سهمِ بیوجود افغانستان از بازار سهام
افغانستان تنها کشوری است که بازار سهام ندارد. با اینکه امروزه اهمیت بازار سهام برای رشد اقتصادی در کشورهای رو به توسعه لازم به بحث نیست، اما سالهاست بحث ایجاد بازار سهام در افغانستان با شکست مواجه میشود. چهار سال قبل یک شرکت هالندی برای ایجاد بازار سهام در افغانستان دست به کار شد و با عدهیی از مقامهای افغانستان دیدارهایی مفصل داشت. وزیر مالیه سابق داکتر کبیر، که از وزرای دوره حکومت چپ بود و مثل بسیاری از آن وزرا هنوز با عیاری زندگی میکند، پیشگام و واسطۀ این امر شده بود. اما تلاشهای او و شرکت هالندی بینتیجه ماند. دلیل اصلی هم فساد گسترده و تقاضای رشوه کلان مسوولان اقتصادی وقت بود. مسوول درجه اول اقتصادی آن ایام در افغانستان، کسی بود که تمام وزارتخانه را از افراد یک قوم، بیسواد و باسواد انباشته بود.
وقتی وزیری، تمام تلاشش، کمایی کردن از چوکات وزارت و بازی قومی و یارکشی است تا بخشی از درآمد آنان را به جیب بزند، نمیتواند برنامههای کلان اقتصادی را برنامهریزی کند.
بازار سهام چنان که از نامش پیداست، سرمایههای کوچک را جمع و به سرمایهگذاری بزرگی تبدیل میکند. در افغانستان که اکثر خانوادهها، پولهای اندکی به واسطه ذخیره یا حواله از اقوامشان در غرب یا ماحصل عمر دارند، مجبورند این پولها را یا در بالشت پنهان کنند که به رکود بازار منجر میشود یا به سودخواران و رباخوران محلی بدهند. در هر دو صورت این پول هدر میرود، اما جمعشدن این پولهای کم میتواند باعث ایجاد شرکتها و کارخانههای بزرگ شود.
خوبی دیگر شرکتهای سهامی، توحید منافع اقتصادی است که منافع قومی را از بین میبرد. بالاخره سومین فایده بازار سهام، استفاده از پولهای باد آورده است. امروزه بخش زیاد کسانی که به برکت پولهای بادآورده از هر راهی صاحب سرمایههای هنگفت شدهاند توانایی استفاده از این پول را ندارند. برای این، بیشتر یا خانههای گرانقیمت میسازند یا هوتل عروسی؛ چون خلاقیت در زمینه اقتصادی محدودست.
شرکتهای سهامی اما این پولها را در سرمایهگذاریهای خلاق و نو مصرف میکنند و با گذشت سالها به صاحبش هم خانه لوکس میدهد و هم هوتل عروسی. این جای شرم است که صدها هوتل عروسی بیمعنا با هزینههای هنگفت در کابل ساخته شدهاند زیرا با هزینه هر کدام دهها کارخانه میتوانست ساخته شود.
از طرفی در هیچکشور دیگری این همه هوتل عروسی وجود ندارد. برای این، دولت به جای اعمال محدودیت بر عروسیها، باید بازارهای سهام محلی را راهاندازی و حمایت کند تا هم سرمایهها استفاده بهینه شوند و هم مردم قدر پول و طرز استفاده از پول را بدانند. این روند هم باعث ایجاد کار و هم رونق اقتصادی میشود.