تاثیر مثبت آبانبار راغون تاجیکستان بر همسایگان
پس از فروپاشی اتحاد شوروی، فعالیت جدی میان بخشهای تولیدی نیروی برق و استفادهکنندگان آب در کشورهای بالاآب و پایینآب آسیای مرکزی به وجود آمد. در حالی که کشورهای پایینآب مانند قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان از آب برای هدفهای کشاورزی استفاده مینمایند کشورهای بالاآب مانند قرغزستان و تاجیکستان آب را به خاطر منبعی انرژیزا استفاده میکنند. در گذشته میان کشورهای پایینآب و بالاآب، قرارداد آبی برای نیازهای کشاورزی در تابستان و در عوض آب با مواد سوختی در زمستان وجود داشت. دولتهای پایینآب از مواد سوختی غنی هستند و سیاست قیمتگذاری انرژیزایی را پیش میبرند که در گذشته در دوران اتحاد شوروی به دولتهای بالاآب رایگان رسانیده میشد. امروزها کشورهای بالاآب و پایینآب وابسته به استفاده آب برای انرژیزایی و کشاورزی مناسبتهای نابرابر دارند. بیشتر این همکاریهای نابرابر میان این مملکتها وابسته به نقشهگیری آبانبارهای بزرگ مانند نیروگاه آبی برقی راغون است.
همچنین مملکتهای بالاآب مثل تاجیکستان با مشکل نارسایی انرژی روبروست. حدود 70 درصد مردم تاجیکستان در سال 2014 مشکل نارسایی برق داشتند. به طور مثال در زمستان، تاجیکستان به خصوص منطقههای دوردست آن، بیشتر از 2.2-2.5 ملیون (kwh) نارسایی برق دارند. علاوه بر این، بحران انرژی در تاجیکستان، سال به سال بدتر میشود، به خصوص بعد از سال 2009 وقتی که تفاهمنامهی فروش برق از طرف این کشور با مملکتهای همجوار برطرف شد که بر آن اساس، کشورها به خاطر نظام انرژی آسیای مرکزی، باید همدیگررا تامین میکردند.
از این رو، حکومت تاجیکستان برای حل این مشکل، راههای حل را جستجو میکند. بهرغم این، تاجیکستان یکی از غنیترین مملکتها از نظر ذخیرههای نیروی آبی میباشد. در تاجیکستان 4 درصد ذخیرههای نیروی آبی جهان و 53 درصد ذخیرههای آبی آسیای مرکزی وجود دارد. در عین حال، اقتدار نیروی آبی این جمهوری بیشتر از 527 ملیون (kWh) میباشد که سالانه 5-4 درصد آن استفاده میشود. برای همین، یکی از راههای برطرف کردن مشکل نارسایی برق، نیروگاه آبی برقی بزرگ راغون میباشد. امام علی رحمان، رییسجمهور این کشور، بازسازی راغون را راهکاری مهم برای حل بحران انرژی در تاجیکستان میبیند و به صورت جدی آن را پیگیری میکند.
بعد از نهایی شدن لایحه نیروگاه آبی برقی راغون، این ذخیرهگاه آبی، بلندترین آب انبار جهان را خواهد داشت. بر بنیاد این لایحه، آبانبار راغون این مملکت را از بنبست انرژی بیرون کرده و نیازمندیهای حیاتی تاجیکستان را تامین خواهد کرد. ساختمان نیروگاه آبی برقی راغون، اولین بار سال 1959 پیشنهاد گردید و سال 1976 شروع شد، اما بعد از فروپاشی اتحاد شوروی از کار باز ماند. بعدتر با وجود نارضایتی ازبکستان در تفاهمنامههای همکاری برای دوام تجربه شوروی در تقسیمات آب که در سال 1992 میان کشورهای آسیای مرکزی به موافقه رسیده بود ساختمان راغون در تاجیکستان شروع شد. با وجود این قرارداد تا سال 1997 یعنی تا به پایان رسیدن جنگ شهروندی، کار ساختمان آن متوقف شد. در دوام جنگ شهروندی اقتصاد این جمهوری خراب شد و لایحه ساختمان این آبانبار متوقف گردید. تنها در سال 2000 جمهوری تاجیکستان برای سرمایهگذاری بینالمللی دوباره به کار آن اقدام ورزید و روسیه برای ساختن این لایحه به گفتگو ادامه داد. این آبانبار در سال 2008 شروع و در سال 2010 بازسازی گردید.
گذشته از این، نزاع آب بین تاجیکستان و ازبکستان بر سر لایحه آبانبار راغون بیشتر شد. تاجیکستان از پیشبرد ساختمان آبانبار امیدهای زیاد دارد. در حالی که حکومت تاجیکستان این لایحه را برای تامین بیشتر نیازهای اقتصادی و نیروی آبی خود ارزیابی میکرد، ازبکستان از خطر جریان رود وخش نگران بود.
کارشناسان منطقههای پایینآب دیدگاه انتقادی دارند که ساختمان نیروگاه آبی برقی راغون، نارسایی آب را 22 درصد بالا برده و خشکی را در منطقه دیگر در پی خواهد داشت و به باور آنان، ازبکستان همچون مملکت پایینآب آسیب خواهد دید.
با این وجود اما تاجیکستان میگوید که اگر ازبکستان شریک لایحه گردد به نظارت سالانه آب قادر خواهد بود. بانک جهانی در بحثهای بین دو کشور اشتراک میکند. بانک جهانی قبول کرده که پنج شورای مبادله اطلاعات و جلسه درباره بهادهی و تدقیق علمی مربوط به لایحه نیروگاه آبی برقی راغون را بگذراند.
همه دولتهای ساحلی در پنجمین نشست درباره آبانبار که در 2014 در المااتا برگزار شد و گروه متخصصان، ساخت نیروگاه آبی برقی راغون را اجرایی دانستند. گروه متخصصان چنین نتیجهگیری کردند که تاثیر ایکالوژی- جمعیتی این بند آب میتواند کمتر باشد.
ازبکستان تا حال در این فکر است که ساختن این نیروگاه (سربند) برای کشاورزی مشکلساز است. همین طور این مساله بحث و زمان خیلی زیاد را میطلبد تا امنیت، باور، ثمربخشی و زمینههای اجرایی آن به درستی نشان داده شود.
با توجه به آن که ازبکستان مخالف این مساله است اما تاجیکستان برای ساخت نیروگاه آبی برقی راغون کوشش زیادی به خرج داده است. برای بنیاد این لایحه 5-3 ملیارد دالر لازم است. اما تاجیکستان به تنهایی توانایی این تامین این مبلغ را ندارد.
از این رو، حکومت تاجیکستان به کمک مالی دولتهای همسایه و نهادهای بینالمللی نیاز دارد. گرچند عملی شدن مواد این لایحه روندی مشکل است، اما اگر این نیروگاه ساخته شود، میتواند یکی از نیروگاههای اساسی آبی تولید برق شود که نه تنها تاجیکستان؛ بل برق مورد نیاز کشورهای همجوار و دولتهای افغانستان و پاکستان را نیز تامین میکند.