استاد فیروز فوزی؛ استاد زبان و ادبیات ترکی دانشگاه کابل است. او از ولایت فاریاب است. لیسانس زبان وادبیات ترکی را در ترکیه فراگرفته. فوزی در ادبیات و زبان ترکی، زبان‌های ترکی آسیای میانه و افغانستان، در سال 2012 از ترکیه ماستری دارد. اکنون نیز در حال کامل کردن دکتورای خود در زبان و ادبیات ترکی و زبان‌های ترکی آسیای میانه و افغانستان در ترکیه است.
استاد فوزی، علاوه بر تدریس و تحقیق زبان‌های ترکی، در نهادهای مختلف نیز کار کرده است. فوزی تاکنون بیش از هشت کورس زبان ترکی در افغانستان ایجاد کرده؛ که بیش از 500 دانشجوی افغان در این کورس‌های زبان ترکی، نزد وی ترکی آموخته‌اند.
آقای فوزی هر دو فرهنگ افغانستانی و ترکی را به‌خوبی می‌داند و در زمینه‌های مختلف فرهنگی، میان دو کشور تحقیق زیادی انجام داده است.
از حدود یک دهه به این طرف، سریال‌های ترکی بدون رقیب در شبکه‌های تلویزیونی افغانستان، حاکمیت می‌کنند. بیش از 50 شبکه تلویزیونی، دست‌کم در هر 24 ساعت، سه ساعت از نشرات خود را به نشر سریال‌های دوبله‌شده ترکی اختصاص می‌دهند. از این طرف مردم افغانستان، با اشتیاق پای تلویزیون‌ها نشسته و اوقات خود را صرف تماشای این سریالها می‌کنند. روزنامه راه مدنیت در این خصوص مصاحبه‌یی با استاد فیروز فوزی انجام داده که به خوانندگان و علاقمندان تقدیم می‌شود:
همان‌طور که بهتر می‌دانید در یک دهۀ اخیر، سریال‌های ترکی آرام آرام، جای سریال‌های هندی را گرفته و سیطره بلامنازع سینمای بالیوود را خاتمه داده‌اند، فقر صنعت سینمایی کشور ما، بی‌تردید یک عامل است. اما شما به عنوان یک تحصیل‌کرده در کشور ترکیه چه ارزیابی دارید؟
روابط جدی و دوستانه افغانستان و ترکیه به دوره شاه امان‌الله خان و مصطفا کمال آتاترک برمی‌گردد. علاوه بر آن افغانستان با ترکیه رابطه تاریخی و فرهنگی دارد.
در سال 2002 با آمدن بیش از 46 کشور در افغانستان، ترکیه نیز شامل کشورهایی بود که به افغانستان کمک‌های مالی و نظامی می‌کرد. هرچند کشورهای دیگر هم کمک‌های مالی و نظامی فراوانی با خود داشتند، اما ترکیه تنها کشور اسلامی در میان این کشورها بود. مردم افغانستان بیش از دیگران، به ترک‌های هم‌مذهب‌شان اعتماد کردند. از طرف دیگر وارد شدن کالای ترکی توسط تاجران افغان به بازار افغانستان و دیدوباز‌دید تاجران، سبب شد که مردم با فرهنگ ترکیۀ مدرن بیشتر آشنا شوند.
«بعد پنجم» و «دنیای اسرار» سریال‌هایی بودند که راه سریال‌های ترکی را به افغانستان باز کرد. این دو سریال با محتوای مذهبی و فرهنگی که داشت، اعتماد مخاطب افغانی مذهبی را جلب کرد. کیفیت سینمایی و نزدیکی فرهنگی موجب شد که سریال‌های ترکی، جای سریال‌های هندی که بیش از چند دهه در افغانستان بدون رقیب حکم‌روایی می‌کرد را بگیرد. اضافه بر آن رابطۀ تاریخی و فرهنگی، رابطۀ جدید ما را تقویت کرد.
پیامدهای مثبت و منفی سریال‌های ترکی را چگونه می‌بینید؟
هر شبکه افغانستان در هر شب و روز، یک یا دو سریال ترکی را پخش می‌کند. در این سریالها هم نکات مثبت وجود دارد و هم نکات منفی. نکات مثبت‌اش این است که افغانستان را با ترکیه اسلامی مدرن بیشتر آشنا می‌سازد. ترکیۀ اسلامی که می‌تواند الگوی خوبی برای افغانستان اسلامی و هر کشور اسلامی دیگر باشد. در ترکیه هم سنت‌ها رعایت می‌گردند وهم ارزش‌های امروزی در نظر گرفته می‌شوند.
مثلن در سریال‌های ترکی احترام به بزرگان، حقوق مساوی میان همه اعضای فامیل، احترام به نظریات همه و رعایت حقوق کودکان چیزهایی استند که برای مخاطب افغانی دارای ارزش است. ولی نکات منفی هم دارد. مثلن آزادی‌هایی که در ترکیه قانونی است؛ در افغانستان هنوز نیست. دختران و پسران جوان خود تصمیم می‌گیرند و از آزادی‌های فردی بهره‌مند هستند. اما این ارزش‌ها در جامعۀ افغانی، هنوز جایگاهی ندارند. این است که سبب بحران‌های اجتماعی در خانواده و جامعه می‌گردند. یک طرف دیگر این سریالها بزنس و تجارت هم است. سریالها به شکلی جور می‌شوند که باید بیننده را جذب کند. به این خاطر نکات منفی‌اش در مواردی برجسته‌تر می‌شود.
نسل امروز ما، نسل متجدد و آشنا با پدیده‌های جهانی است. فرهنگ مدرن ترکی با آمیزه فرهنگ اسلامی، تا چه حد می‌تواند برای نسل نو افغانستان تاثیرگذار باشد؟
ترکیه سالانه 250 تا 300 بورس تحصیلی به افغانستان می‌دهد. بیش از 3000 نفر دیگر سالانه با مصرف شخصی‌شان به ترکیه، جهت فراگیری تحصیل می‌روند. هم‌اکنون حدود دوازده‌هزار دانشجوی افغان در ترکیه درس می‌خوانند. اکثر این افراد با پول شخصی درس می‌خوانند. آن‌ها فرهنگ را می‌آموزند و انتقال می‌دهند. محیط فرهنگی ترکیه با محیط فرهنگی پاکستان و هند قابل مقایسه نیست. دانشجوی افغان در ترکیه تغییرهایی را متوجه می‌شود که در پاکستان و هند وجود ندارد.
در ترکیه تعصب کم‌رنگ است. در ترکیه نظافت به حد بالا رعایت می‌گردد. دانشجویان تربیت فرزند را به خوبی می‌بینند و در آینده به فرزندان خود نیز انتقال می‌دهند.
به‌طور کلی شما روابط افغانستان با ترکیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دو کشور از قدیم تاکنون روابط خوبی داشته‌‌اند. با آمدن اردوغان، تغییر زیادی در حکومت و نظام سیاسی این کشور به‌میان آمده است. اکنون ترکیه دارای روابط به مراتب بهتر از گذشته با کشورهای منطقه و جهان است و جایگاه خوبی در منطقه دارد.
کارهای اقتصادی زیادی در ترکیه انجام شده است. روابط ترکیه با افغانستان نیز بهتر از گذشته‌ها خواهد شد. حکومت ترکیه برنامه‌های خوبی برای گسترش روابط با افغانستان دارد.
مکتب‌های افغان ترک، اخیرن در کش‌وگیر سیاسی میان جناح‌های سیاسی در ترکیه دچار مشکل شده‌اند، اگر مکتب‌های افغان ترک توقف یابند، به نظر شما می‌تواند به رابطه فرهنگی افغانستان و ترکیه، صدمه بزند؟
فتح‌الله گولن یک آدم مذهبی است، او در سال 1970 فعالیت‌های فرهنگی آموزشی‌اش را از ترکیه آغاز کرد. بعدها فتح‌الله گولن و طرفدارانش دانشگاه ساختند. بعدتر کورس‌های آموزشی برگزار کردند. فعالیت‌های گولن بعد از کودتای 1980 متوقف شد و دوباره در سال 1985 فعالیت‌های‌شان از سر گرفته شد. در سال 2000 فعالیت‌های فرهنگی گولن رشد زیادی داشت. با آمدن اردوغان در راس نظام سیاسی ترکیه به عنوان یک رهبر اسلام‌مدار، فرصت‌های کلانی به گولن داده شد و حمایت وسیعی از فعالیت‌های وی صورت گرفت. بعد ترکیه متوجه شد که گولن در میان دولت، دولت ساخته است.
مجموعه گولن، هزاران کادر تربیت کرده و در سمتهای کلیدی نظام سیاسی و دفاعی ترکیه، جابه‌جا کرده بودند. آن‌ها رسانه‌های متعدد را در اختیار داشتند، بانک‌ها را در اختیار داشتند، دانشگاه‌ها را در اختیار داشتند و…
اکنون گولن در 114 کشور مکتب‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی دارد. وقتی یک موسسه کوچک یک‌باره، به یک ابرموسسه، که در بیش از 100 کشور فعالیت دارد، تبدیل می‌شود، خود قابل سوال است.
در سال 2016 در ترکیه، یک کودتای ناکام راه‌اندازی شد، دولت ترکیه به این نتیجه رسید که آن کودتا از سوی گولن و طرفدارانش سازمان‌دهی شده بود.
در مورد مکتب‌های افغان ترک، باید بگویم که دولت ترکیه، سازمانی را برای رهبری این مکتب‌ها ایجاد کرده است که به‌نام سازمان معارف یاد می‌شود. مکتب‌های افغان ترک، در عین حال درآمد سرشاری نیز دارند. یعنی این مکتب‌ها، حمایت مالی از سوی گولن نمی‌شوند؛ بل گولن درآمد خوبی هم از این مکتب‌ها دارد. دولت ترکیه تلاش دارد که این مکتب‌ها با عین کیفیت و عین امکانات به سازمان معارف ترکیه انتقال یابند.
از این جهت والدین شاگردان مکتب‌های افغان ترک هیچ نگرانی نداشته باشند. دولت ترکیه تلاش خواهد کرد که این مکتب‌ها را بهتر از پیش ادامه دهد.
اگر سریال‌های ترکی توقف یابند، جای آن را چگونه پر کنیم؟
توقف سریال‌های ترکی به این آسانی ممکن نیست. در عقب آن یک بزنس کلان قرار دارد. فرض را بر این بگیریم که این سریالها توقف یابند، چاره دیگری نیست. باید پس به سریال‌های هندی برگردیم. چون تولیدات سینمایی داخلی برای نیازهای امروزی کفایت نمی‌کنند.
به‌عنوان سوال آخر آقای فوزی! بخش فرهنگی سفارت ترکیه چندان فعال به نظر نمی‌رسد، شما چه گفتنی دارید؟
نمی‌دانم. شاید چنین باشد. ولی این قدر می‌دانم بعد از این بخش فرهنگی سفارت نیز فعال‌تر خواهد شد. یک چیز دیگر نیز علاوه کنم که مسوول کنسولگری ترکیه در مزار شریف، یک آدم فرهنگی است. کارهای زیادی در مزار شریف انجام داده که قابل قدر است.
گفتگو: راه مدنیت
