیز گردیده است. زعفران در بازار و بین مردم افغانستان نیز طی چند سال اخیر در جایگاه ویژهیی قرار گرفته است. طوری‌که امروز قریب به‌اکثریت مردم کشور در شهرها از این محصول استفاده می‌کند.
بعد از ساقط شدن حکومت طالبان و روی کار آمدن حکومت جدید با حمایت جامعه جهانی، رویکرد بدیل‌سازی برای کشت خشخاش روی دست گرفته شد و از زارعان و زمین‌داران خواسته شد که به‌جای خشخاش زعفران کشت کنند.
بازدهی زعفران نظر به‌خشخاش هم بیشتر است و هم یک تولید سفید و مطلوب است. نظر به‌گفتۀ وزارت زراعت طرح بدیل‌سازی، یکی از برنامه‌های موفق افغانستان در راستای مبارزه با مواد مخدر بوده است.
هرچند در سال‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌یی برای مبارزه با مواد مخدر در افغانستان صورت گرفته است، اما برخلاف میزان هزینه‌یی که دولت برای مبارزه به این مواد پرداخته، موفقیت چندانی نداشته است.
نظر به آمارها و داده‌ها، در مورد مقایسه درآمد زعفران با دیگر محصولات زراعتی، درآمد زعفران از همه نباتات بیشتر می‌باشد، به‌طور مثال درآمد خالص یک جریب تریاک در سال حدود 800 دالر امریکایی است در حالی‌که یک جریب زعفران حدود 1000 دالر امریکایی درآمد خالص دارد.
درآمد خالص یک جریب گندم در سال حدود 80 دالر و درآمد زعفران حدود 560 دالر گفته می‌شود. علاوه بر درآمد زیاد، زعفران مزایای دیگری دارد که دهقانان افغان را به‌کاشت آن علاقمند و معتقد ساخته است؛ مثلا عدم ضرورت زعفران به آب و آب‌یاری در فصل تابستان، آسانی حمل و نقل به‌دلیل کم حجم بودن، امکان انجام 80 درصد از کارهای برداشت و پروسس توسط زنان و دیگر اعضای فامیل، ایجاد زمینه کار برای مردم قریه در فصل بیکاری (عقرب و قوس).
یک هکتار زمین زعفران تقریبا 270-250 روز کار نیاز دارد، مقاومت در مقابل امراض و حشرات و افزایش تقاضای بازار جهانی، از دیگر مزایای زعفران شمرده می‌شوند.
در حال حاضر موجودیت یک‌باب لابراتوار کنترول کیفیت زعفران، توزیع 16 دستگاه خشت‌کن زعفران، احداث بیشتر از 300 بانک پیاز زعفران، فعالیت در شرکت خصوصی داخلی در بخش تولید، پروسس و بازاریابی زعفران، تاسیس 4 انجمن زعفران کاران مردان و 2 انجمن زعفران کاران زنان، علاقمندی شرکت‌های بین‌المللی در امریکا و اروپا برای خرید زعفران افغانستان و حمایت جامعه بین‌المللی از جمله فرصت‌های طلایی می‌باشد که در صورت استفاده از آن‌ها دورنمای امیدوارکنندۀ برای رشد کشت زعفران در افعانستان به‌تصویر خواهد کشید.
با توجه به افزایش تقاضای بازارهای جهانی، بالا بودن قیمت زعفران نسبت به دیگر تولیدات زراعتی، قرار داشتن افغانستان در منطقه خشک جغرافیایی که مناسب کشت گیاه زعفران است، وجود نیروی کار فراوان و ارزان – باتوجه به اینکه ۹۰درصد کار تولید و فراوری زعفران توسط دست انجام می‌شود- پیش‌بینی می‌شود که کشت و تجارت زعفران در کشور سرعت روزافزون یافته و در آینده نزدیک، در بازارهای جهانی، افغانستان یکی از فراهم‌کنندگان اصلی زعفران باشد.
روند رشد کشت زعفران و روند رو به رشد دهقانان که به کشت زعفران در ولایات مختلف افغانستان روی آورده، نیز نشان می‌دهد که استقبال فراوانی از این محصول در داخل وجود دارد. درآمد سرشار ناشی از تجارت زعفران علاقمندان روزافزونی به کشت و تجارت این محصول ایجاد کرده است.
در سال 1397 نظر به‌گزارش سالانۀ وزارت زراعت و مالداری، مقدار تولید زعفران به 15تُن رسیده بود. هم‌چنان برنامه‌ریزی‌هایی در جریان است که سطح آگاهی و ظرفیت دهقانان افزایش یابد و در 10سال آینده مقدار تولید زعفران افغانستان به 70 الی 100تُن برسد.
این رقم بدون شک بخش بزرگی از درآمد ناخالص ملی کشور را تشکیل خواهد داد. بر بنیاد گزارش‌ها در حال حاضر، هر کیلو زعفران افغانستان معادل 2000 دالر در بازارهای داخلی قیمت دارد و صادرکنندگان این گیاه می‌گویند در بازارهای جهانی این نبات کیلویی 2500 دالر به‌فروش می رسد.
به‌گفته مسوولان قیمت زعفران افغانستان حدود 300 تا 700 دالر بالاتر از زعفران ایران و اسپانیاست. اما مسوولان در هرات می‌گویند که در هرات هر کیلوگرام زعفران به 700 تا 1000 دالر خریدوفروش می‌شود و در بازار جهانی این محصول به 2000 تا 4000 دالر خرید و فروش شده است.
طلای سرخ افغانستان که چند سال می‌شود مقام نخست را در بازارهای جهانی دارد، نیازمند حمایت و ترغیب بیشتر است که دهقانان آموزش فنی و حرفه‌یی داده شوند و زعفران را به یک صنعت ملی و فراگیر تبدیل نمایند.
تا آن‌جا که دیده می‌شود، فقط در غرب افغانستان صنعت این گیاه مزبور رونق و رواج بیشتر یافته است و در بخش‌های دیگر افغانستان تبلیغات و آگاهی‌های لازم صورت نگرفته است. چون تولید و گسترش کشت زعفران، هم می‌تواند شغل فراوان ایجاد کند، هم جای کوکنار را بگیرد و در نهایت میلیون‌ها دالر را به‌حساب افغانستان واریز نماید.
کشت کوکنار که باعث بدنامی افغانستان شده است، با افزایش کشت زعفران به‌جای آن، می‌توان این خلا را پر کرد و گامی برداشت که باعث غرور ملی شود و هم درآمد بیشتر برای کشاورزان کسب نماید.
سعادت‌شاه موسوی؛ کارشناس مسایل اقتصادی
