سخنرانی هفته گذشته جو بایدن در کانگرس امریکا که به نوعی استراتژی دولت او را در مسایل مختلفی از جمله سیاست خارجی این کشور ترسیم می‌کند، باعث شد قاعده بازی در افغانستان تا حد زیادی تغییر کند.
نکته اساسی این تغییر، اکتفای بایدن به یکی دو جمله کوتاه درباره افغانستان در یک سخنرانی یک و نیم ساعته بود و این اعلام مستقیم این موضوع بود که پرداخت به موضوع جنگ و صلح افغانستان جای زیادی در حوصله و دولت بایدن ندارد.
پس از این سخنرانی، رییس‌جمهور غنی نیز با نشر مقاله‌یی عملا از موضع گذشته‌اش درباره شرایط صلح با طالبان عقب‌نشینی کرد و به مبحث «تشکیل دولت موقت پیش از انتخابات» رای تقریبا مثبتی ارایه کرد.
از طرف دیگر گروه طالبان نیز با نشر طرح چند صفحه‌یی «دولت انتقالی صلح» به نوعی طرح «تشکیل دولت موقت» را با اکراه پذیرفت.
نکته قابل توجه نخست، پیشنهاد هر دو طرف درگیر بدون گفتگوی مستقیم با یکدیگر است. از طرف دیگر نمایندگان دولت و طالبان در قطر هنوز پی‌گیر اصول اولیه مذاکرات هستند و احتمال ارایۀ پیشنهاد صلحی از این نشست وجود ندارد.
یکی از پیچیدگی‌های اصلی مذاکره با طالبان نیز همین‌جاست؛ گروهی که حاضر نیست با دولت افغانستان طرف باشد و ترجیح می‌دهد با زبان دیگری خود را به سازش مشتاق نشان بدهد. زبانی که گاهی خلیل‌زاد آن را خوب بلد است و گاهی با کشتار مردم افغانستان آن را می‌نویسند.
طالبان هنوز اصول خاصی برای روابط سیاسی خود ندارند. برای گروهی که بیشتر برای کمپنی آدم‌کش‌های استخدامی کشورها و سازمان‌های استخباراتی خارجی فعالیت می‌کند، سخت است تا به معادله‌یی بپیوندد که قرار است از دیپلماسی به عنوان اهرم فشار استفاده کند.
این موضوع صلح را با توجه به خواسته‌های کشورهای منطقه از این گروه به عنوان اهرم فشار نیابتی، بیش از پیش پیچیده می‌کند.
پاکستان هنوز برای به چالش کشیدن منافع هند در افغانستان سخت تلاش می‌کند. ایران هنوز از مساله آب‌های مشترک و نفوذ کشورهای عربی و انگلستان در مرزهایش نگران است. عربستان سعودی هنوز مطمین نیست که مناطق شیعه‌نشین افغانستان، لبنان دوم نخواهد شد و همین‌طور روسیه نگران مرزهای کشورهای مشترک‌المنافعش با افغانستان است.
آنچه قبلا طالبان را نسبت به آینده خوش‌بین می‌ساخت، حمایت امریکایی‌ها از این گروه در پوششی به نام گروه آشتی‌جو با گرفتن مناطق مختلف مرزی و مرکزی به عنوان پایگاه دایم بود. خوش‌بینی ساده‌یی که با سخنرانی جو بایدن از میان رفت.
حالا به نظر می‌رسد استراتژی جدید این گروه، تشدید دوباره اعمال خشونت و ایجاد عملیات تازه جنگی برای باج‌گیری و ایجاد پروپاگندا برای جلب توجه امریکا باشد. بحث حضور دوباره القاعده در افغانستان در هفته گذشته با کشتار و دستگیری تروریستان این گروه، ترورهای کور افراد و اصناف مختلف جامعه دو نشانه دیگر از استراتژی تازه این گروه است.
دولت در شرایط فعلی و خروج کامل نیروهای امریکایی، تمایل بیشتری به بهبود روابط با کشورهای منطقه دارد. سفرهای متعدد مقام‌های وزارت خارجه، شورای امنیت به کشورهای ایران، روسیه و هند در چهار ماه گذشته، چیزی بیشتر از تعداد سفرهای نارمل یپلماتیک است. از طرف دیگر به نظر می‌رسد در صورت ادامه جنگ و قطع کمک‌های دولت امریکا برای فشار آوردن به دولت برای پذیرش مذاکرات با طالبان، دولت را مجبور به چرخشی سیاسی به سمت کشورهای همسایۀ مخالف امریکا کند.
آنچه از اوضاع سیاسی فعلی به نظر می‌آید این است که بحث صلح به صورت اجتناب‌ناپذیری به «جنگ بیشتری» نیاز دارد. جنگی که توسط طالبان با بی‌رحمی و کشتار غیرنظامیان به دستور سازمان‌های استخباراتی شروع و با مقاومت دولت به خاطر بقای نظام جمهوری مواجه می‌شود.
مصطفی هزاره
